Ilustracyjnaje fota: Naša Niva
Amierykanka Dženifier Kroft — najpierš pierakładčyca, viadomaja svaimi pierastvareńniami z polskaj, ukrainskaj i hišpanskaj moŭ, a taksama tym, što aktyŭna vystupaje za bolš šyrokaje pryznańnie pierakładčykaŭ i ich pravoŭ. Heta jana ŭ 2021 hodzie inicyjavała padpisańnie pietycyi za toje, kab imiony pierakładčykaŭ źjaŭlalisia na vokładkach knih, nad jakimi jany pracavali (nasamreč vielmi dziŭna, što dahetul tak nie zaŭsiody robicca).
«Źniknieńnie Ireny Rej» (The Extinction of Irena Rey) — heta ŭžo nie pieršy tvor Dženifier Kroft (raniej byli miemuary «Tuha pa domie», jakija vyjšli spačatku ŭ Arhiencinie, potym u ZŠA).
Novy raman nibyta ŭjaŭlaje saboj pierakład, zrobleny amierykanskaj pierakładčycaj Aleksis. Aryhinał jak byccam byŭ napisany na polskaj movie arhiencinkaj Emi i zasnavany na realnych padziejach, choć Aleksis nie kaža dakładna, jakija častki majuć dačynieńnie da realnaści, a jakija vydumanyja. Kali ŭ vas užo kružycca hałava ad nasyčanaści słajoŭ — raman, jaki nasamreč jość pierakładam polskaha ramana, napisanaha čałaviekam, dla jakoha polskaja mova nie źjaŭlajecca rodnaj, — to tak usio i zadumana. Pryhody pačynajucca.
Tvor pačynajecca z taho, što Emi adpraŭlajecca ŭ viosku pad Biełaviežskaj puščaj — z boku Padlašša.
Emi nie adna — jaje supravadžajuć jašče siem pierakładčykaŭ, i ŭsie jany nakiroŭvajucca ŭ dom suśvietna viadomaj piśmieńnicy Ireny Rej, pravobrazam jakoj źjaŭlajecca Volha Takarčuk (za pierakłady jaje tvoraŭ Dženifier Kroft šmatrazova atrymlivała ŭznaharody, a za raman «Biehuny» jany atrymali Bukieraŭskuju premiju razam ź piśmieńnicaj).
Šmat hadoŭ pierakładčyki prytrymlivalisia praviłaŭ Rej: jany ŭstrymlivalisia ad ałkaholu, ad miasa i, apošnim časam, razmoŭ pra nadvorje. Emi i jaje kalehi zakachanyja ŭ Irenu, prosta abahaŭlajuć jaje, i im navat u hałavu nie pryjdzie krytykavać jaje ci nie padparadkoŭvacca jaje zahadam.
U pieršaj častcy ramana apovied viadziecca ad pieršaj asoby množnaha liku, i pierakładčyki nazyvajucca nie pa imionach, a pa nacyjanalnaściach i, adpaviedna, movach, na jakija jany pierastvarajuć: Francužanka, Ukrainiec i hetak dalej. Apaviadalnicu zvać Ispanka, i jana šyroka vykarystoŭvaje zbornaje «my», kažučy ad imia hrupy, asabliva ŭ dačynieńni da Rej, jakuju jany šanujuć: «My ŭsie byli ŭ jaje zakachanyja».
Hrupa raspadajecca, kali prychodzić elektronny list z tekstam novaha ramana Ireny Rej, hatovym da pierakładu — tady pierakładčyki daviedajucca imiony adzin adnaho, i supolnaje «my» źnikaje, bo kožny pačynaje śćviardžać svaju indyvidualnaść.
Kali Irena Rej dziŭnym čynam źnikaje, i pierakładčyki zastajucca ŭ jaje domie, jany vyvučajuć usie jaje pakoi, źmieściva kampjutara, prymiarajuć jaje adzieńnie. Jany stanoviacca dzikija i iracyjanalnyja, ładziać roznyja rytuały i abrady i navat uzvodziać śviatyniu dla svajoj aŭtarki, jak byccam heta dazvolić im znajści kluč da razumieńnia jaje razumovaha pracesu.
