Imi akazalisia viadomyja historyki Siarhiej Tokć i Ina Sorkina. Piša Aleś Smalančuk.Na minułym tydni na fakultecie historyi i sacyjałohii Haradzienskaha dziaržaŭnaha ŭniviersiteta administracyja raźbirała pavodziny dvaich vykładčykaŭ, jakija, pavodle infarmacyi prarektara pa vučebnaj i vychavaŭčaj pracy Śviatłany Ahijaviec, udzielničali ŭ «treninhu pa arhanizacyi dziaržaŭnaha pieravarotu». «Terarystami» akazalisia viadomyja historyki Siarhiej Tokć i Ina Sorkina. «Prafiłaktyčnyja hutarki» pravodzili dekan fakultetu Edmund Jarmusik i zahadčyca kafiedry historyi Biełarusi Śviatłana Marozava.
Padčas ich vyśvietliłasia, što
«treninham» akazałasia navukovaja kanfierencyja «Haradzienski palimpsiest: dziaržaŭnyja i sacyjalnyja struktury horada», jakaja prajšła 6 listapada.
U hety dzień užo treci raz pry padtrymcy Ruchu za Svabodu navukoŭcy ź Minska, Horadni i Apola abmiarkoŭvali dziejnaść dziaržaŭnych ustanovaŭ i sacyjalnuju historyju horada ŭ XV — XX st. Varta dadać, što na kanfierencyju aktyŭna zaprašalisia vykładčyki i studenty fakulteta historyi i sacyjałohii. Jak vyśvietliłasia, zaprašalisia daremna. Bolšaść pieršych i druhich historyjaj našaha horada nie cikaviacca.
Praviadzieńnie «prafiłaktyčnych razmovaŭ» z «terarystami» možna rascanić jak aniekdot, jaki vyśviatliŭ maralny i intelektualny ŭzrovień nazvanych pradstaŭnikoŭ administracyi ŭniviersiteta. Možna paśmiajacca i zabyć. Ale, jak padajecca,
sprava značna surjoźniejšaja. Miž inšym, jana prymušaje zadumacca nad tym, što naohuł adbyvajecca ź intelihiencyjaj słaŭnaha horada nad Niomanam.
Dziela hetaha varta zrabić maleńki ekskurs u zusim blizkuju historyju…
Ad pačatku hetak zvanaj «rekanstrukcyi» histaryčnaha centra haradzienskaja intelihiencyja vyrazna padzialiłasia. Mienšaja častka, zaniepakojenaja płanami byłoha abłasnoha načalnika Saŭčanki i kolišniaha mera Antonienki, pasprabavała raspačać dyjałoh z čynoŭnikami. Pry hetym źviartałasia ŭvaha na nieabchodnaść abmierkavańnia płanaŭ «rekanstrukcyi» z mastactvaznaŭcami i śpiecyjalistami ŭ halinie achovy pomnikaŭ, a nie tolki z prarabami budtrestaŭ i architektarami «Hramadzianprajekta», zacikaŭlenymi ŭ maštabnaści
A voś bolšaja častka miascovaj «tože intelihiencyi» zrabiła vyhlad, što asabista jaje los Savieckaj płoščy, Staroha zamku, «Novaha śvietu», žyłoj zabudovy histaryčnaha centra nie datyčyć.
Navat tyja z vykładčykaŭ fakultetu historyi i sacyjałohii ŭniviersiteta imia Janki Kupały, chto hadami kazaŭ pra nieabchodnaść raźvićcia turyzmu ŭ horadzie i biehaŭ pa vysokich načalnikach ź idejami pryciahnieńnia haściej
a potym pačali aktyŭna padtrymlivać «jeŭraramont» histaryčnaj Horadni.
