…I ŭźvioŭ ich na haru vysokuju adnych, i pieraŭtvaryŭsia pierad imi, i zaźziała abličča Jahonaje, a ŭbrańnie Jahonaje stała biełaje, jak śviatło.
Maćvieja 17:2
Ale post akazaŭsia cytataj z Chuana Aryjasa, ispanskaha katalika, i ź pieršych słovaŭ mnie stała zrazumieła — ja taksama nie vieru:Za kolki tydniaŭ da adpraŭki na «chimiju» da mianie ŭ kantakcie pahrukaŭsia niejki baradaty małady čałaviek sa śvietłymi vačyma, i dasłaŭ dopis, adna tolki nazva jakoha prymusiła mianie pamorščycca: «Boh, u jakoha ja nie vieru». Nu voś, dumaju, znoŭ pravasłaŭny ateizm.
— U Boha, jaki lubić bol
— U Boha, jaki prymušaje siabie bajacca
— U Boha-dziadulu, jakim možna złoŭžyvać
— U Boha, jaki addaje siabie ŭ manapoliju adnoj carkvy, nacyi, kultury ci kasty
— U Boha, jaki «hulaje» ŭ ludziej, kab asudzić ich
— U Boha, jaki maŭčyć u historyi i abyjakavy da pytańniaŭ, što tryvožać spakutavanaje čałaviectva
— U Boha tych, chto dumaje, što lubić Boha, bo nie lubić nikoha
Užo ŭ pružanskaj Spasa-Preabraženskaj carkvie, pahladzieŭšy na maładoha baciušku, ja
achnuŭ: baradač sa śvietłym pozirkam akazaŭsia ajcom Sierhijem, u jakoha mnie spaviadacca.
Voś i nie vier paśla hetaha.
Ajciec Sierhij čytaje Mienia i Biardziajeva, cikavicca historyjaj i fiłasofijaj, maje vializnuju biblijateku, niejak słužyŭ u blizkich Zasimavičach nabaženstva pa-biełarusku, vychoŭvaje dačku Arynu, biełaruskamoŭnuju viernicu i słuchačku N.R.M.
Hladžu na jaho i dumaju:
u Jakoha Boha vierać tut, u biełaruskaj hłybini?Niaŭžo Boh pratestanckaha misijaniera Tajsa z Kuplina, Boh katalickaha ksiandza Kazimira Śviontka, što pačynaŭ svoj kryžovy šlach u Pružanskim kaściole, Boh pravasłaŭnaha pierakładčyka Biblii Vasila Siomuchi ź Jasienca i Boh ajca Sierhija — Adzin i Toj ža?
U hetaj biełaruskaj hłybini teołah, słavist, vykładčyk ekzehietyki i hiermieneŭtyki Vilenskaha univiersiteta Michał Babroŭski, vysłany z kolišniaj stalicy pa spravie fiłamataŭ, šukaŭ Boha ŭ adzinstvie chryścijanaŭ — śpiarša jak unijacki, potym jak pravasłaŭny śviatar. I niachaj Babroŭskaha nazyvali to svaim, to čužym i ŭ zachodniaj, i va ŭschodniaj carkvie — jon usim svaim žyćciom śćviardžaŭ
vieru ŭ Boha, vyšejšaha za mižkanfiesijnyja źviahi.
U hetych samych Pružanach u siaredzinie XIX st. kataliki,
nie majučy hrošaj zavieršyć vialiki kaścioł na 1000 čałaviek, pieradali kamianicu pravasłaŭnym, a tyja dabudavali carkvu Rastva Chrastova (pa-katalicku, ałtarom na zachad), i zaadno niepadalok — kaścioł, što staić dahetul: peŭna ž, ludzi vieryli ŭ Boha, u Jakoha nie kamiennaje serca, a žyvoje.
Kazimir Śviontak, pieršy biełaruski kardynał z XVIII st., svajo słužeńnie pačynaŭ u tym samym pružanskim kaściole, byŭ aryštavany i zasudžany na śmierć, prajšoŭ stalinski HUŁAH i ŭsio-taki ŭbačyŭ bieł-čyrvona-bieły ściah Chrysta pa-nad uradavymi budynkami —
vieryŭ u Boha, Jaki nie daje vyprabavańnia zvyš siłaŭ.
