Artura Michalskaha, dypłamata z 27-hadovym dośviedam pracy, pryznačyli ambasadaram Polščy ŭ Biełarusi 15 maja 2018 hoda. Heta byŭ čas, kali Alaksandr Łukašenka bałansavaŭ miž Rasijaj i Zachadam paśla anieksii Rasijaj Kryma.
Artur Michalski kaža, što adčuvaŭ pieramieny ŭ Biełarusi. U słužboŭcaŭ sistemy była «peŭnaja adkrytaść». Jany nie navažvalisia havaryć pra jeŭrapiejskuju budučyniu Biełarusi, ale demanstravali hatoŭnaść da «bolš blizkaha supracoŭnictva». Na prykładzie Polščy heta było dobra vidać, kaža dypłamat.
Jon ustrymlivajecca kazać, kamu z čynoŭnikaŭ simpatyzavaŭ, ale zaŭvažaje, što jaho kantakty ź imi byli raznastajnymi.
Artur Michalski kaža, što z Łukašenkam jon bačyŭsia adnojčy ŭ lipieni 2018 hoda, kali ŭručaŭ davierčyja hramaty, i heta była aficyjnaja cyrymonija. Bolš sustreč nie było.
«Jany našy»
Dypłamat adznačaje admietnuju rolu ŭ tahačasnym paciapleńni adnosinaŭ z demakratyčnymi krainami ministra zamiežnych spraŭ Uładzimira Makieja. Niamała inicyjatyŭ polskaj ambasady nakiroŭvałasia jamu, i jon sadziejničaŭ ich ažyćciaŭleńniu.
Adna ź ich adbyvałasia ŭ znakavy dla Biełarusi 2020 hod. Jana była pryśviečana Tadevušu Kaściušku, a zładzili ŭračystaść da hadaviny naradžeńnia važnaj histaryčnaj postaci niekalkich narodaŭ supolna polskaja i amierykanskaja ambasady.
Pa słovach Artura Michalskaha, taja impreza — prykład taho, jak źmianiłasia Biełaruś u pieryjad adnosnaj svabody.
«Na toj imprezie było adčuvańnie adzinstva i vialikaha ŭzrušeńnia. Na joj byŭ duch volnaści, bo sam Kaściuška simvał volnaści, za jakuju zmahaŭsia, — adznačaje dypłamat. — Na joj byli biełarusy, palaki, litoŭcy, amierykancy. Prysutničali žurnalisty ź niezaležnych miedyjaŭ, mnohija ź jakich apynulisia paźniej u niavoli. Siarod ich Anžalika Borys i Andžej Pačobut».
5 lutaha na imprezie prysutničaŭ Uładzimir Makiej. Jon kazaŭ tady, što Biełaruś z susiedziami vybudoŭvaje adnosiny «na ŭzajemnaj hatoŭnaści ruchacca napierad». Zhadvaŭ Maniušku, Mickieviča, Kalinoŭskaha i davodziŭ, što ich nielha kamuści prysvojvać, bo «jany našy, supolnyja».
«2020 hod — pačatak kanca aŭtarytarnaha režymu»
«Było adčuvańnie, što naziraju za histaryčnaj padziejaj. Było vidavočna, što biełarusy bolš nie chočuć, kab u ich krainie byli aŭtarytarnyja mietady kiravańnia. Jany ŭsprymali ŭładu jak archaičnuju. Chacieli pieramienaŭ i toje ahučyli na vybarach. Ale hołas hramadzian nie byŭ pačuty», — zhadvaje padziei 2020 hoda Artur Michalski.
Jon adznačaje, što kožny narod kročyć ułasnym šlacham da ščaśliviejšaj budučyni, abapirajecca na svoj dośvied.
«Ja pamiataju, kali ŭ 1978 hod Karala Vajtyłu abrali Papam Rymskim. Tady ludzi vyjšli na vulicy ŭ Varšavie. Była atmaśfiera śviata i adčuvańnia taho, što my, palaki, razam — supolnaść», — raskazvaje dypłamat.
Ambasadar nahadvaje, što ŭśled za abrańniem Papam Rymskim palaka na jaho radzimie adbylisia padziei, jakija nablizili abrynańnie aŭtarytarnaha režymu, uznačalenaha hienierałam Vojciecham Jaruzelskim. Pieramienaŭ, adnak, daviałosia čakać dziasiatak hadoŭ.
