Siarhiej Šałyhin. Fota z archiva hieroja
Siarhiej Šałyhin — kiraŭnik kłuba «Lićviny», były vajenny hieadezist i padpałkoŭnik zapasu Uzbrojenych sił Biełarusi, pazbaŭleny Łukašenkam svajho zvańnia ŭ 2021 hodzie za padtrymku pratestaŭ. Paśla zvalnieńnia z vojska pracavaŭ u IT, u 2020-m uvajšoŭ u inicyjatyŭnuju hrupu Siarhieja Cichanoŭskaha i byŭ adnym z kiraŭnikoŭ anłajn-płatformy ZUBR, što manitoryła vybary.
«Naša Niva»: Čamu vas «paprasili» ź Ministerstva abarony ŭ 2015 hodzie?
Siarhiej Šałyhin: Byŭ jašče kaniec 2014 hoda, jak pryjechaŭ da nas načalnik navihacyjna-tapahrafičnaha kiravańnia Hienieralnaha štaba. Ja tady byŭ namieśnikam kamandzira, hałoŭnym inžynieram. Mianie vyklikali da kamandzira i kažuć: «Siarhiej Vasiljevič, karaciej, usio, mnie skazali, što ty bolš nie možaš praciahvać słužbu. Ja mahu ciabie pieravieści ŭ Pamiežny kamitet, kudy zaŭhodna, ale ŭ Ministerstvie abarony ciabie trymać nie možam. Prymaj rašeńnie». Ja tady rezka vykazaŭsia, maŭlaŭ, kali vy za mianie ŭpisacca nie možacie, to ja z vami pracavać nijakim čynam nie źbirajusia.
Što nahodaj było?
Na stoł ministru pakłali dakładnuju Upraŭleńnia kontrvyviedki. Matyvy — 2014 hod, pačatak zavaruchi va Ukrainie, Krym, Danbas. I jany jamu vydali maje pierapiski ŭ sacyjalnych sietkach, łajki-dyzłajki i hetak dalej. Pa bilinhach u 2010 hodzie zaŭvažyli na płoščy Niezaležnaści. I višańka na torcie — vyvučaju biełaruskuju movu.
Ja pačaŭ šukać pracu, ale na dziaržaŭnyja pasady mianie nie brali, znajomyja tolki abiacankami karmili. Ale vidavočna, ich miakka palčykam paŭščuvali. Tak ja pabadziaŭsia, paśpieŭ pradać adnu kvateru jak ahient pa nieruchomaści. A viasnoj 2015-ha pajšoŭ pieravučvacca ŭ aj-ci. I potym mianie zaprasili ŭ kampaniju, dzie dali cikavy prajekt — aŭtamatyzavanaja sistema kiravańnia darožna-budaŭničaj technikaj. Taki ledź nie robat-buldozier my rabili, dzie apierataru treba tolki na piedali naciskać.
Pierad vybarami ja paprasiŭsia ŭ načalstva na tydni dva źjechać, ale jak źjechaŭ u lipieni 2020-ha, tak bolš i nie viarnuŭsia. Vosieńniu 2020-ha da mianie pryjechali syn z dačkoj, a hod tamu — žonka. My ŭsie — siamja ŭciekačoŭ.
«NN»: Vas papiaredzili, što treba źjazdžać?
SŠ: Mnie kazali: «Siarhiej, nieznajomyja ludzi chodziać vakoł tvajho doma i cikaviacca, što čaho i jak». Ja byŭ kaardynataram pa zbory podpisaŭ u Siarhieja Cichanoŭskaha pa ŭsioj Biełarusi i znajšoŭ siabie potym u schiemie ahulnaj raspracoŭki. Kali ž Łukašenka vykazaŭsia, što treba dać pravavuju acenku dziejnaści «Hołasa» i «Zubra», to ja zrazumieŭ, što viartacca mnie ŭžo nijak nielha.
«NN»: Čym vy zajmajeciesia ŭ Litvie?
SŠ: Pa śpiecyjalnaści ja ŭ Litvie nidzie nie ŭładkavaŭsia, asnoŭnaja pryčyna — moŭny barjer. Pajšoŭ pa intehracyi, zaraz pačynaju vyvučać litoŭskuju movu. I pracuju fizična na budoŭli.