Ajciec Kanstancin Pilinkievič, nastajaciel Pružanskaj Pračyścienskaj carkvy, što za polskim časam abaraniaŭ pravy biełarusaŭ i, vystupajučy pierad tahačasnymi dziaržaŭnymi dziejačami, kazaŭ: «Naša dumka ab tym, kab nie hladzieli by na nas, pravasłaŭnych, kosa, kab nie ličyli by nas za hramadzianaŭ nižejšaha hatunku» (za što i byŭ adchileny ad pasady) — vieryŭ u Boha, Jaki daŭ biełarusam ziamlu, movu i prava ludźmi zvacca.
Tutejšyja pratestanty, čyje baćki
drukavali ŭ Biełaviežskaj puščy Biblii dla ŭsiaho byłoha Savieckaha Sajuza, pratestanty, što prapaviedujuć Jevanhielle na haradskim dnie i tolki ciarpliva ŭśmichajucca, kali čujuć hreblivaje «siektanty», siarod jakich i patomnyja baptysty-antysavietčyki, i misijanier-pastar Tajs — vierać u Boha, Jaki nie pakinie čałavieka ani ŭ Afrycy, ani ŭ Biełarusi, Jaki mocny vyciahnuć z žyćciovaha hnoju i apošniaha izhoja, i skončanaha pjanicu.
A pružaniec Vasil Siomucha, adzin z najlepšych biełaruskich pierakładčykaŭ, ukłaŭ u svoj pierakład Biblii stolki hłybokaje biełaruskaje pryhažości i łaski, stolki moŭnaha charastva, što navat niahledziačy na bahasłoŭskija niedachopy, i vierniki, i śviatary zhadžajucca: Dziadźka Vasil vieryć u Boha, Jaki jość Luboŭ.
* * *
Isus pieraŭtvaryŭsia pierad vučniami na hary.
Pružanskaja carkva Pieraŭtvareńnia, kudy mnie dazvolena vyjazdžać u niadzieli, taksama staić na horcy, na pravasłaŭnych mohiłkach. Nasuprać, praz darohu — kaplica katalickaja, i mohiłki adpaviednyja. Vulica tak i nazyvajecca — Horka. Duža biełaruskaja Horka: tak i čujecca ŭ hetym mahilnym raździaleńni štości horkaje. Ale mienavita
tut, kali narod choram śpiavaje na carkoŭnasłavianskaj ź jaŭnym biełaruskim maŭleńniem — akunaješsia ŭ tuju hłybiniu, dzie kaliści žyŭ Skaryna.
Tady, u załatym ChVI st. karaleva Hanna z dazvołu Žyhimonta Aŭhusta pabudavała na Horcy, na ziemlach, adviedzienych Źmitrom Sapieham, carkvu. Chram razburaŭsia, hareŭ i ŭvaskrasaŭ. Užo ŭ našyja dni ajciec Ihar adbudavaŭ Spasa-Preabraženskuju carkvu, u 1943-m adnoŭlenuju pad niamieckaj akupacyjaj, a ŭ 1985 spalenuju za kamunistami. Baciuška z hłybokim zyčnym hołasam apiakujecca «chimikami» i čaściakom zasiedžvajecca ŭ dziažurcy ź milicyjantami. Usia carkva lubujecca, jak jon pryčaščaje dziaciej:
— Pryčaščajecca raba Božaja Anastasija… Adkryvajem rocik. Ta-ak. Pryčaščajecca raba Božaja Ksienija… Ksienija, nie hryzi paznohci. Pryčaščajecca rab Božy Raman… nu, i dzie my prapadali?
Tut, u carkvie Pieraŭtvareńnia vobrazy i padabienstvy Chrystovyja vyjaŭlajucca va ŭsioj pryhažości i raznastajnaści. U abliččach, malitvach, žyćciach śviataroŭ i viernikaŭ, u liturhii i pryčaści, pierahukajucca zvanami z kaściolnaj imšoj i choram z prasłaŭleńniem u jevanhielistaŭ — i voś u biełaruskaj hłybini, pakutlivaj i trapiatkoj, skroź stahodździ
naradžajecca Toj, u Kaho vieryli Sapieha i Žyhimont Aŭhust, Babroŭski i Śviontak, vierać Tajs i Siomucha, u kaho vieryš ty — Spraviadlivy i Miłaserny, Adziny i Niaźmienny Boh.
Hladzi jašče: Biełaruskaja hłybinia. Častka I
Biełaruskaja hłybinia. Kamienda
Biełaruskaja hłybinia. Łastaŭki ŭ stresie
