Zianon Paźniak. Fota: Naša Niva
Apublikavany ŭ «Našaj Nivie» artykuł Mikoły Buhaja «Try pamyłki Paźniaka, u vyniku jakich historyja Biełarusi pajšła tak, jak pajšła», ja moh by asprečvać nia toje što pa kožnym z troch tezisaŭ — pa amal kožnym abzacu.
Pry ŭžo zaŭvažanym prafesijnymi žurnalistami majsterskim styli (što vyjaŭlaje ŭ aŭtary zusim nie dyletanta), adznaču jašče adnu admietnaść tekstu: u im zakranajucca, pieravažna, uzajemaadnosiny pamiž roznymi hrupami palityčnaj i kirujučaj elity pačatku 90-ch.
Heta dosyć redkaja źjava: rola elitaŭ zvyčajna ihnarujecca, jak praviła, abmiažoŭvajucca temaj «asoba i masy». Tady jak — i tut pahadžusia z aŭtaram — u vyznačalnyja časy ad elitaŭ zaležyć vielmi šmat. Kali ŭvohule nia ŭsio.
Uvohule, sprečka na temy historyi, u tym liku i najnoŭšaj — sprava karysnaja. Ale pry ŭmovie, što arhumenty abapirajucca na kankretnyja fakty, a dziejučyja asoby padajucca takimi, jakija jany byli ŭ kankretny histaryčny peryjad, a nia tymi, jakimi zrabilisia paźniej ci jakimi ŭjaŭlajucca.
I voś tut, jak mnie padajecca, aŭtar robić pamyłki.
Dva prykłady. Šanoŭny aŭtar piša, što treba było «razmaŭlać», «razumieć intaresy» i navat «adstojvać» intaresy hrupy takich, jak Siamion Šarecki. Majucca na ŭvazie dyrektary saŭhasaŭ i staršyni kałhasaŭ, siarod jakich Šarecki ŭjaŭlajecca aŭtaru samym prahresiŭnym.
Ale Šarecki ŭ 1994-m, jašče nia budučy staršyniom VS-13, asudžaŭ padpisańnie Biełavieskich pahadnieńniaŭ, a staŭšy śpikieram, vitaŭ padpisańnie Jelcynym i Łukašenkam damovy ab utvareńni t.zv.biełaruska-rasiejskaj supolnaści 2 krasavika 1996 i navat nazvaŭ hety dzień samym ščaślivym u žyćci. Tak, u druhoj pałovie 1996 jon užo kazaŭ inšaje. Ale jakija «intaresy» Šareckaha ŭzoru pačatku 90-ch musiŭ adstojvać BNF?
Albo paprok u niepadtrymcy Paźniakom Šuškieviča, «niesumniennaha biełaruskaha patryjota».
Nasamreč, BNF padtrymlivaŭ Šuškieviča na vybarach u 1989 i 1990, na vybarach pieršym namieśnikam staršyni VS-12 u 1990, vybarach staršyniom VS u 1991. My blakavali sproby namienkłatury adpravić jaho ŭ adstaŭku letam 1993 (udałosia) i zryvali hałasavańnie ŭ studzieni 1994 (nie ŭdałosia, bo suprać Šuškieviča ŭžo hałasavali Hančar, Bułachaŭ i hrupa Karpienki).
Pry hetym, Šuškievič «zarubiŭ» inicyjavany BNF referendum u 1992 hodzie, vystupaŭ za abjadnańnie hrašovych systemaŭ Biełarusi i Rasiei ŭ 1993 i, narešcie, padpisaŭ pahadnieńnie ab dałučeńni da systemy ADKB, što faktyčna i ŭciahnuła Biełaruś u arbitu vajskovych intaresaŭ Maskvy. Niejak nie zusim spałučajecca ź biełaruskim patryjatyzmam, nie znachodzicie? Ale my razumieli: kali zdymuć Šuškieviča — budzie horš.
A voś kali jon užo byŭ źniaty, davieru da jaho jak da palityka ŭžo nie było. Taksama nahadaju, što mienavita deputaty, jakija padtrymlivali Šuškieviča, u apošni momant adklikali svaje podpisy za Karpienku — što i nie dazvoliła zarehistravać apošniaha ŭ jakaści kandydata.