Nu i mianie pakul nie adpuskaje hramadskaja dziejnaść, sumiaščaju kłub «Lićviny» z pracaj.
«NN»: Jak vy stali kiraŭnikom kłuba?
SŠ: Ja ŭ kłubie nie ź pieršych dzion. Kali jon stvaraŭsia ŭ 2021-2022-m, ja jašče praciahvaŭ «Zubrom» zajmacca. Ale ja byŭ znajomy z chłopcami, jakija vynošvali ideju jaho stvareńnia. Jany zarehistravali arhanizacyju, i nieŭzabavie stałasia tak, što ich kiraŭnik pa asabistych pryčynach syšoŭ. Šukali ludziej jamu na zamienu, i voś źviarnulisia da mianie. Patrebnaja była piersona publičnaja, a ja ŭžo daŭno nie chavajusia. Nu i troški z dośviedam kiravańnia, a ja ŭ vojsku hadoŭ 10 apošnich byŭ na kirujučych pasadach.
«NN»: A navošta vam heta?
SŠ: Pa-pieršaje, ja padzialaju mety kłuba — naładžvańnie stasunkaŭ pamiž litoŭcami i biełarusami, vyvučeńnie historyi supracivu biełarusaŭ na terytoryi Litvy, fizičnaja padrychtoŭka biełarusaŭ da mahčymych destabilizujučych padziej u Biełarusi.
Nu i kali mnie prapanova ŭznačalić kłub pastupiła, užo vajna va Ukrainie pačałasia. Šmat maich znajomych apynułasia tam. Zastavacca zusim niedzie z boku — heta nie pra mianie. Kali b u mianie było žadańnie prosta pryjechać u Litvu i tut zastacca, ja b nie zajmaŭsia ni «Zubrom», ni kłubam, spakojna b chadziŭ na pracu i adpačyvaŭ paśla. Ale ja nie mahu tak užo.
«NN»: Kali ŭ vas pačalisia pieršyja prablemy, napadki z krytykaj i abvinavačvańni vas u lićviniźmie?
SŠ: Niejkija nakidy pačalisia paśla žnivieńskaj akcyi ŭ 2023 hodzie, prymierkavanaj da vybaraŭ. My byli tam sa svaimi ściahami — bieł-čyrvona-biełymi, z našym łahatypam na ich (stylizavanaj Pahoniaj i nazva kłuba na łacincy). Niechta ź miascovych heta zaŭvažyŭ, i paśla paniesłasia. Litoŭski błohier Žylvinas Śvitojus u svaich sacsietkach raskruciŭ hetuju temu — źviazaŭ nas ź lićvinizmam, prailustravaŭ svoj post vyjavami našaha kłuba. Pačali sypacca kamientary a-la: «Kali źjedziecie adsiul? Kali skončycie kraści našu historyju? Dy vy vorahi, my pryhreli źmiaju…».
Na hetaj hlebie my paskoryli praviadzieńnie dnia adkrytych dźviarej, kab raspavieści pra kłub usim achvotnym, adkazać na ŭsie pytańni. Praŭda, litoŭskaja placoŭka, miascovy Dom aficeraŭ, adrazu admoviła nam u praviadzieńni mierapryjemstva ŭ ich. My praviali bryfinh na biełaruskaj placoŭcy. Pryjšoŭ toj ža Žylvinas, pabačyŭ nas na svaje vočy, i nibyta my narmalna razyšlisia. Chvala pretenzij spała, i było cicha niedzie miesiacy try. A potym znoŭ to tut, to tam pačali hučać abvinavačvańni, što my pahroza nacyjanalnaj biaśpiecy.
Mahčyma, heta źviazana ź niejkimi miascovymi elektaralnymi kampanijami. Bo litoŭskija palityki prysłuchoŭvajucca da svaich vybarščykaŭ, a častcy ludziej balić za lićvinizm, jany bajacca, što biełarusy niešta ŭ hetym kirunku zrobiać. A moža, heta kramloŭska-maskoŭski śled abo łukašyscki. Jany ž tam adnym miram mazanyja.
Fota: instahram kłuba
«NN»: Kali prydumlałasia nazva kłuba, ci dumali vy, što jana ŭ tym liku stanie pryčynaj kanfliktaŭ ź litoŭcami?