«U 1979-m Jan Pavieł II pieršy raz naviedaŭ Polšču, — praciahvaje dypłamat. — U Varšavie na placy Pieramohi i prylehłych da jaho vulicach było ludziej bieźlič. U toj čas u Polščy ludziej zmušali vychodzić na pieršamajskija demanstracyi, jakija nie byli šmatludnymi. Na sustreču z Papam Rymskim nie treba było nikoha zmušać. Jon byŭ simvałam lepšaj doli».
U žniŭni 1980 hoda pačaŭsia strajk na sudnavierfi ŭ Hdańsku. Zabastoŭka pierakinułasia na inšyja harady. Polšča spyniłasia.
Tady paŭstaŭ prafsajuz «Salidarnaść». Ułada vymušanaja była pryznać u im siłu, ź jakoj varta ličycca. Jaho zarehistravali jak niezaležny samakiravalny prafsajuz «Salidarnaść».
U biełaruskich padziejach 2020 hoda Artur Michalski bačyć padabienstva z časami hramadskaha ŭzdymu ŭ Polščy.
«Kali hladzieć na padziei žniŭnia 2020 hoda ŭ Minsku, to narod zajaviŭ, što choča być razam. Źjaviłasia adčuvańnie adzinstva, jak toje było ŭ Polščy ŭ 1978 hodzie. Jak śpiavaŭ naš znany bard Jacek Kačmarski, ludzi «adčuli siły i moc». Hety dośvied zastaniecca ŭ sercach biełarusaŭ nazaŭždy i nie budzie zabyty, niahledziačy na strašny ciapierašni teror, źniavoleńni, prymusovuju emihracyju Hety dośvied — punkt adliku budučyni», — ličyć eks-ambasadar Polščy ŭ Biełarusi.
Jon adznačaje, što šlach da pieramienaŭ nie byvaje lohkim. U Polščy ŭ 1981 hodzie było ŭviedziena vajennaje stanovišča. Tady hramadstva sutyknułasia sa strašnymi represijami.
«Nie było zrazumieła, kolki smutny čas budzie tryvać. Ale heta byŭ pačatak kanca. Čas dla vas, biełarusaŭ, ciapier niazvykła ciažki, ale jak pisaŭ Aleś Bialacki, «viasna pryjdzie». Z hutarak ź biełarusami ja zrazumieŭ, što i jany majuć takuju ž nadzieju», — zaŭvažaje dypłamat.
«U najbližejšaj budučyni moža adbycca što zaŭhodna»
Artur Michalski davodzić, što pryroda takich režymaŭ, jak ciapierašni ŭ Biełarusi, zmušaje ich reahavać na niezadavolenaść hramadzian brutalna. Takim čynam jany starajucca praciahnuć svajo isnavańnie.
«U režymu Łukašenki nie chapaje ŭjaŭleńnia, jak myślić u katehoryjach volnaj, niezaležnaj, demakratyčnaj Biełarusi, — adznačaje dapłamat. — Ale rana ci pozna jaho režym abryniecca. Jak śpiavali padčas žnivieńskich dzion, «mur ruchnie».
U Polščy režym Jaruzelskaha abrynuŭsia, kali asłab Saviecki Sajuz. Artur Michalski nie hatovy skazać, što moža stać tryhieram dla pieramienaŭ u Biełarusi.
«Ja nie prarok, — kaža jon. — Dumaju, što treba być duža aściarožnymi ŭ takoha rodu pradkazańniach. Jašče niadaŭna ludzi i navat vydatnyja analityki nie pradkazvali vajny suprać niezaležnaj Ukrainy. Tamu ŭ najbližejšaj budučyni moža adbycca što zaŭhodna. Ale pieramoha Ukrainy moža stać čyńnikam dla pačatku pieramien u Biełarusi. Heta pieramoha pryviadzie da asłableńnia Rasii».
Dypłamat adznačaje, što dla Polščy Biełaruś była i budzie važnym susiedam, ź jakim jana zacikaŭlenaja ŭ dobrych adnosinach.
«Ale prablema palahaje ŭ tym, što biełarusy pazbaŭlenyja prava vyznačać los svajoj krainy. I heta dla nas vielmi kiepska», — padkreślivaje jon.
Artur Michalski zaŭvažaje, što staŭleńnie ŭłady da polskaj mienšaści, jakaja źjaŭlajecca histaryčnaj častkaj biełaruska-polskaha hramadstva, paśla sfalšavanych vybaraŭ 2020 hoda stała bolš niehatyŭnym. Jon nahadvaje pra varvarstva na polskich pachavańniach, atakavańnie polskaj miažy mihrantami, niepryjaznuju rytoryku z boku aficyjnaha Minska.
