«Pavieryŭ prapahandzie i paličyŭ, što ja zdradnik». Saša Filipienka raskazaŭ, što na jaho napisaŭ danos jahony ž dzied 8

— U Bierlinie prajšła premjera śpiektakla pa vašym ramanie «Kremulatar». U Maskvie, miarkujučy pa apošnich padziejach, u najbližejšy čas jaje nie budzie?

— Jon pavinien byŭ vyjści i ŭ Maskvie, i ŭ Bierlinie. Ale ŭ Maskvie, na žal, śpiektakl zabaranili. Bolš za toje, prosta z repietycyi akciora, jaki hulaje śledčaha Pierapialicu, zabrali ŭ vojska.

— U vaš adnajmienny raman uplecienyja realnyja dopyty. Adsiul pytańnie: vučyć niečamu historyja ludziej? Toje, što vy apisali, było niadaŭna, i voś siońnia ŭsio paŭtarajecca. Z papraŭkaj na maštab, ale ŭsio ž taki.

— U Rasii ŭsio mianiajecca za 10 hadoŭ i ničoha nie mianiajecca za 200. Kali ty apisvaješ toje, što było 100 hadoŭ tamu, ty ź vialikaj dolaj vierahodnaści apisvaješ toje, što adbyvajecca ciapier. Naprykład, Saša Palivanava z «Miemaryjała» vielmi dapamahała mnie ŭ pracy nad hetaj knihaj, i jaje jak supracoŭnicu «Miemaryjała» vyklikali na dopyty na Łubianku.

Jana chadziła i ličyła partrety Dziaržynskaha. My razumiejem, što ŭžo hatovaja jaho novaja statuja, i jana zajedzie znoŭ na Łubianku. My razumiejem, što bolš nie čytajucca apošnija imiony ŭ parku nasuprać (ułady Maskvy z 2020 hoda nie ŭzhadniajuć akcyju «Viartańnie imionaŭ», pryśviečanuju achviaram Vialikaha teroru. — Red.). I ŭ hetym sensie ŭsio viartajecca.

Kažuć, ciapier bolš viehietaryjanskija časy, tam było 20 miljonaŭ u HUŁAHu, a ciapier byccam nie. Ale prajšło 100 hadoŭ, i my nie možam paraŭnoŭvać z 1920-mi abo 1930-mi, abo 1940-mi. My pavinny kazać pra toje, što adbyvajecca ŭ 2024 hodzie.

U 2024 hodzie ŭsia hetaja dekaracyja dazvalaje zajmacca hienacydam Ukrainy, i hety hienacyd adbyvajecca kožny dzień na našych vačach. My bačym kałasalnuju kolkaść danosaŭ, a ŭ Minsku jany byli ŭ 2020 hodzie.

My bačyli «Čornuju kartu Biełarusi», na jakoj adznačanyja susiedzi-danosčyki. Na mianie danos napisaŭ moj dzied, jaki prysieŭ da televizara, pavieryŭ prapahandzie i paličyŭ, što ja zdradnik.

Ja razmaŭlaŭ z supracoŭnikam MUS u Maskvie, i hety čałaviek nastalhuje pa časach Stalina, tamu što raniej možna było chutčej raspraŭlacca ź ludźmi. Jon mnie kaža: «Ty nie ŭjaŭlaješ, jak šmat papierak ciapier treba zapoŭnić, kab čałavieka da niečaha pryciahnuć». I hetyja ludzi vielmi b chacieli viarnucca ŭ tyja časy. I my bačym, jak jany krok za krokam tudy viartajucca.

«Nie viedaju, pa jakim artykule na mianie zaviedziena sprava»

— Vaš dzied napisaŭ na vas, vaš baćka byŭ zatrymany. Hety vopyt źmianiŭ vas?

