Karcina Kazimira Maleviča «Skača čyrvonaja końnica» 1932 hoda
«Abstrakcyjanizm — jak vorah čałavieka i čałaviečnaści»
Tak nazyvaŭsia artykuł u časopisie «Juny mastak», jaki ja vypisvaŭ u dziacinstvie. Vypisvaŭ, bo chacieŭ być mastakom. I voś u hetym «razhromnym» artykule byli repradukcyi karcinaŭ hetych varožych aŭtaraŭ — Džeksana Połaka, Endy Ŭorchała, Pita Mandryjana. I mnie, junamu mastaku, čamuści hetyja pracy padabalisia značna bolej za savieckija karciny ź sieryi «Sielskaja ranica» ci «Rabočy poŭdzień»…
Kab zrazumieć taki žyvapis, treba samaadukoŭvacca
Ja vyras, pastaleŭ i adnaho razu patrapiŭ u hości, dzie sabralisia roznyja ŭpłyvovyja ludzi. I adzin ź ich, bankir, raptam pačaŭ horača pramaŭlać pra toje, što Malevičaŭ kvadrat — heta poŭnaja łuchta. Maŭlaŭ, takoje luby lohka namaluje, a voś jak Šyškin ci to Ajvazoŭski — dyk treba talent i ŭmieńnie. Ja navat nie pačaŭ jaho asprečvać. Jaki sens?
Čałaviek žyvie pavodle svajoj sistemy kaardynataŭ, i tam niama miesca Maleviču, Kandzinskamu ci to Sucinu. Dla hetaha čałavieka mastactva — heta kali pryhoža i zrazumieła. Jon tak i skaža: heta — pryhožaja karcina. Voś — drevy, voś — nieba, voś — miadźviedziki. Pryhoža. A jakiści Lonik Tarasievič ci to Džeksan Połak — heta niešta małazrazumiełaje, «kalaki-malaki».
Kab zrazumieć taki žyvapis, treba samaadukoŭvacca, być «u temie», čytać i naviedvać vystavy. A navošta?
I tak ža ž jasna: voś heta — pryhožaja karcina, na joj mora, karabiel pad vietraziami i zachod sonca. Dobra namalavana, jak na fotazdymku. A voś heta — aby-što — niejkaja pačvarka niema kryčyć na moście, abchapiŭšy dałoniami hałavu. Heta niepryhožaja karcina.
Dyktatura nie razumieje «prasunutych» płyniaŭ
Tatalitarnym krainam nie padabajecca sučasnaje mastactva. Luboje — žyvapis, muzyka, litaratura. Dyktatura nie razumieje roznych tam «prasunutych» płyniaŭ — avanhard ci art-rok. Dyktatury treba, kab usio było prosta j zrazumieła. Kali žyvapis — naciurmort, piejzaž, žanravaja scenka. Kali muzyka — pieśnia z prostaj harmonijaj i tekstam pra kachańnie (tolki biez erotyki!) ci rodnuju ziamlu. Kali litaratura… voś tut — prablema, bo čytać lanota (dy j času niama). Ale kali pa-biełarusku — heta ŭžo samo pa sabie padazrona.
I jašče razdražniaje, što va ŭsiaho hetaha, jak kazali nacysty, «dehienieratyŭnaha mastactva» jość svaja publika, roznyja fanaty j zaŭziatary. «Dyk što heta, — dumaje dyktatura, — hetaja publika — heta ž moj narod, moj, možna skazać, elektarat, maje padnačalenyja! I što, im sapraŭdy padabajecca voś heta?! Jany chočuć skazać, što raźbirajucca va ŭsim lepiej za mianie? Nie, takoha być nie musić. Heta niapravilna. Heta treba zabaranić!».
I zabaraniali. I represavali. I navat źniščali niezrazumiełych tvorcaŭ. I zmahalisia z Entartete Kunst u Niamieččynie, i hramiŭ Chruščoŭ vystavu avanhardystaŭ i kryčaŭ: «I na radyjo, i na televizii, i ŭ druku ŭsich prychilnikaŭ hetaha vykarčavać!». I abviaścili vajnu ŭ SSSR abstrakcyjanizmu j farmalizmu. I zmahalisia z džazam, a potym — z rokam… Z usim, što nie ŭpisvałasia ŭ interjer savieckaj kazarmy, dzie ŭsie musiać być apranuty pa formie i mieć karotkija akuratnyja fryzury.