Dastatkova pryhadać haniebny «kruhły stoł», arhanizavany na fakultecie historyi i sacyjałohii ŭ kastryčniku 2008 hoda, na jaki nie dapuścili tych, chto najbolš aktyŭna abaraniaŭ histaryčnuju i kulturnuju admietnaść našaha horadu. Hetaje «zastolle», jakoje adbyłosia pad nadziejnaj achovaj milicyi i BRSM, padtrymała USIE «rekanstrukcyjnyja» fantazii Saŭčanki. U ich padtrymku aktyŭna vystupili ŭžo zhadany Edmund Jarmusik, Taćciana Badziukova, Śviatłana
Adnak ci to finansavy kryzis, ci to probliski zdarovaha sensu ŭ hałavach čynoŭnikaŭ paspryjali tamu, što tempy «rekanstrukcyi» zamarudzilisia. Adstaŭka Saŭčanki, zdavałasia, dała šans dla pierasensavańnia naroblenaha čynoŭnikami i prarabami ŭ histaryčnym centry. Tym bolš, što «rekanstruktary» padabralisia ŭžo da hałoŭnaj duchoŭnaj i histaryčnaj śviatyni — Barysahlebskaj (Kałožskaj) carkvy. Meta ich dziejnaści adlustravałasia ŭ ščyrym vykazvańni adnaho z pravasłaŭnych ijerarchaŭ, jaki pryznaŭsia,
što im nie patrebnaja «imitacyja CHII st.», a patrebny chram XXI st.
Tut naahuł kamientary niepatrebnyja…
Ale zamiest hetaha pieraasensavańnia adbyvajecca navat uzmacnieńnie cisku na tych ludziej, što zachavali čałaviečuju i prafiesijnuju hodnaść.
Zhadanyja vyšej «razborki» prapanuju aceńvać jak psichałahičny pieraśled. Heta zusim nie śmiešna, kali načalnik padazraje padnačalenaha ŭ terarystyčnych namierach i dziejańniach. I nielha ŭsio śpisać tolki na pieradvybarčuju isteryju, što zachapiła praŭładnyja koły.
Hety cisk praciahvajecca ŭžo niekalki hadoŭ i datyčyć nie tolki nazvanych vyšej historykaŭ, pracami jakich, darečy, fakultet moža hanarycca.
Adkaznaść za heta niasie nie tolki siońniašniaja administracyja, ale i tyja vykładčyki, jakija zhadžajucca i padtrymlivajuć hetuju atmaśfieru.
Michaił Bułhakaŭ u svaim samym viadomym ramanie napisaŭ, što «bajaźlivaść — samaja strašnaja zahana». Jakraz heta pryhadvajecca, kali sprabuju zrazumieć ich pazicyju.
* * *
Navukovy prajekt «Haradzienski palimpsiest: dziaržaŭnyja i sacyjalnyja struktury horada» budzie praciahnuty, i ŭ listapadzie 2011 h. adbudziecca čarhovaja navukovaja kanfierencyja. Karystajučysia z nahody, chaču zaprasić na jaje administrataraŭ i ideołahaŭ z HrDU. Abiacaju niakiepski treninh… pa arhanizacyi navukovych daśledavańniaŭ u halinie histaryčnaj urbanistyki i sacyjalnaj historyi, a taksama dobry ŭrok pa historyi rodnaha horada.
Mahčyma, u pavažanaha prarektara padazreńnie vyklikała słova «palimpsiest». Sapraŭdy, słova zamiežnaje, hučyć pahroźliva… Chaču supakoić. Hety termin datyčyć nie antydziaržaŭnaj dziejnaści, a historyi knihi. Palimpsiest — heta kniha na pierhamiencie, napisanaja pavierch źniščanaha tekstu. Apošniaje było niaredkaj źjavaj, abumoŭlenaj vysokim koštam pierhamienta. Termin «palimpsiest» padajecca adpaviednym historyi našaha horada, kali amal usie novyja ŭłady sprabavali pierapisać jaho historyju i tradycyju. Niešta padobnaje adbyvajecca i siońnia adnosna ludziej Horadni i padziejaŭ jaje historyi pieršaha piacihodździa biełaruskaj niezaležnaści.