— Zatrymańnie baćki — ź pieršych chvilin było zrazumieła — tyčyłasia tolki mianie. Tamu što mamie skazali: «Skažycie dziakuj vašamu synu». Jamu zadavali pytańni tolki pra mianie, adrazu dali zrazumieć, što da jaho niama nijakich pretenzij. Jamu dali padpisać pratakoł za mianie, tata nie paśpieŭ ubačyć, pa jakim artykule zaviedzienaja kryminalnaja sprava suprać mianie. Ja nie viedaju, pa jakim artykule. Mnie zdajecca, ja navat na čyrvonaje śviatło ni razu ŭ žyćci darohu nie pierachodziŭ u Biełarusi.

— Vy kaliści kazali, što nie treba tarhavacca z režymam z nahody palitviaźniaŭ. Kali tarhavacca, to vypuściać na volu adnaho, a jašče 100 pasadziać. Vy nie pamianiali svoj punkt hledžańnia paśla situacyi z baćkam?

— Nie, ja ćviorda pierakanany, što ni ŭ jakim razie nielha tarhavacca z režymam. I bolš za toje, dziŭna mianiać svajo staŭleńnie. Heta zdarajecca z sotniami, z tysiačami biełarusaŭ. Maje siabry nie mohuć pryjechać na pachavańnie da svaich svajakoŭ, tamu što ludziej zatrymlivajuć prosta padčas pachavańnia. Adbyvajucca žachlivyja rečy nie tolki z majoj siamjoj, jany adbyvajucca z kožnaj druhoj siamjoj u Biełarusi.

I mnie zdajecca, naadvarot, treba ŭsio bolš i bolš raskazvać, što ničoha nie źmianiłasia i represii iduć. U hetym sensie ja pa-raniejšamu liču, što nielha tarhavacca. Usie palityčnyja źniavolenyja pavinny być vyzvalenyja nieadkładna, biez usialakich umoŭ.

— Vy praciahvajecie pracavać na ruskaj movie. Vy navat zaklikali «nie addavać jaje Pucinu». Vam kamfortna praciahvać pracavać na ruskaj movie?

— Tak, tamu što dla mianie dziŭna, što ŭ 2024 hodzie jość ludzi, jakija pa movie ciabie čymści nadzialajuć. Mnie zdajecca, heta mara Pucina. I kali my heta padchoplivajem, to razvaročvajemsia na 100 hadoŭ tamu, kali ludzi rabili vysnovy pra čałavieka pa tym, jaki ŭ jaho koler skury abo na jakoj movie jon havoryć.

Naadvarot, vielmi važna pakazvać, što na ruskaj movie havorać miljony biełarusaŭ, jany ŭśviedamlajuć siabie pry hetym biełarusami, zmahajucca za svabodu, za elemientarnyja fundamientalnyja kaštoŭnaści. Važna pakazvać, što ruskaja mova moža być movaj svabody.

«Ihołka Kaščeja ŭ Maskvie»

— Ja pačytaŭ, što vy ŭ intervju havaryli za apošni hod. Davajcie pravierym, ci źmianilisia niekatoryja vašyja dumki. Pieršaje: rasijski narod pa-raniejšamu pasiŭny i ni na jakija maštabnyja pratesnyja dziejańni nie pojdzie.

— Asnoŭnaja masa rasijskaha naroda pavodzić siabie nadzvyčaj infantylna. Ci chavajecca, ci nie zaŭvažaje, što adbyvajecca vajna. Heta nie abiasceńvaje ŭčynku tych ludziej, jakija vychodziać, ale ich mała.

— A biełaruski pratesny patencyjał na siońniašni dzień vypracavany?

— Biełaruski patencyjał nie vypracavany, jon prosta transfarmujecca ŭ inšyja sposaby supracivu. Ciapier ciažka ŭjavić masavyja pratesty. My ŭ pošuku novych sposabaŭ supracivu. Dumaju, ich moža być šmat.

Važna razumieć, što my zmahajemsia nie tolki z Łukašenkam, ale i z Maskvoj, jakaja jaho padtrymlivaje. I ŭ hetym sensie nam treba šukać vokny mahčymaściaŭ dla pratestu. Mnie zdajecca, što ŭ nas byli vielmi pryhožyja manifiestacyi, ale jakraz pratestu ŭ 2020 hodzie ŭ nas nie atrymałasia. Nie atrymałasia spynić zavody.

