«Biełarusy — samy blizki i łajalny etnas», — ličyć Vajdas Aŭhunas. Fota: Ofis Śviatłany Cichanoŭskaj
Na sajcie Lrt.lt źjaviŭsia artykuł člena Litoŭskaj centralnaj vybarčaj kamisii, a ŭ minułym supracoŭnika Ministerstva nacyjanalnaj abarony Litvy Vajdasa Aŭhunasa (Vaidas Augūnas), u jakim aŭtar sprabuje vyśvietlić, «ci isnuje ŭvohule takaja zjava, jak lićvinizm, i kali tak, to ci ŭjaŭlaje jon choć nievialikuju niebiaśpieku dla Litvy i jaje dziaržaŭnaści».
Aŭhunas, jakomu 45 hadoŭ, vałodaje (tak paznačana ŭ jaho ankiecie na sajcie CVK Litvy) ruskaj movaj i śćviardžaje, što bolš za dva dziesiacihodździ sočyć za padziejami ŭ Biełarusi i viedaje šmat jaje hramadzian, u tym liku bolšaść palityčnych i hramadskich lidaraŭ demakratyčnaj nakiravanaści, jakija znajšli prytułak jak u Litvie, tak i ŭ inšych krainach ES i NATA.
Čamu biełarusy nie pretendujuć na Vilniu
Aŭhunas adznačaje, što siarod jaho znajomych-biełarusaŭ jość tyja, chto ščyra ličyć, što historyja Litvy i Biełarusi biare svoj pačatak z «dreva, jakoje vyrasła z adnych karanioŭ». Adnak, adznačaje aŭtar, jon ni ad koha ź biełarusaŭ nie čuŭ, što Vilnia pavinna naležać Biełarusi. Aŭhunas zadajecca pytańniem čamu i sam ža nazyvaje niekalki pryčyn.
Pieršaja zaklučajecca ŭ tym, što ŭ sučasnaj Biełarusi hetaje pytańnie nie abmiarkoŭvajecca ni publična, ni ŭnutry roznych hrup.
«Biełarusy-nacyjanalisty ŭ svajoj bolšaści represavanyja ci ŭžo pakinuli radzimu. A bolšaja častka hramadstva robić usio, aby ich nie zaŭvažyli śpiecsłužby. Cikavaść da historyi zjaŭlajecca adnoj z sutnasnych charaktarystyk, jakaja abaviazkova pryviadzie da takoj uvahi», — ličyć Aŭhunas.
Druhoj pryčynaj, jakuju nazyvaje aŭtar, zjaŭlajecca toj fakt, što «sučasnaje biełaruskaje hramadstva vielmi mała viedaje ab pieryjadzie supolnaj historyi ź Litvoju». Aŭtar śćviardžaje, što ŭ školnaj prahramie biełaruskich škoł hetamu pieryjadu nadajecca ŭvaha tolki ŭ piatym kłasie, a asnoŭnaja ŭvaha skiravana na padziei XX stahodździa, asabliva Druhoj suśvietnaj vajny.
Zrazumieła, praciahvaje Aŭhunas, što i padčas vučoby ŭ VNU hetamu aśpiektu nadajecca mała ŭvahi, i «pahłyblacca ŭ hetuju temu ŭ volny ad vučoby čas nie tolki nie pažadana, ale i niebiaśpiečna». Takim čynam, robić vyvad Aŭhunas, «histaryčny analiz hetaha pieryjadu nieaktualny, u hramadzian Biełarusi niama ni dastatkovych viedaŭ, ni matyvacyi jaho daśledavać ci abmiarkoŭvać».
Narešcie, treciaja pryčyna palahaje ŭ tym, što nichto z najbolš viadomych palityčnych ci hramadskich dziejačaŭ Biełarusi (navat radykalnych pohladaŭ) za apošnija dva dziesiacihodździ aficyjna nie vykazvaŭ pretenzij ni na Vilniu, ni na jakuju inšuju častku Litvy.
«Navat tyja asoby, jakich minski režym ličyć apałahietami biełaruskaha nacyjanalizmu (naprykład, były lidar Narodnaha frontu Zianon Paźniak), zaŭsiody padkreślivali supolnaść z susiednimi krainami i ni razu nie vyłučali terytaryjalnych pretenzij», —
zaŭvažaje Aŭhunas i źviartaje ŭvahu, što ŭ toj ža čas Rasija ŭvieś čas paŭtaraje svaje terytaryjalnyja pretenzii na Vilniu, Kłajpiedu i niekatoryja inšyja litoŭskija ziemli.