Biełaviežski les
Raman Ireny, nad jakim pracujuć pierakładčyki, pryśviečany «pieršaj u śviecie mastačcy, jakaja zajmajecca prablemami źmieny klimatu, i pieršaj, u kaho bolš za miljard padpisčykaŭ u instahramie, što robić jaje svajho rodu suśvietnaj impieratrycaj, biesprecedentnaj u historyi Ziamli».
Źviazany z klimatam aśpiekt tvora zdajecca trochi štučna prykručanym i hublajecca na zadnim płanie, jak zapoźnieny dadatak da dekaracyj, ale samo miesca dziejańnia vykonvaje važnuju rolu. Biełaviežski les padajecca jak čaroŭnaje miesca burnaha i pładavitaha žyćcia, unikalnaja bijałahičnaja sietka, prasiaknutaja kryvioj historyi.
I heta praŭda: Biełavieža — nie prosta kavałak pieršabytnaha lesu, jakija kaliści pakryvali ŭsiu Jeŭropu, ale i miesca, jakoje stahodździami było arenaj bitvaŭ, masavych zabojstvaŭ i partyzanki.
Tema lesu važnaja jak mietafara dla asensavańnia taho, čym jość pierakład. Biełavieža, kaža Irena Rej svaim pierakładčykam, — heta nie miesca, a bijałahičnaja sietka. Pierakładčyki taksama ŭtvarajuć chaatyčnuju, ale nieabchodnuju sietku, u jakoj elemienty majuć patrebu adzin u adnym dla abmienu idejami i sensami padčas pracy (a taksama dla taho, kab pieražyć dzivactvy, ź jakimi jany sutykajucca padčas svajho znachodžańnia ŭ domie Rej).
Pierakłady taksama ŭjaŭlajuć saboj sietki — suviazi pamiž ludźmi i ich movami.
Ciažkaści pierakładu
Praca pierakładčykaŭ paraŭnoŭvajecca z funkcyjami, jakija vykonvajuć u lesie hryby, što parazitujuć na čužoj syravinie, kab raźvivacca (hryby — «uvasableńnie zła, jakoje baluje i radujecca śmierci ŭsich i ŭsiaho vakoł siabie». Ale ŭ toj ža čas jany nieabchodnaje zło, bo pahłynajuć śmierć. Hryby robiać les mahčymym. Bieź ich śmierć nazapašvałasia b, źniščała žyćcio i pryvodziła da masavaha vymirańnia).
Jašče adnym z uvasableńniaŭ pierakładu stanoviacca ŭ tvory seks i začaćcie, zvyčajna pazašlubnaje. Hetak ža, jak seks vyjaŭlaje niepieraadolnaje žadańnie stać adnym cełym ź inšym čałaviekam, pierakład vyražaje niepieraadolnaje žadańnie stać adnym cełym z aryhinałam. Jak i seks, pierakład časam stvaraje novuju, treciuju istotu. Niekatoryja pierakładčyki zakochvajucca ŭ svaich aŭtaraŭ, niekatoryja śpiać ź imi, niekatoryja stanoviacca apantanymi, pakryŭdžanymi abo raŭnivymi.
Pierakładčyki «Źniknieńnia Ireny Rej» prahnuć ciesnaha kantaktu z hienijem. Jany zajmajucca seksam adno z adnym, ale ich suviazi — heta zamienaj seksu z aŭtarkaj aryhinała. Ukrainiec kidaje svaju žonku dziela słavienki. Sierbka, da svajho ździŭleńnia, vyjaŭlaje, što ciažarnaja ŭ sorak dva hady. Arhiencinka Emi spaŭniajecca tryccać piać, i jana niepakoicca, ci moža jašče naradzić; bližej da kanca źjaŭlajucca zdahadki, što jana ciažarnaja ad švieda Fredzi. Kažuć, što ŭ čecha, jakoha zavuć Pavieł, byŭ raman z samoj Irenaj, paśla čaho jana zaciažaryła. Ale praź niekalki miesiacaŭ u jaje zdaryŭsia vykidyš, i jana vyhnała čecha, a astatnim skazała, što jon pamior.