Jak zabaraniali i zabaraniajuć u niezaležnaj Biełarusi
U niezaležnaj Biełarusi zabaraniali (i zabaraniajuć) usio sučasnaje mastactva — rok-muzyku i bardaŭskuju pieśniu, paeziju, prozu i publicystyku, dramaturhiju, kino, vyjaŭlenčaje mastactva. Navat fota zabaraniajuć.
Voś, naprykład, šmatpakutnaje słova — «vystava». Čamu šmatpakutnaje? Tamu što ŭ Biełarusi praktyka zabaronaŭ, źviazanych z roznaha kštałtu vystavami, prosta nievierahodnaja. Cenzuravali, zdymali asobnyja karciny, składali čornyja śpisy mastakoŭ, jakim nie dazvolena vystaŭlacca ŭ hetych «śviatych ścienach». Zabaraniali fotavystavy, vystavu «Mašyna dychaje, a ja nie», pryśviečanuju baraćbie biełaruskich miedykaŭ z COVID (a potym «pavodle rašeńnia MNS začynili j art-prastoru «Miesca», dzie adbyvałasia ekspazycyja), začyniali vystavu skulptury ŭ Harodni (a potym — i halereju, u jakoj prachodziła vystava), praz dva dni paśla adkryćcia zabaraniali mastackuju vystavu «Les» u mienskaj art-prastory VERSHY, zaŭčasna pryčyniali vystavu «Pieršapačatak» u histaryčnym muziei (jana była pryśviečanaja 80-hodździu Sajuza biełaruskich piśmieńnikaŭ), u Zasłaŭi zabaraniali vystavu «Zachodniebiełaruskaja Atłantyda», začyniali praz tajamničaje telefanavańnie halereju ŭ falvarku «Dobryja myśli»… I heta ŭsio adbyvałasia nie tolki paśla 2020 hoda, kali hradus represijaŭ uzmacniŭsia, ale j značna raniej. Halereju ŭ «Dobrych myślach», naprykład, prykryli ŭ dalokim 2011-m.
A ź niadaŭniaha — zaŭčasna pierarvali vystavu, pryśviečanuju stahodździu Vasila Bykava (płanavałasia — da 5 traŭnia, ale pratrymałasia tolki 10 dzion) i prypynili mastackuju vystavu «1,10 kvadrata» (110 hadoŭ «Čornamu kvadratu» Kazimira Maleviča). Papracavała tolki try dni. Napisali: «Z techničnych pryčynaŭ časova nie pracuje». Ale ŭsie razumiejuć, što takoje «techničnyja pryčyny» i što takoje «časova».
I tak i budzie, pakul budzie isnavać hety «biełaruski paradak». Tamu što valnadumstva — heta nie tolki bieł-čyrvona bieły ściah na karcinie. I nie tolki partret antysavietčyka Aŭhiena Žychara. I nie tolki rukapisy Vasila Bykava, jaki (uzajemna!) nie lubiŭ hetuju ŭładu. I nie tolki fotazdymki, jakija adlustroŭvajuć sapraŭdnuju biełaruskuju rečaisnaść. Heta i «Čorny kvadrat» Maleviča — hetki łakaničny, tajamničy i pryciahalny. Jon razbeščvaje, pravakuje na roznyja niepatrebnyja dumki, zaciahvaje ŭ siabie…
I ad hetaha niezdarovaha ŭpłyvu našuju publiku lepiej izalavać. I zamianić Maleviča z Kandzinskim na Šyškina i Chruckaha (našaha suajčyńnika, darečy!), apalnyja rok-hurty — na «Varavajek» i Lepsa, a biełaruskuju ekstremisckuju litaraturu — na Puškina. Tak, na adnaho Puškina, jon byŭ plonny aŭtar — i paeziju pisaŭ, i prozu, i dramaturhiju. Čytać — nie pieračytać!
Čytajcie taksama:
Vystavu da jubileju Bykava zhortvajuć praz 10 dzion paśla adkryćcia
Vystavu, pryśviečanuju Maleviču, zakryli praz try dni: «techničnyja pryčyny»
Lavon Volski: Kolki rasijskich fanataŭ vyjdzie na Krasnuju płošču z płakatam «Svabodu Bi-2»?