Takija razvahi pryvodziać aŭtara da vyvadu ab tym, što ŭ Biełarusi lićvinizmu niama jak pa pryčynie taho, što ŭ aficyjnaj dziaržaŭnaj palitycy niama žadańnia da papularyzacyi historyi, bo heta supiarečyć pramym intaresam režymu (jak viadoma, nacyjaj, jakaja nie viedaje svajoj historyi i karanioŭ, lahčej kiravać). Z druhoha boku, demakratyčnaja apazicyja nie vysoŭvaje terytaryjalnych pretenzij Litvie, a dekłaruje łajalnaść pryznanym dziaržaŭnym miežam.
Navošta prydumana prablema
Vajdas Aŭhunas sprabuje razabracca, čamu, kali de-fakta prablemy nie isnuje, jaje sprabujuć prydumać? «Čamu ŭvohule ŭźnikła hetaja dyskusija i chto tyja ludzi, jakija praciahvajuć padnimać jaje ŭ publičnym dyskursie?» — zadajecca pytańniami aŭtar.
Na pohlad Aŭhunasa, na heta pytańnie jość «dastatkova adnaznačny adkaz — za abvastreńniem hetaj temy kryjecca imknieńnie Rasii pasvaryć Litvu i tych patryjatyčna nastrojenych biełarusaŭ, jakija vystupajuć suprać kančatkovaha ŭklučeńnia Biełarusi ŭ skład Rasii». U hetym kirunku śpiecsłužby Rasii i Biełarusi pracujuć razam.
Vykazanuju hipotezu, pa słovach Aŭhunasa, moža paćvierdzić toj fakt, što «najbolšy ŭkład u nahniatańnie napružanaści robiać ludzi, jakich padazrajuć u supracoŭnictvie ź biełaruskimi i rasijskimi śpiecsłužbami (naprykład, Volha Karač ci Valery Capkała)». A niekatoryja «dokazy» byccam by antahanizmu pamiž litoŭcami i biełarusami «navat dla niespraktykavanaha voka vyhladajuć nie bolš jak infarmacyjnymi śpiecapieracyjami śpiecsłužbaŭ z uschodu».
Aŭhunas adznačaje, što vielmi sumna ad taho, što «niekatoryja palityki z abodvuch bakoŭ litoŭskaha palityčnaha śpiektra adrazu ž paśpiašalisia skarystać nibyta abvastreńnie situacyi ŭ hetaj śfiery, kab mabilizavać svoj elektarat». I jamu ciažka zrazumieć, čamu hetyja palityki vybrali ŭ jakaści mišeni biełarusaŭ — «histaryčna samuju łajalnuju etničnuju mienšaść Litoŭskaj Respubliki».
Aŭhunas ličyć, što takija palityki nie chočuć źviartać uvahu na sapraŭdy niebiaśpiečnyja dla litoŭskaj dziaržavy inicyjatyvy, jak, naprykład, polskaja traktoŭka padziej 1920 hoda ci antyizrailskija maršy ŭ centry litoŭskaj stalicy i mahčyma źviazanyja ź imi historyi ź mierkavanym miniravańniem vučebnych ustanoŭ.
«Uźnikaje dumka, što drenna arhanizavanaja biełaruskaja apazicyja zjaŭlajecca prosta bolš zručnaj mišeńniu, čym inšyja inicyjatyvy, jakija sapraŭdy ŭjaŭlajuć niebiaśpieku dla litoŭskaj dziaržaŭnaści», —
piša aŭtar i zaŭvažaje, što prablemu jašče bolš padahreła infarmacyja ab inicyjatyvie Ofisa Śviatłany Cichanoŭskaj vydavać pašparty novaj Biełarusi.
«Niekatorym padałosia, što «Pahonia», jakaja pavinna ŭpryhožvać hety dakumient, zjaŭlajecca dokazam taho, što asobnyja biełaruskija hrupy nie admovilisia ad žadańnia prysvoić sabie historyju Litvy ci navat vykazać na jaje terytaryjalnyja pretenzii <…>
Varta razumieć, što «Pahonia» dla biełarusaŭ — taki ž važny histaryčny simvał, jak i dla nas, i mienavita za im hurtujucca prazachodnija siły Biełarusi. Tym bolš što sama Śviatłana Cichanoŭskaja adnaznačna padkreślivaje, što terytaryjalnaja cełasnaść Litvy absalutna biassprečnaja», — adznačaje Aŭhunas.