Vyšejnazvanyja dziejańni Šuškieviča (i nia tolki jany) viasnoj 94-ha nie dazvalali ŭsprymać jaho ŭ jakaści paśladoŭnaha i nadziejnaha palityka, jaki b adstojvaŭ intaresy Biełarusi.
Nia viedaju, ź jakoj kolkaściu deputataŭ VS-12, kiraŭnikoŭ uradu, rehijonaŭ davodziłasia być znajomym aŭtaru artykułu. Mnie za šeść hadoŭ deputactva pryšłosia sumaŭlacca praktyčna z usimi.
Heta byli — na 80% — ludzi prarasiejskaj aryjentacyi, jakija nie padtrymlivali dziaržaŭnuju niezaležnaść. (Aŭtar, darečy, pamylajecca, kažučy, što i paplečniki Paźniaka, mahčyma, hladzieli na niezaležnaść jak na časovuju źjavu. Nie, my byli pierakananyja, što Niezaležnaść — nazaŭždy).
Ja kažu pra asnoŭnuju masu čynavienstva, bo i ŭ deputackim korpusie, i ŭ aparacie ŭradu była hrupa, jakaja śviadoma i metadyčna, i davoli prafesijna, pracavała na Maskvu, rabiła pryblizna toje, što, jak ciapier paćvierdžana, dziesiacihodździami rabiła maskoŭskaja ahientura va Ŭkrainie — i ŭ dziaržaparacie, i ŭ siłavych strukturach.
Miž inšym, a Mikoła Buhaj nikoli nie zadumvaŭsia, čamu pieršy staršynia KDB RB hienerał-pałkoŭnik Šyrkoŭski paśla svajoj adstaŭki pierajechaŭ na žycharstva ŭ Maskvu?
I čamu potym kožny druhi kiraŭnik KDB pierajaždžaŭ u stalicu Rasiei?
Bolšaść deputataŭ, pa-pieršaje, usprymali niezaležnaść jak niedarečnaść, a pa-druhoje, nie ŭjaŭlali pryniaćcie kolki-niebudź istotnych rašeńniaŭ u kantekście mienavita samastojnaści Biełarusi.
I, badaj, hałoŭnaje: jany nie byli palitykami, nie myślili palityčnymi katehoryjami, na nieabchodnaść prymać udzieł u sesijach jany hladzieli jak na prykry abaviazak, a voś pajści ŭ pierapynku da vice-premjera i «vybić» u jaho budmateryjały — heta tak, karysnaja i vartaja deputata sprava.
Adnosna ž kiraŭnikoŭ u cełym, badaj pahadžusia z aŭtaram, što šmat chto ź ich maryŭ stać uładalnikami biznesaŭ, kapitalistami, inšymi słovami, kanvertavać svoj deputacki mandat ci svaju pasadu ŭ hrošy dy materyjalnyja dabroty.
Aŭtar paprakaje Paźniaka «biessarebnictvam» (pieršy raz čuju, kab takim paprakali) i tym, što nie zrazumieŭ zvyčajnaha, takoha čałaviečaha žadańnia palityčnych apanentaŭ.
Što na heta možna skazać? Z hledzišča siońniašniaha dnia, ja b u vieraśni 91-ha daŭ kožnamu z našych apanentaŭ pa miljonu dalaraŭ (pryniaŭšy papraŭku ŭ biudžet), — pry ŭmovie, što jany składuć svaje deputackija paŭnamoctvy, i da Domu ŭradu nia buduć padychodzić bližej, čym jak tolki ŭ Čyrvony kaścioł, pamalicca.
Jakraz u toj čas Paźniak vystupiŭ ź idejaj daterminovych parlamenckich vybaraŭ («novaja kraina — novaja ŭłada»), i ŭvosień 91-ha, na chvali narodnaha entuzyjazmu, novy parlament byŭ by nieparaŭnalna bolš demakratyčny. 300 miljonaŭ — zusim nievialikija hrošy za praduchileńnie ŭsiaho taho, što potym było nakanavana narodu Biełarusi.
Ale voś u čym sprava: kožny, chto prapanavaŭ by padobny varyjant, byŭ by razarvany, jak tolki vyjšaŭ by za ścieny Domu ŭradu.