— Vy kazali, što režym Łukašenki ŭpadzie tolki tady, kali źmienicca ŭłada ŭ Maskvie. Heta ŭsio jašče tak?

— Mnie zdajecca, što ihołka Kaščeja ŭ Maskvie.

— A što budzie, kali raptam Pucin pakinie nas u niejkaj formie?

— Łukašenku stanie vielmi strašna, bo jon zrazumieje, što zastaŭsia sam-nasam sa svaim narodam, jaki padtrymlivajuć jeŭrapiejcy. U nas jość adčuvańnie, što na fonie vajny va Ukrainie i inšych kanfliktaŭ pra Biełaruś zabylisia. Ale ja dumaju, što jon apyniecca ŭ samaj składanaj situacyi ŭ svaim žyćci.

«Łukašenka — vybitnaja palityčnaja žyvioła»

— Niadaŭna ambasadar Rasii Barys Hryzłoŭ skazaŭ, što jość damoŭlenaść, što dla dźviuch krain raspracujuć adziny padručnik historyi. Jak, pa-vašamu, hety prajekt naohuł mahčymy dla realizacyi?

— Hałoŭnaje, što my bačym: hetyja idei prychodziać z Maskvy. Nie Minsk inicyjuje i havoryć, što nam treba pierapisać padručniki historyi. My čujem nie tolki pra padručniki, čujem pra adzinuju ekanomiku, čas ad času čujem hetuju viečnuju mantru pra adzinuju valutu. Ale heta sihnały taho, što Maskva pahłynaje i pahłynaje.

My nie viedajem, pra što Łukašenka razmaŭlaje z Pucinym. My nie viedajem, nakolki de-fakta my jašče niezaležnyja. Ci bolš my niezaležnyja, čym Respublika Tatarstan?

— Niezaležnaści ŭ vas usio ž taki bolš choć by tamu, što valuta roznaja. Šmat hadoŭ Łukašenka hetamu supraciŭlajecca. Jak jamu heta ŭdajecca?

— Ja dumaju, što jon supraciŭlajecca, tamu što Łukašenka — heta vybitnaja palityčnaja žyvioła, jakaja zmahła ciaham 30 hadoŭ pasiadzieć na ŭsich kresłach, na jakich možna siadzieć. I ja dumaju, što kali b jaho možna było preparavać, to heta, viadoma, palityk, jakoha treba vyvučać.

U 2020 hodzie, kali jon vystupaŭ pierad rabočymi na zavodzie i kali jaho pasłali, usie biełarusy ŭbačyli, što jon papłyŭ. I raptam u niejki momant navat tady hety čałaviek zmoh sabracca.

— Čamu jon nie syšoŭ? Čamu jaho nie vykinuli ŭ 2020 hodzie? Kažuć, treba było šturmavać budynak, a nie krasoŭki zdymać pierad tym, jak stać na łaŭku.

— Zadniaj dataj ciapier možna havaryć usio, što zaŭhodna. Mnie zdajecca, ludzi nie zusim razumiejuć, što pratest nie moh być inšym.

Ludziam niemahčyma było ŭjavić sabie inšy supraciŭ, tamu što Biełaruś była ačyščanaja ad zbroi šmat-šmat hadoŭ tamu. Navat kali b ujavić sabie, što dziasiatki tysiač biełarusaŭ chacieli b stać pad ružžo, heta było b niemahčyma, bo jaho niama fizična. Pratest moh być tolki takim.

Bolš za toje, usie zabyvajuć pra toje, što sutyknieńni byli ŭ pieršyja dni, i byli surjoznyja, u niekatorych rajonach AMAP atrymlivaŭ adpor, i było pryniata rašeńnie, što ŭ nas budzie mirnaja revalucyja.

Heta ciapier nam zdajecca: voś usio pravaliłasia, tamu što pravaliłasia, ale kali vy znachodzilisia na vulicach Minska, vy razumieli, što na vulicach usie, usie kvatery pustavali. Tady navat ja, vielmi skieptyčna nastrojeny čałaviek, vieryŭ, što nam zastajecca zusim ničoha.