«My viedajem, što bolšaja častka biełaruskaha hramadstva nie bačyć u palakach vorahaŭ, a ŭsprymaje nas dobrymi susiedziami. Biełarusy, jakija vymušanyja byli ŭciakać sa svajho rodnaha kraju, naležać da tych, chto trymajecca takoj pazicyi. Adnosiny miž Minskam i Varšavaj kiepskija, ale adnosiny miž biełarusami i palakami raźvivajucca. My spaznajom adno adnaho ŭsio lepiej», — nastojvaje Artur Michalski.
Jon dadaje, što ŭ aŭtarytarnych režymach zakładzieny pošuk vorahaŭ. Aficyjny Minsk bačyć voraha ŭ samym blizkim susiedzie — Polščy.
Adjezd ź Biełarusi
Artur Michalski kaža, što jaho adjezd ź Biełarusi ŭ kastryčniku 2020 hoda nie byŭ inicyjatyvaj polskaha boku. Na tym, kab jaho vyklikali na kansultacyi, nastajaŭ aficyjny Minsk.
Adklikanym akazaŭsia i ambasadar Litvy ŭ Biełarusi.
«Heta byŭ smutny čas. My stali pieršymi achviarami, jakija musili pakinuć Minsk. My razumieli, u jakoj situacyi apynulisia biełarusy, spačuvali im i byli ź imi salidarnyja», — zhadvaje polski dypłamat. — Vielmi prykra było pakidać Biełaruś, bo ja vielmi palubiŭ vaš kraj i biełarusaŭ. Ale ŭ mianie nie było vyjścia — takaja maja praca».
Pachavańnie Šuškieviča
Artur Michalski pryjazdžaŭ u Minsk u mai 2022 hoda nieaficyjna na pachavańnie Stanisłava Šuškieviča. Jamu dazvolili naviedać cyrymoniju raźvitańnia, paśla jakoj musiŭ pakinuć Biełaruś.
«Šuškievič — fundamientalna važnaja, histaryčnaja postać. Jaho podpis staić na dakumiencie, jaki zafiksavaŭ raspad Savieckaha Sajuza. Ja byŭ znajomy sa Stanisłavam Šuškievičam, šmat razmaŭlaŭ ź im i dobra staviŭsia da jaho ŭniosku ŭ stanaŭleńnie niezaležnaj Biełarusi», — davodzić eks-ambasadar Polščy ŭ Biełarusi.
Jon pierakanany, što takich asobaŭ, jak Šuškievič, biełarusy pavinny canić, bo hety palityk varty taho.
«Cichanoŭskaja — simvał»
«Treba canić naohuł uniosak kožnaha, bolšy ci mienšy, u praces budavańnia niezaležnaj dziaržavy i adstojvańnia jaje suvierenitetu», — adznačaje Artur Michalski.
Pavodle jaho, ciapier dla Biełarusi važnaj postaćciu zjaŭlajecca Śviatłana Cichanoŭskaja. Jana na vybarach atrymała bolšaść hałasoŭ vybarščykaŭ, upeŭnieny jon.
«Śviatłana Cichanoŭskaja — simvał biełaruskaha naroda ŭ imknieńni jaho da volnaści. Jana na mižnarodnym uzroŭni aktualizuje biełaruskuju tematyku. Ahučvaje dumku volnaj, niezaležnaj, demakratyčnaj Biełarusi, jakaja supraćstaić rasijskaj ahresii», — vykazvajecca Artur Michalski.
Ad Cichanoŭskaj, nastojvaje dypłamat, palityki roznych krain čujuć ab žadańni biełarusaŭ stać častkaj jeŭrapiejskaj supolnaści narodaŭ.
Nie pasłali — i dobra
U dzień uvarvańnia rasijskich vojsk va Ukrainu Artur Michalski byŭ apanavany niespakojem i abureńniem. Jaho, jak i mnohich palakaŭ, turbavała pytańnie, ci daloka ahresar prasuniecca ŭ atakavanaj krainie. Było jasnaje razumieńnie, što ŭkraincy majuć patrebu ŭ salidarnych dziejańniach.
«Kali havorka pra Biełaruś, to nie musim zabyvać, što jaje terytoryja była skarystanaja dla ahresii, ale adkaznaść za heta kładziecca nie na biełarusaŭ, a na režym Łukašenki. Ahresaru była dadziena łahistyčnaja i palityčnaja padtrymka. Ale, razam z tym, biełaruskaje vojska nie pasłali na vajnu — i heta vidavočna vielmi dobra», — zaŭvažaje polski dypłamat.
Artur Michalski ličyć, što ad režymu, jaki panuje ŭ Biełarusi, varta było čakać padtrymki rasijskaj ahresii. Heta vynikaje z savieckaha myśleńnia samoha Łukašenki.