Pierakładčycy Emi i Aleksis reprezientujuć dva supraćlehłyja padychody da pierakładu. Emi schilajecca pierad uźniosłym hienijem, ličyć siabie pakorlivaj słužankaj Ireny, nikoli nie navažvajecca raźvivać ułasnyja litaraturnyja pamknieńni. Dla jaje dadać krychu ŭłasnaha aŭtarstva — heta bluźnierstva. Aleksis tym časam nie saromiejecca nazvać ceły raździeł novaj knihi Ireny «trochi pierapisanym». Emi aburanaja, kali Aleksis redahuje biez dazvołu i skažaje sens aryhinalnaha tekstu.
Adnak pa chodzie ramana z vačej Emi spadaje zasłona. Paśla raźviazki ŭ styli trylera Emi prychodzić da vysnovy, što Irena — nasamreč nie vieličnaja i niepieryŭzydzienaja, a zładziejka i pasrednaść. «Jaje hienij naležaŭ nie joj: jon naležaŭ usim astatnim». Ci značyć heta, što Aleksis mieła racyju? Ci jość ramantyčny kult hienijalnaści sastarełaj kancepcyjaj? Ci źjaŭlajecca litaratura pa svajoj sutnaści kalektyŭnaj? Ci zastajecca apošniaje słova za pierakładčykam?
Raman pra ciažkaści i pryhažość pracy pierakładčyka, pra źmienu klimatu, pra apantanaść i jurlivaść
Raman Dženifier Kroft pra mnohija rečy: pra ciažkaści i pryhažość pracy pierakładčyka, pra źmienu klimatu i masavaje vymirańnie vidaŭ, pra patencyjał mastactva vyratavać abo źniščyć śviet, apantanaść, jurlivaść i mnohaje inšaje. «Źniknieńnie Ireny Rej» napoŭnienaje enierhijaj i rozumam, aŭtarka demanstruje bahaty linhvistyčny dar i natchnialnyja idei.
Tvor ździŭlaje na kožnym kroku, kali pierachodzić ad hłybokich nazirańniaŭ pra pryrodu, mastactva i čałaviečyja adnosiny da siurrealistyčnych padziejaŭ, što źbivajuć z pantałyku i zahłyblajuć piersanažaŭ u realnaść lichamankavaha snu.
U svajoj recenzii na tvor Safi Pinkchem u aŭtarytetnym «Ńju-Ërk revju ov buks» źviartaje ŭvahu, što adnoj ź intertekstualnych adsyłak tvora možna ličyć jaho padabienstva z zachaplalnym litaraturnym tryleram Volhi Takarčuk 2009 hoda «Viadzi svoj płuh praz kostki miortvych» (na biełaruskuju movu pierakłała Maryna Šoda), u jakim apaviadalnica — ekscentryčnaja pažyłaja žančyna, što žyvie ŭ lasnoj hłušy na miažy Polščy i Čechii.
Jak i Irena Rej, jana viadźmarka, zachaplajecca travianymi nastojkami i astrałohijaj, a taksama zacyklenaja na pravach žyvioł i nieabchodnaści pavažać les.
U «Viadzi svoj płuh…» jość piersanaž, jakoha zavuć Piśmieńnik. Apaviadalnik skieptyčna stavicca da litaraturnych prajektaŭ Piśmieńnika: «Jaho chočacca padazravać u falšy: taki čałaviek — heta nie jon sam, a voka, jakoje ŭvieś čas naziraje, i ŭsio, što jon bačyć, pieratvarajecca ŭ skazy; u pracesie hetaha realnaść pazbaŭlajecca svajoj samaj istotnaj jakaści — nievymoŭnaści».
Zadaču pierakładčyka možna zrazumieć jak imknieńnie viarnucca da hetaj nievymoŭnaj sutnaści i pieratvaryć jaje ŭ novuju movu, adznačaje Pinkchem i dadaje, što ŭ hetym sensie pierakład — heta «druhi praces aŭtarstva, hetki ž niebiaśpiečny i mahutny, jak i pieršy».
Čytajcie taksama:
Pierakładčyca Takarčuk na biełaruskuju movu: U 2010 jana imhnienna adreahavała na padziei Płoščy
Mižnarodnuju Bukieraŭskuju premiju — 2023 upieršyniu atrymaŭ bałharski piśmieńnik
Pryvidy vajny: vyjšła novaja kniha pra paślavajennuju Biełaruś
Biełaviežskaja, Nalibockaja, Hałubickaja — jakija sakrety chavajuć biełaruskija puščy FOTY