— A novy pratest, kali jon budzie, budzie nie mirny?

— Mnie ciažka ŭjavić ciapier heta na fonie vajny. My nie viedajem, jakim budzie hety pratest. My nie viedajem, ci viernucca ŭ krainu biełarusy, jakija ciapier vajujuć na baku Ukrainy, jak jany viernucca, u jakoj jakaści, ci budzie heta asobnaja palityčnaja siła, jakaja zachoča pretendavać na ŭładu, i naohuł, ci zmohuć hetyja ludzi naohuł viarnucca. Heta budzie zaležać ad taho, jak budzie składvacca situacyja va Ukrainie.

«U Biełarusi kultura zaŭsiody była»

— A davajcie z vami pafantazirujem. Voś bataljon Kalinoŭskaha pačynaje marš na Minsk. Što budzie, pa-vašamu? Ludzi vyjduć ich padtrymlivać?

— Składana prahnazavać. Tam jość adrazu skryžavańnie scenaryjaŭ. Tak, ludzi mohuć vyjści, ale mohuć nie vyjści. Vidavočna, chutka zreahujuć našy susiedzi ŭ asobie Maskvy, jakaja pryjdzie «na dapamohu», jak u situacyi ŭ Kazachstanie (u studzieni 2022 hoda Rasija adpraviła vajskovy kantynhient u Kazachstan dla padaŭleńnia masavych pratestaŭ, spasyłajučysia na damovu ADKB. — Red.). Na žal, ja baču, što Biełaruś stanovicca trafiejem dla Maskvy.

Kali ŭjavić situacyju, što Maskva pačynaje atrymlivać pieramohu va Ukrainie i damahajecca niejkich metaŭ, to Biełaruś całkam dakładna stanovicca prydatkam hetaj pieramohi. A ŭ vypadku, kali Maskva prajhraje, to Biełaruś tym bolš patrebna ŭ jakaści chacia b niejkaha trafieja, jaki možna pradstavić svajmu elektaratu, skazaŭšy: zatoje ŭžo Minsk i ŭsie biełarusy — našy.

— Voś rasijskaja prapahanda pastajanna trubić, što rasiejcy, biełarusy, ukraincy — heta tryadziny narod. Vy žyli ŭ Biełarusi, vy doŭha žyli i pracavali ŭ Rasii. Pa-vašamu, čym biełarusy adroźnivajucca ad rasiejcaŭ?

— Mnie zdajecca, što vajna zdaryłasia ad žachlivaha nierazumieńnia, što va Ukrainie žyvuć inšyja ludzi. Śviadoma ja ŭpieršyniu apynuŭsia ŭ Rasii, kali mnie byŭ 21 hod. Kali Łukašenka zakryŭ univiersitet, u jakim ja vučyŭsia ŭ Minsku, ja pajechaŭ vučycca ŭ Sankt-Pieciarburh.

Choć ja ŭsio žyćcio razmaŭlaŭ na ruskaj movie, hladzieŭ rasijskija kanały, ja apynuŭsia ŭ krainie ź inšym mientalitetam. Ja apynuŭsia ŭ krainie, ź jakoj u nas značna bolš razryvaŭ, čym ludzi sabie ŭjaŭlajuć.

Ja pisaŭ kaliści artykuł pra svaje pieršyja ŭražańni. Jany lažali ŭ halinie movy. Nas va ŭniviersitecie zaŭsiody vučyli sumniavacca, i ŭsiakaje vykazvańnie pačynać sa słova «vierahodna», tamu što my nikoli ni ŭ čym nie ŭpeŭnienyja.

Kali ja pryjechaŭ u Rasiju, toje, što ja čuŭ adusiul, ludzi pačynali ŭsiakaje vykazvańnie z abarotu «na samaj spravie». Ja adčuvaŭ, što ludzi nie pryvykli sumniavacca. U Biełarusi kultura sumnievu była zaŭsiody, u Rasii ty zaŭsiody pavinien byŭ być upeŭnienym.