«Kab jon bolš dumaŭ pra biełaruskuju niezaležnuju dziaržavu, a nie pra savieckaje minułaje, dyk, moža, była b inšaja situacyja», — miarkuje surazmoŭca.
I taki momant nadydzie
31 žniŭnia Artur Michalski byŭ zvolnieny z pasady Nadzvyčajnaha i Paŭnamocnaha Pasła ŭ Respublicy Biełaruś. Ciapier jon upaŭnavažany ministra zamiežnych spraŭ Polščy pa supracoŭnictvie z demakratyčnymi siłami Biełarusi.
«Šmat biełarusaŭ vymušana pakinuli krainu. Šmat pradstaŭnikoŭ kultury, hramadskich i palityčnych dziejačaŭ asieli ŭ Polščy. Biełaruskaje emihracyjnaje asiarodździe zasłuhoŭvaje ŭvahi. Jano važnaje dla biełaruskaha naroda. Tamu samo žyćcio zapatrabavała zasnavańnia pasady, na jakuju ja pryznačany», — tłumačyć jon.
Vyzvaleńnie palitviaźniaŭ — najhałoŭniejšaje pytańnie biełaruskaha paradku dnia, davodzić Artur Michalski. Niadaŭna jon sustrakaŭsia ŭ Rymie z dypłamatyčnym korpusam, akredytavanym u apostalskaj stalicy. Sustreču arhanizavali ambasadary Litvy i Polščy. Na joj žonka palitviaźnia i nobieleŭskaha łaŭreata Natalla Pinčuk havaryła pra losy źniavolenych biełarusaŭ.
Historyja adnosinaŭ palakaŭ i biełarusaŭ pakručastaja. Łukašysty vykarystoŭvajuć prablemnyja jaje staronki ŭ svaich metach.
Artur Michalski miarkuje: kab supraćstajać prapahandzie, treba biełaruskim i polskim historykam čaściej sustrakacca i davodzić adzin adnamu svajo bačańnie roznych histaryčnych padziej.
«Staŭleńnie navukoŭcaŭ da niekatorych padziej padobnaje, — ličyć jon. — A na inšyja historyki hladziać z roznych pierśpiektyŭ, tamu duža važna vysłuchoŭvać pazicyju inšaha boku i rabić heta spakojna».
«Prapahanda razhladaje historyju tolki z adnaho boku. U jaje savieckaje myśleńnie. A kali nie prymaješ «ruski śviet», to adrazu dałučajuć da fašystaŭ», — adznačaje Michalski.
Jon nahadvaje, što susiedstva biełarusaŭ i palakaŭ łučyła ich ź jeŭrapiejskimi narodami. Dva našy narody doŭhi čas žyli ŭ adnoj dziaržavie. Pavodle jaho, na dadzienym etapie historyi hetaha dastatkova, kab parazumiecca.
«Ale dla hetaha nieabchodna, kab nadyšoŭ čas, kali Biełaruś stanie demakratyčnaj dziaržavaj, i taki momant nadydzie», — pierakanany Artur Michalski.
Na jaho pohlad, nie varta zabyvać na pačućci rehijanalizmu, adzinstva ź Litvoj i Ukrainaj.
«Naša rehijanalnaja supolnaść važnaja tamu, što razam lahčej supraćstajać impieryjalistyčnym pahrozam z Uschodu. Hetuju važnaść pakazvaje vajna va Ukrainie», — adznačaje jon.
«Pani Smułkova dla nas simvał»
U 2018 hodzie Artur Michalski kazaŭ, što choča stać hodnym nastupnikam pieršaj ambasadarki Polščy ŭ niezaležnaj Biełarusi Elžbiety Smułkovaj. Jon braŭ na siabie abaviazak vyvučyć biełaruskuju movu.
«Biełaruskaja mova blizkaja polskaj. Ja šmat čytaju biełaruskich tekstaŭ, ale jašče nie razmaŭlaju pa-biełarusku tak, jak chaciełasia b», — spravazdačycca dypłamat.
«Pani Smułkova dla nas simvał, — praciahvaje jon. — Jana prafiesijnaja biełarusistka, i heta było cudoŭna, što pieršaja polskaja ambasadarka viedała daskanała biełaruskuju movu. Toje było hłyboka simvalična. Kali ź joju sustrakajusia, to zaŭždy havaru ab Biełarusi i ŭ nas supolnyja mary ab joj».
Biełarusy zaznali strašnuju rusifikacyju, i heta vialikaja trahiedyja. Mova, historyja farmujuć u ludziej pačućcio adzinstva, jadnajuć ich u nacyjanalnuju supolnaść, kaža dalej były ambasadar Polščy ŭ Biełarusi.