Pytańnie nacyjanalnych mienšaściej u Litvie
U apošniaj častcy svajho artykuła aŭtar zasiarodžvaje ŭvahu na prablemie etničnych mienšaściej i ich intehracyi ŭ litoŭskaje hramadstva.
Aŭhunas pryvodzić źviestki ab tym, što za apošnija dva-try hady ŭ Litvu prybyło prykładna 80 tysiač ukraincaŭ, 60 tysiač biełarusaŭ i 20 tysiač ruskich. Pa słovach aŭtara, značnaja kolkaść hetych ludziej maje dazvoły na žycharstva i moža karystacca hramadzianskimi i navat palityčnymi pravami.
Ale pytańnie ŭ tym, ci intehravalisia hetyja ludzi ŭ litoŭskaje hramadstva, ci vyvučyli jany litoŭskuju movu abo ci sprabujuć heta zrabić.
Pa pohlad Aŭhunasa, adkaz na hetaje pytańnie nieadnaznačny. Tyja, chto choča intehravacca, paśpieli heta zrabić ci robiać imklivyja kroki ŭ hetym napramku. Aŭtar zaŭvažaje, što razumieje tych, chto vymušany byŭ emihravać i ciapier pačynaje ŭsio z nula. Ale heta nie nahoda nie matyvavać hetych ludziej vyvučać litoŭskuju movu i hłybiej intehravacca ŭ hramadstva.
«Nam jašče jość kudy ŭdaskanalvacca ŭ hetaj halinie», — ličyć Aŭhunas.
Ale inšaje pytańnie zaklučajecca ŭ tym, «ci zdoleła Litva za try dziesiacihodździ niezaležnaści vyrašyć pytańnie intehracyi aŭtachtonnych mienšaściej u litoŭskaje hramadstva?»
Aŭtar piša, što ŭ Litvie žyvie zvyš 160 tysiač palakaŭ i kala 130 tysiač ruskich, nie kažučy pra inšyja etničnyja mienšaści.
«Niaŭžo hetych troch dziesiacihodździaŭ nie chapiła, kab jany chacia b dobra vyvučyli dziaržaŭnuju movu, a niełajalnyja palityčnyja partyi i hramadskija arhanizacyi byli b zabaronienyja?» — pytajecca Aŭhunas.
I voś tut adkaz adnaznačny — nie. «Nivodny z uradaŭ Litvy nie znajšoŭ nieabchodnaści i cikavaści zajmacca hetym pytańniem, što, niesumnienna, vyklikała b peŭnuju ŭnutranuju i hieapalityčnuju napružanaść, a moža być, navat antahanizm. I, u adsutnaść palityčnaj voli, u nas da hetaha času niama palityki ci stratehii intehracyi nie tolki imihrantaŭ, ale i aŭtachtonnych hrup.
Dziaržaŭnyja instytuty, jakija pavinny dziejničać u hetaj śfiery, zajmajucca tolki administracyjnymi pytańniami», — śćviardžaje aŭtar i dadaje, što ŭ krainie niama ni adukacyjnych, ni akademičnych instytutaŭ, jakija b mahli raspracoŭvać stratehiju i ździajśniać intehracyju.
«Usio pakinuta na samaciok, kožny sprabuje «adkinuć» prablemu jak maha dalej, za miežy svajho terminu paŭnamoctvaŭ. My nie źviartajem uvahi na toje, što jana stanovicca ŭsio bolšaj i bolšaj, stvarajučy ŭsio bolš vyklikaŭ dla dziaržavy», — ličyć aŭtar.
Aŭhunas adznačaje, što zamiest taho, kab dumać stratehična i rabić kankretnyja dziejańni, byŭ vybrany samy prosty šlach — kanfrantacyja z samym blizkim i łajalnym etnasam.
«Ci jość budučynia ŭ takoha rašeńnia i nakolki jano nam karysna? Heta pytańnie, na jakoje my pavinny sapraŭdy adkazać sabie i, zrabiŭšy heta, nieadkładna pryniać miery dla palapšeńnia situacyi», — zaviaršaje svoj artykuł Vajdas Aŭhunas.
Čytajcie jašče:
Dyskusija ab «lićviniźmie». Što rabić ź biełaruskaj pierśpiektyvy?
Čamu litoŭcy bajacca lićvinizmu
Dziaržbiaśpieka Litvy apublikavała svaju acenku lićvinizmu i ryzyki, ź im źviazanaj
«Hety praces musić vitacca ŭ Litvie». Lićvinizm: pohlad ź Vilni