SŠ: Viadoma, nie. Chutčej, hetuju nazvu abirali, kab pakazać, što my niedzie blizkija da litoŭcaŭ, u nas jość ahulnaja historyja. A atrymałasia tak…
Pieršapačatkova chacieli nazvacca kłubam «Lićviny imia T. Kaściuški», ale nam skazali, što nazva zadoŭhaja. Heta była adzinaja zaŭvaha ad rehistrujučych orhanaŭ. Bolš nam nichto nijakich pytańniaŭ nie zadavaŭ.
«NN»: Takaja chvala krytyki, ja tak razumieju, udaryła pa vašaj dziejnaści. Toj ža kłub Litoŭskaj strałkovaj asacyjacyi, ź jakim u vas było naładžana supracoŭnictva na histaryčnaj hlebie, spyniŭ z vami kamunikacyju. Niechta jašče?
SŠ: Akramia ich, zdajecca, nichto bolš. Mnie skazali, što tam ledź nie na administracyjnym uzroŭni było skazana zabaranić usialakija stasunki z kłubam, pakul my «taksičnyja».
Usio heta dziŭna, bo ja — jurydyčny kiraŭnik, i ja nie maju nijakaha prava i płanaŭ parušać litoŭskaje zakanadaŭstva. Ja niasu jurydyčnuju adkaznaść i nie dapušču, kab i siabry kłuba zrabili niešta takoje, što mahło b naškodzić litoŭskaj dziaržavie.
A kali b ja chacieŭ, umoŭna kažučy, stać niadobrym dla Litvy čałaviekam, jaki nie padtrymlivaŭ by jaje kaštoŭnaści, to na chaleru b uvohule byŭ hety kłub? Siadzieli b ludzi ŭpotajki, źbiralisia b pa kvaterach i nichto b ich nie bačyŭ. I kali voś hety lićvinizm razhojdvaŭsia ci razhojdvajecca, prylataje nam, bo my adkrytyja.
Nu ničoha, vytrymajem. Budziem macniejšyja.
«NN»: Jak vy bačycie, što dapamoža źniać z vas siońniašniuju taksičnaść?
SŠ: Zdajecca, tut patrebny čas. Ën rasstavić usio na svaje miescy. Treba dakazvać, što my narmalnyja. Pazityŭnymi ŭčynkami, sumiesnymi mierapryjemstvami, ja dumaju, my vybjem heta ŭsio. Było ž voś niešta padobnaje z Ukrainaj: kali tolki pačałasia vajna, było ŭsprymańnie, što ŭsia Biełaruś — vorahi, suahresary. Kožnamu baleła. Ale niejak dypłamatyčnymi srodkami, kulturnymi, infarmacyjnami — ŭsio ž taki padzialili Biełaruś na adekvatnych i astatnich.
Treba i ź litoŭcami takoje arhanizoŭvać: kruhłyja stały pieryjadyčnyja — vykazvacca na ich, što balić, čym vy niezadavolenyja, čamu vas turbujuć biełarusy… Pakul my nie čujem adno adnaho, to tak i budziem nakidvać z roznych bakoŭ.
My, darečy, źviartalisia z takimi prapanovami ŭ Ofis Cichanoŭskaj miesiacy dva tamu. Jany pahadzilisia, ale na hetym usio skončyłasia. Nu, budziem sami niejak rabić i naładžvać hramadski mastočak.
«NN»: Kolki ŭ vas ludziej u kłubie?
SŠ: Nie mahu skazać.
«NN»: A jakaja častka ź ich pajšła ŭ ZSU?
SŠ: Nie skažu. Ëść tyja, chto tam, jość tyja, chto ŭžo viarnuŭsia. Ale nie skažu vam ličby.
Siarhiej Šałyhin. Fota z archiva hieroja
«NN»: Pa litoŭskim zakanadaŭstvie vy možacie zajmacca vajskovaj padrychtoŭkaj tolki z mulažami zbroi. Niechta skaža: a navošta ŭvohule ŭ Litvie niejki dadatkovy kłub, kali kožny, chto choča atrymać sapraŭdny vajskovy dośvied, moža pajechać va Ukrainu?