«Mova jak pavietra. Kali jano jość, to asabliva pra jaho nie dumajem, što jano jość. A kali pazbavić čałavieka pavietra, jon zahinie, — vobrazna davodzić dumku jon. — Tamu mova vielmi važnaja dla nacyi».
Na jaho pohlad, karysna dla palakaŭ i biełarusaŭ kamunikavać pa-susiedsku na svaich nacyjanalnych movach. Biełarusy, jakija viedajuć biełaruskuju movu, razumiejuć polskuju. I palaki, miarkuje dypłamat, zrazumiejuć pa-biełarusku.
«Kali my budziem havaryć na svaich movach, to nam nie budzie patrebny pasiarednik — rasiejskaja ci anhielskaja mova», — padkreślivaje jon.
Artur Michalski adznačaje, što polskaja ambasada była adnoj ź pieršych, jakaja stała pisać noty na biełaruskaj movie. Napačatku biełaruskija słužboŭcy adkazvali pa-rusku. Kali ž jon byŭ ambasadaram, to bolšaja častka biełaruskaj karespandencyi prychodziła pa-biełarusku.
«My da hetaj pary pišam zvaroty pa-biełarusku», — zaŭvažaje dypłamat.
Niamała biełarusaŭ z novaj chvali emihracyi, što asieli ŭ Polščy, zajaŭlajuć ab tym, što chacieli b vučyć dziaciej biełaruskaj movie. Polskaje zakanadaŭstva, adnak, daje takoje prava tolki pradstaŭnikam nacyjanalnych mienšaściaŭ z polskim hramadzianstvam.
Artur Michalski pryznaje, što takaja prablema isnuje, i jon pierakanany: joj budzie znojdziena vyrašeńnie. Pa jaho słovach, u Polščy zacikaŭlenyja, kab biełarusy, jakija vymušana pakinuli radzimu, mahli zachoŭvać nacyjanalnuju identyčnaść.
«Ciapier zjaŭlajucca niadzielnyja biełaruskija škołki na łakalnych uzroŭniach. Dla ich jość mahčymaść atrymańnia pamiaškańniaŭ», — zaŭvažaje surazmoŭca.
«Vieru ŭ Biełaruś»
Ciapier u Polščy prachodzić pieradvybarčaja kampanija, jakaja vyłučajecca ahresiŭnaj rytorykaj pretendentaŭ na deputactva ŭ sojm i sienat. Palityki nie strymlivajuć siabie ŭ abvinavačvańniach apanientaŭ.
«Vidavočna, što dla demakratyi pieradvybarčy čas zaŭždy ciažki emacyjna, — tłumačyć Artur Michalski. — U Polščy vybarščyki ŭpeŭnienyja, što ad ich upłyvu zaležyć los krainy. Pieravahi demakratyi ŭ tym i palahajuć, kab vysłuchać pazicyi pretendentaŭ i vyznačycca z vybaram».
Kali emocyi duža mocnyja, jak ciapier u Polščy, to patrebna bolš času dla ich utajmavańnia, davodzić dalej dypłamat. Ale dla Polščy biassprečnaja kaštoŭnaść — niezaležnaść dziaržavy i pryznańnie taho, što kraina — častka jeŭrapiejskaj supolnaści narodaŭ i takoj zastaniecca.
Vybary ŭ demakratyčnaj dziaržavie kardynalna adroźnivajucca ad taho, što adbyvajecca ŭ aŭtarytarnych krainach z despatyčnaj uładaj, kaža Michalski.
«Ja viedaju, jakaja trahičnaja situacyja ŭ Biełarusi, ale vieru ŭ volnuju i suvierennuju Biełaruś, — adznačaje dypłamat. — U hetym ja nie adzinoki. Bolšaść biełarusaŭ hetaha taksama chočuć. Nie viedaju, kali i jak nadydzie toj čas, ale jon nadydzie abaviazkova».
Artur Michalski pryznajecca, što mnohija ludzi źviazvajuć jaho baradu z daterminovym vyjezdam ź Biełarusi. I choć dla jaho barada nie maje vialikaha simvaličnaha značeńnia, jon hatovy jaje biez škadavańnia zhalić, kali demakratyja ŭ Biełarusi pieramoža.
«Naša Niva» — krynica jakasnaj infarmacyi i bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ «NN»Hladzicie taksama:
Łukašenka zvolniŭ pasła Biełarusi ŭ Polščy
U Biełaruskim domie Varšavy adkryli murał «Niaskoranych biełarusaŭ»