Nakont «kožnamu kamunistu — pa miljonu» — heta, viadoma, žart. Ale praktyčna i ŭsie tyja «kampramisy», jakija prapanuje Mikoła Buhaj z Kiebičam, z «čyrvonymi pamieščykami», vyklikali b nehatyŭnuju reakcyju nia tolki BNF, ale i ŭvohule prychilnikaŭ jakich-niebudź demakratyčnych pieramienaŭ.
Pa ščyraści nie ŭjaŭlaju, jak paśla «kampramisu» z kamunistami Paźniak zdoleŭ by ŭtrymacca na čale Fronta. I jak uvohule chto-niebudź z takoj idejaj moh by pretendavać na lidarstva ŭ BNF uzamien jaho.
Aŭtar publikacyi nie ŭličvaje faktar, jaki zaŭsiody adyhryvaje vielmi važnuju i vyznačalnuju rolu, ale časta nie biarecca ŭ raźlik: nastroi hramadztva i emacyjny fon.
Niemahčymyja byli nijakija «kampramisy» z kamunistami ŭ tym ich vyhladzie, jakimi jany byli ŭ Biełarusi. Heta aznačała b tolki adno: źniknieńnie BNF jak palityčnaj arhanizacyi.
Chacia zusim nie vyklučaju, što akurat taki varyjant i chacieŭ by dapuścić Mikoła Buhaj, prosta ŭsprymałasia b užo, jak toj kazaŭ, zanadta.
«Łahična było b dziejničać pa-minimaliscku, a nie pa-maksimaliscku, stavić minimalnyja, a nie maksimalnyja zadačy i chapacca za lubyja kaalicyi i sajuzy, — piša aŭtar. — Abo navat cicha spryjać zachavańniu ŭłady Kiebičam, dać čas hramadstvu vyraści».
«Cicha spryjać zachavańniu ŭłady Kiebičam» — heta toje samaje, jak u 2020 hodzie prapanavać «cicha spryjać zachavańniu ŭłady Łukašenki».
Bo ŭ piapiarednija hady była i «miakkaja biełarusizacyja», i «makiejeŭskaja libieralizacyja adnosinaŭ z Zachadam», i kožny dzień adbyvaŭsia ci kancert biełaruskaha hurtu, ci prezentacyja knih niezaležnych vydaviectvaŭ, ci premjera, ci adkryćcio vystavy, a ŭ Miensku i niekatorych haradach pracavali kramy, dzie možna było svabodna nabyć suveniry z nacyjanalnaj symbolikaj. Usio toje, što siońnia ŭsprymajecca jak son. I hałoŭnaje: tysiačy nie siadzieli ŭ turmach, dziesiatki tysiač nie byli represavanyja, sotni tysiač tych, chto paźniej apyniecca na vyhnańni — žyli na Baćkaŭščynie.
Pieraniasicie siabie ŭ žnivień 2020 hodu i ŭjavicie, što vy prapanujecie «cicha spryjać zachavańniu Łukašenki».
Možna, kaniešnie, pajści i dalej, u «kanstruktyŭ». Biełaruś siońnia ŭ sytuacyi, kali ad aneksii jaje adździalaje chiba tolki žadańnie abo niežadańnie Pucina. Va ŭsiakim razie, pahroza straty dziaržaŭnaści vialikaja, jak nikoli.
Nie apošniaja pryčyna — toje, što Łukašenka apynuŭsia pad poŭnym kantrolem Maskvy. I ekanamičnym, i palityčnym.
I kali strašnaje ŭsio ž adbudziecca — ci nie napiša praz 30 hadoŭ chto-niebudź u «Našaj Nivie», što Cichanoŭskaj treba było «šukać kampramisu» z Łukašenkam (bo «šaniec na pieramohu, kali ty słaby, dajuć nie biełyja palčatki, a kampramisy»? «Iści na nieraŭnapraŭny, a moža być i prynižalny sajuz» ź siłavikami (Cierciełam, Karpiankovym, etc.) i «kašalkami Łukašenki»?
Narešcie, palacieć u Brusel, Berlin, Vašynhton i ŭhavorvać zachodnich lideraŭ raspačać samaje šyrokaje ekanamičnaje supracoŭnictva z režymam, vydatkavać jamu miljardnuju dapamohu — kab pazbycca zaležnaści ad Pucina.
Nie ździviŭsia b, kali b praz 30 hadoŭ takaja «prapanova ŭ minuŭščynu» prahučała, i ź joj by pahadzilisia — tak, nie pajšła na «prynižalny sajuz», i voś vynik!