SŠ: Razumiejecie, nie ŭsie hatovyja jechać vajavać za Ukrainu. Ëść ludzi, hatovyja vajavać za Biełaruś, ale nie praz Ukrainu. Ëść ludzi, jakija ŭ žyćci ničoha ciažejšaha za łyžku nie trymali, i im prosta treba dać bazavyja viedy, kab jany nie pałochalisia, adekvatna ŭsprymali niejkija vajskovyja štuki — u tym liku my pracujem dziela hetaha.
Ahułam dziejnaść našaha kłuba možna padzialić na dźvie častki: kalavajskovaja — u tym liku dapamoha i padrychtoŭka chłopcam, jakija vajujuć va Ukrainie i jakija, mahčyma, žadajuć tudy pajechać (i jość tyja, chto prachodziać bazavuju padrychtoŭku ŭ nas i źjazdžaje tudy — i ŭkrainskija kiraŭniki vysoka jaje adznačajuć).
Druhaja častka kłuba — sacyjalnaja, kulturnaja. Chtości ŭvohule nie hatovy brać u ruki zbroju, ale choča zajmacca za miažoj abjadnańniem biełarusaŭ, pošukam svaich karanioŭ, prasoŭvańniem movy, historyi. My hetym taksama zajmajemsia.
Ahułam poŭnamaštabnaja vajna idzie ŭžo dva hady. I niekatoryja pačynajuć pisać mienavita zaraz: «vakoł niešta niazdorava, niešta pačynaje viravać, ja by chacieŭ/ła zaniacca svajoj vajskovaj i fizičnaj padrychtoŭkaj. Kudy mnie iści?».
Chacia ludzi i nie pieršy dzień u kłubie, ale tolki ciapier da ich dajšło razumieńnie, što treba niešta rabić, bo moža bachnuć. I takimi viedami my budziem karysnyja samoj ža Litvie, dzie žyviom, kali niešta zdarycca.
«NN»: Chto vašy instruktary?
SŠ: Tolki mahu skazać, što heta aficery i nie tolki. Mnie samomu nie chapaje enierhii i času, kab jašče zajmacca instruktarskaj spravaj. Pačynali my z bazavych štuk — jutub navat. A ciapier ludzi majuć realny bajavy śpiakotny dośvied, jany i rychtujuć.
«NN»: Kali vas i jašče dziasiatki inšych vajskoŭcaŭ i milicyjanieraŭ pazbavili śpiecyjalnych zvańniaŭ u 2021 hodzie, Uładzimir Niaklajeŭ napisaŭ, što mienavita voś hetyja ludzi — kaściak budučaj biełaruskaj armii i siłavych struktur. U vas jość takija palityčnyja ambicyi?
SŠ: Tut takaja sprava, što kali ŭžo pryśviaciŭ siabie radzimie, to ciahni hetuju lamku da apošniaha. Tak što płany jość. Ale pieršaje, čaho chaciełasia b u Biełarusi, heta naviedać rodnyja miaściny.
Čytajcie taksama:
Departamient dziaržbiaśpieki Litvy nie znajšoŭ hrup litvinistaŭ, jakija pahražajuć biaśpiecy krainie
«Hety praces musić vitacca ŭ Litvie». Lićvinizm: pohlad ź Vilni
Čamu litoŭcy bajacca litvinizmu
«Chaču zrabić Paźniaka piersonaj non-hrata» — litoŭski aktyvist
Ja baču tolki jak praciahvajecca palityka desłavianizacyi Vilenščyny, ciapier užo novymi mietadami, z nahody baraćby z "lićvinizmam".
I Letuva daečy vielmi paskudna robić. Ad Stalina atrymała całkam ślavianski polska-biełaruski rehijon, 3% letuvisaŭ. A ciapier kali łaska, ŭsim vučyć kałbu i kazać "Vilnius".
Pa-dobramu treba rabić tam aŭtanomiju, ź biełaruskaj movaj, škołami, šyldami, nižejšymi padatkami dla biełarusaŭ, pravam na nieruchomaść, viadzieńnie biznesu i h.d.
Zojmiemsia hetym abaviazkova, kali pryjdziem da ŭłady. Aŭtanomija, albo ekanamičnyja sankcyi.