Vyjšaŭ pieršy ŭ historyi biełaruska-ŭkrainski litaraturny almanach «Sprava», vydadzieny Tavarystvam ukrainskaj litaratury pry Sajuzie biełaruskich piśmieńnikaŭ. Pra jaho ŭ «Volnaj studyi» raskazvaje staršynia tavarystva Natałka Babina.
— Natałka, vašamu tavarystvu niama jašče i hoda, a ŭžo rozhałas pra jaho idzie. Voś i almanach źjaviŭsia. Uvohule, jakija mety maje vaša tavarystva?
— U naša tavarystva ŭvachodziać ludzi, jakija chočuć pracavać na karyść Biełarusi i Ukrainy.Kali havaryć bolš kankretna, to ŭ pałažeńni ab našaj dziejnaści skazana, što tavarystva spryjaje raźvićciu biełaruska-ŭkrainskich suviaziaŭ, padtrymlivaje biełaruskich piśmieńnikaŭ, jakija žyvuć u Biełarusi i pišuć pa-ŭkrainsku (ci na ŭkrainskich havorkach), i biełaruskich piśmieńnikaŭ, jakija žyvuć va Ukrainie i pišuć pa-biełarusku (ci na biełaruskich havorkach). My majem svoj sajt druzi.by, dzie taksama źmiaščajem tvory siabroŭ tavarystva.
— U pieršym vypusku «Spravy» — kala paŭsotni aŭtaraŭ. Dzie vy ich znachodzicie?
— My ich šukajem, a jany šukajuć nas. Niespadziavana ideja biełaruska-ŭkrainskaha vydańnia akazałasia zapatrabavanaj. Ja była ździŭlenaja tym, kolki ludziej achvotna paciahnułasia da našaha tavarystva. Siarod aŭtaraŭ pieršaha vypusku jość vielmi viadomyja tvorcy. Skažam, Śviatłana Aleksijevič (jana, darečy, naradziłasia ŭ Ivana-Frankoŭsku) ci Andrej Chadanovič, čyje vieršy my publikujem u pierakładzie na ŭkrainskuju movu Sierhija Žadana. Mnie pryjemna, što ŭ naš almanach dasłali svaje tvory Uładzisłaŭ Achromienka z Čarnihava i Ina Snarskaja z Pałtavy. Uładzisłaŭ napisaŭ šykoŭnaje ese pra toje, jak jon u jakaści vałanciora dapamahaŭ ukrainskamu vojsku. Siarod aŭtaraŭ — i Aleś Navaryč, viadomy biełaruski piśmieńnik, jaki źjaŭlajecca hałoŭnym redaktaram «Spravy».
My, darečy, doŭha šukali nazvu almanachu. Dla nas było pryncypova, kab nazva hučała pa-biełarusku i pa-ŭkrainsku adnolkava. Choć našy movy vielmi blizkija (u nas 85% ahulnaj leksiki), ale fanietyka ŭ nas roznaja. I patrebnaje słova ciažka było znajści. Užo na samym apošnim etapie my spynilisia na naźvie «Sprava».
Nakład pryvieźli. Natałka Babina z «knihanošam» — synam Tarasam.
— Almanach vychodzić na troch movach — pa-biełarusku, pa-ŭkrainsku i pa-rasiejsku. Kolki pryblizna adsotkaŭ tekstaŭ prypadaje na kožnuju movu?
— Biełaruskich i ŭkrainskich — prykładna pa 50%. A rasiejskamoŭnych tekstaŭ — tolki dva.
Pieršy naležyć Iharu Tumašu, jon nazyvajecca «Traurnaja lenta i soputstvujuŝije razmyšlenija» — pra pachavańnie Michasia Žyźnieŭskaha. Ihar — adzin ź niamnohich dziejačaŭ biełaruskaj kultury, jaki pa zakliku svajho serca pajechaŭ na pachavańnie hieroja Niabiesnaj Sotni na Homielščynu. I voś pra toje, što jon tam pabačyŭ, talenavita i mocna raskazaŭ u svaim ese.
Druhi materyjał pa-rasiejsku nam dasłała z Maskvy Darja Kastenka, jakaja žyvie ŭ Maskvie i vozić dapamohu ŭ zonu ATA ŭkrainskim vajskoŭcam. Dapamahaje tym, chto vajuje na baku ŭkrainskaj dziaržavy. Darja stvaryła dabračynnuju arhanizacyju, jakuju nie bieź ironii nazvała «Ruka Maskvy». Pra svoj dośvied vałanciora jana i napisała. Darečy, Darja rodam ź Biełarusi, z horada Ivanava.
— Admietnaść vašaha almanacha jašče i ŭ tym, što ŭ im drukujucca tvory na pamiežnych havorkach. Luboje pamiežža ŭ moŭnym sensie prachodzić pierakryžavanaje apyleńnie z abodvuch bakoŭ. U vyniku — jakaja zaviaź tam źjaŭlajecca i jaki płod vyśpiavaje? I jak jaho, i ci mahčyma jaho potym padzialić?
— Vy vielmi vobrazna scharaktaryzavali hetuju źjavu. My ŭ našym almanachu budziem staracca, kab hety płod nie dzialiŭ, a abjadnoŭvaŭ. Nam u Biełarusi biaźmierna pašancavała, što my majem hetyja pamiežnyja havorki bieraściejska-pinskaha Paleśsia, jakija chtości časam nazyvaje mikramovaj ci navat movaj. U «Spravie» jość śpiecyjalnaja rubryka «Havorki — naš skarb». Siarod jaje aŭtaraŭ — viadomy biełaruski fiłołah Fiodar Klimčuk, jaki piša prozu na havorcy siała Simanavičy Drahičynskaha rajona. Taksama Ivan Truško ź Vidzibora na Stolinščynie (miž inšym, heta baćka Alesia Navaryča), jaki pisaŭ vydatnyja navełki na havorcy svajho siała.