U nas niama, biezumoŭna, nijakaj impierskaści, u nas manalitnaja kraina, my razumiejem svaje miežy, my razumiejem, što ludzi, jakija žyvuć u Breście, ci ludzi, jakija žyvuć u Hrodnie, — takija ž biełarusy. Ja nikoli nie bačyŭ takoha, kali apynuŭsia ŭ Rasii.

Ja nikoli nie bačyŭ, kab ludzi tak nie lubili ŭłasnuju krainu — u sensie brudu, u sensie taho, jak ludzi žyvuć u haradach, jak vyhladajuć trasy ŭzdoŭž haradoŭ. Ja šmat padarožničaŭ, prajechaŭ na mašynie da Urała, i ja nikoli nie bačyŭ raniej, kab ludzi za ŭłasnaj krainaj nie dahladali.

Luboŭ dla mianie vyjaŭlajecca nie ŭ tym, što ty pierahladaješ chakiejnyja matčy ŭ zapisie ź pieramohami nad Hiermanijaj 9 traŭnia. Ja nidzie nie bačyŭ takoj raźjadnanaści. Ludziam, moža być, tamu pastajanna i nahadvajuć, što jany žychary vialikaj krainy, tamu što jany hetaha nie adčuvajuć. Nie adčuvajuć u Tatarstanie, nie adčuvajuć u Baškartastanie.

Usio, što ja adčuvaŭ u Rasii za 10 hadoŭ, — ludzi nie adčuvajuć hetaj supolnaści, pra jakuju nam uvieś čas raskazvaje prapahanda. Ja bačyŭ, jak — kali pačałasia vajna — ludzi ŭ Jekaciarynburhu byccam nie vielmi reahujuć na heta: heta niejkaja vajna, jakuju Maskva viadzie z Ukrainaj.

Kali kazać pra adroźnieńni, ich mnostva, ale my, napeŭna, troški ściplejšyja.

— Biełaruskaja apazicyja šmat havoryć pra toje, što biełarusy — naščadki Vialikaha Kniastva Litoŭskaha, što heta ŭsio adzinaja prastora, pra što, darečy, Łukašenka, kali jamu treba było, taksama kazaŭ šmat razoŭ. Ale ciapier jašče źjaviŭsia taki naratyŭ dekałanizacyi, adsoŭvańnia ad Rasii. Spracuje heta? Jak fiłosaf i piśmieńnik što možacie skazać?

— Heta, biezumoŭna, važnaja častka. Ale kožny raz, kali nadychodzić dekałanizacyja, my bačym, jak hety kivač chistajecca z adnaho boku ŭ druhi. My bačym, što ludzi nie zusim pravilna časam razumiejuć heta i traktujuć. Ale dla biełarusaŭ heta važna, tamu što biełarusy jak nichto dobra razumiejuć, kali ciabie ŭsio žyćcio źniščajuć.

I navat kali razborki iduć pamiž Napaleonam i Maskvoj, pamiž Hitleram i Maskvoj, ty zaŭsiody stanovišsia polem bitvy. Kali kožny treci hramadzianin tvajoj krainy ŭdzielničaje ŭ kanflikcie, jaki da jaho to i ŭvohule nie maje nijakaha dačynieńnia.

Nam usio žyćcio raskazvajuć, što ŭ nas nievierahodnaje hieahrafičnaje stanovišča, što my znachodzimsia ŭ samym sercy Jeŭropy. My mahli b heta vykarystoŭvać, a my ŭsio žyćcio tolki pakutujem. Nam by chaciełasia pažyć choć by stahodździe i vykarystoŭvać usie plusy ad hetaha.

Čytajcie taksama:

Saša Filipienka: Ci mahčyma ŭvohule, kab usio viarnułasia, stała jak raniej?

«Kremulatar» Sašy Filipienki atrymaŭ prestyžnuju litaraturnuju premiju

Saša Filipienka: Ludzi, jakija ŭsio žyćcio zajmajucca mastactvam kampramisu, hulajuć zaviedama prajhranuju partyju

Nashaniva.com