Ale pasprabujcie prapanavać heta kamandzie Cichanoŭskaj. I ŭjavicie sabie reakcyju jaje prychilnikaŭ, kali b jana takuju prapanovu pryniała.
(U dužkach zaŭvažu, što, na majo pierakanańnie, asłableńnie suverennaści — vynik 30-hadovaha maryjanetkavaha — u intaresach Maskvy — praŭleńnia Łukašenki. Da padziejaŭ žniŭnia 2020 staŭlusia jak da realizacyi śviatoha prava naroda na paŭstańnie suprać uzurpatara. Inšaja sprava — nieprafesijnyja dziejańni kiraŭnikoŭ štabu, siarod jakich praktyčna nie było ludziej z palityčnym dośviedam, i jakija potym pryznalisia, što sotni tysiač ludziej na vulicach byli dla ich niečakanaściu).
I jašče krychu pra toje, što ŭjaŭlała kiroŭnaja elita 80-ch — pačatku 90-ch, ź jakimi kiraŭniki BNF musili šukać parazumieńnie, až da «samaprynižeńnia».
Aŭtar pryvodzić prykłady Litvy, Łatvii, Estonii i Małdovy. Ale čamuści nia ŭzhadvaje, što ŭ hetych tahačasnych savieckich respublikach jašče ŭ sile było pakaleńnie, jakoje pamiatała, što takoje hramadzianskija svabody i pryvatnaja ŭłasnaść.
I što kiraŭniki kampartyjaŭ u ich (jak i ŭ Ukrainie, jakuju ŭzhadvaje aŭtar) byli aryjentavanyja na dasiahnieńnie niezaležnaści svaich krainaŭ (ja ŭžo nie kažu pra staŭleńnie da rodnaj movy). Prykład — Brazaŭskas, jaki nia tolki vyvieŭ kampartyju sa składu KPSS, ale i padtrymaŭ ideju poŭnaj dziaržaŭnaj niezaležnaści Litvy. A jašče — paspryjaŭ praviadzieńniu ŭ Vilni ŭstanoŭčaha źjezdu BNF (kiraŭnictva KPB pravodzić jaho ŭ Miensku zabaraniła).
Siarod biełaruskaj kamunistyčnaj namenklatury ŭzroŭniu ad pieršaha sakratara rajkamu tych, chto sympatyzavaŭ idei nacyjanalnaha Adradžeńnia, ja mahu pieraličyć na palcach adnoj ruki (litaralna).
Adzin ź ich — moj baćka, jaki doŭhi čas zajmaŭ pasadu sakratara Viciebskaha abkamu (ale pry hetym siabravaŭ z Buraŭkinym dy Zakońnikavym, byŭ u dobrych adnosinach z Bykavym i Broŭkam, a Karatkievič zaprašaŭ jaho na svaje śviaty). Vybačajusia za niaścipłaść, uzhadvaju heta tolki tamu, što nižej dam vielmi ŭžo krasamoŭny prykład taho, što ŭjaŭlała sabie ŭ asnoŭnaj masie kamunistyčnaja namienklatura.
Niadaŭna baćka patelefanavaŭ byłomu pieršamu sakrataru adnaho z rajkamaŭ partyi, kab pavinšavać jaho z dniom narodzinaŭ (abodvum — daloka za 80).
Jahony vizavi byŭ nie apošnim u hradacyi partnačalnikaŭ, kiravaŭ bujnym rajonam, byŭ deputatam i h.d. Baćka bolš za dva dziesiacihodździ ŭznačalvaŭ Viciebskuju abłasnuju Radu TBM, havoryć pa biełarusku i, zrazumieła, vinšavaŭ pa biełarusku. U adkaz pačuŭ:
«Błahodariu za pozdravlenije, No po-biełorusski hovoriť s Vami nie choču. Ja voobŝie poślednij raz na biełorusskom jazykie hovorił 70 let nazad, kohda zakančivał siemiletiku».
Jasnaja sprava — Paźniak vinavaty, chto ž jašče.
Čytajcie taksama:
Try pamyłki Paźniaka, u vyniku jakich historyja Biełarusi pajšła tak, jak pajšła
Ci mahła b Biełaruś stać niezaležnaj biez Paźniaka?
U jakich rehijonach Biełarusi Paźniak pieramoh Łukašenku na vybarach-1994?