Našy aŭtary — tvorčyja ludzi, u dušy jakich adbyvajecca kanvierhiencyja bolu. Ukraincam, jakija žyvuć u Biełarusi, balać biełaruskija prablemy. Biełarusam, jakija žyvuć va Ukrainie, balać ukrainskija prablemy. Voś jak Uładzimier Muraškievič, jaki žyŭ u Kobrynie, napisaŭ pra adnu viadomuju padzieju:
Moskal naš prapor rozirvav
Biło-čiervońnij-bilij.
I v pozu pieriemožcia stav
V zuchvalstvi hordo-śmilij.
Ź ślidami krovi na rukach,
V očach «so złoboj miesti»,
Daje avtohraf na šmatkach
Rozirvanoi čiesti.
Ŝob nie zapłakati, kripluś,
Stiskaju bil do bolu.
Ŝo ti tak bidna, Biłoruś,
Na tich, chto lubiť volu.
Tiebie tvij ridnij janičar,
U leŝatach obłudi
V Moskvu privivši na bazar,
Prodav za hroši Judi.
Tiepier stohni či choč moliś,
A ja pieriechrieŝusia,
Abi Vsievišnij, jak koliś,
Posłav tobi Kostusia.
A sapraŭdnym adkryćciom dla mianie staŭsia pierakładčyk Dźmitro Ščarbina, jaki žyvie va Ukrainie, u Kryvym Rozie. Jon bliskuča viedaje ŭkrainskuju i biełaruskuju movy i robić vydatnyja pierakłady biełaruskich aŭtaraŭ na ŭkrainskuju, a ŭkrainskich — na biełaruskuju.
— Dla mianie istotna, što «Sprava» nie abminaje temy vajny va Ukrainie — u almanachu jość admysłovaja rubryka «Salidarnaść». Kali zirnuć šyrej, jakoj maje być hetaja salidarnaść z boku Biełarusi?
— Moža być, ja adkažu troški paradaksalna, ale mnie zdajecca, što lepšaja dapamoha — być biełarusami, zachoŭvać i raźvivać svaju movu, svaju admietnuju kulturu, uśviedamlać, što Biełaruś — nie častka «russkoho mira». Heta ahulnaje pažadańnie. A kali kankretna… Ukrainie siońnia ciažka. Vielmi ciažka. I kali niechta z nas moža dapamahčy materyjalna, to treba heta rabić. Skažam, źviazacca z hramadskim abjadnańniem ukraincaŭ u Miensku «Obrij» (u ich jość sajt), abo z našym Tavarystvam ukrainskaj litaratury, i my pieradamo vašu dapamohu pa adrasie.
— Pra salidarnaść z Ukrainaj nieadnojčy havaryŭ i Alaksandr Łukašenka. Nasamreč ža atrymlivajecca niešta supraćlehłaje. Skažam, mienskaja milicyja zatrymlivaje biełaruskich aktyvistaŭ, jakija pryjšli zapalić śviečki pamiaci i pačytać vieršy la pomnika Šaŭčenku. Jak vy staviciesia da takoj «salidarnaści» ŭładaŭ?
— Vykažusia, moža być, niečakana dla vas. Mnie ŭpieršyniu za 20 hadoŭ, kali pry ŭładzie Łukašenka, padabajecca toje, što jon robić u adnosinach da Ukrainy. Praź Biełaruś nie iduć na Danbas rasiejskija vojski. Biełaruś nie ŭciahnutaja ŭ vajennyja padziei. Jak by ni było, Łukašenka vykazvajecca ŭ padtrymku Ukrainy, sustrakajecca z ukrainskim kiraŭnictvam, niešta robić dziela taho, kab spynić vajnu. Rečy, pra jakija vy havorycie, adbyvajucca tamu, što ŭ Biełarusi vielmi mocny ŭpłyŭ rasiejskaj prapahandy. Jon prosta žachlivy. Na žal, viarchoŭnaja ŭłada ci nie moža, ci nie choča pakul jaho źmienšyć.
— A pamiatajecie, Łukašenka i Parašenka rabili niejkija sumiesnyja zajavy nakont tranślacyi ŭkrainskaha telebačańnia ŭ Biełarusi?
— Tak, i ja dumaju, što našym hramadskim arhanizacyjam, Kamitetu pa salidarnaści z Ukrainaj, jaki vielmi šmat robić, dziejačam kultury varta było b źviarnucca ŭ adpaviednaje ministerstva z pytańniem: čamu ihnarujecca supolnaje rašeńnie prezidentaŭ Biełarusi i Ukrainy? Faktyčna, čynoŭniki jaho sabatujuć.
— Piśmieńnickaje słova nie moža spynić tank, nie moža zatknuć hłotki «hradam» i «ŭrahanam». Na vašu dumku, dzie toj momant, kali piśmieńnik musić svaju zvykłuju zbroju — słova — źmianić na niejkuju inšuju? Jak toje zrabiŭ ukrainski paet, aŭtar knihi «Vieršy z vajny» Barys Humianiuk, jaki vajuje na Danieččynie.
— Viadoma ž, lepš, kab taki momant nikoli nie nastupiŭ. Na žal, vajna pahrukałasia ŭkraincam u dźviery. Ja bajusia, što i Biełaruś apyniecca ŭ padobnaj situacyi. Što ž, tady kožny musić źviarnucca da svajho sumleńnia, pasłuchać svajo serca i vyrašyć, što jon moža, choča i budzie rabić. Ale kab takoje nie adbyłosia ŭ našaj krainie, davajcie rabić pryhožyja, dobryja spravy — dziela hodnaha i mirnaha žyćcia.
