Padčas dyskusii. Skryn videa mne_toje_ne_nravitsya / YouTube
Haściami ŭ viadoŭcy Jaŭhienii Suhak byli piśmieńnik i žurnalist Alaksandr Čarnucha, paet i pierakładčyk Andrej Chadanovič, pradstaŭnica Abjadnanaha pierachodnaha kabinieta pa nacyjanalnym adradžeńni Alina Koŭšyk.
Ci staić za zabaronaj Dunina-Marcinkieviča zahad Kramla
U tvorach Dunina-Marcinkieviča, na jakoha apałčylisia biełaruskija ŭłady, prysutničaje antyrasijskaja rytoryka. U 1864-65 hadach piśmieńnik siadzieŭ u turmie. Ci moža za zabaronaj jaho tvoraŭ stajać zahad z Kramla?
Pa słovach Alaksandra Čarnuchi, z Kramla mohuć pastupać tolki niejkija stratehičnyja ŭkazańni. A voś taktyka ich vykanańnia całkam u rukach biełaruskaha boku.
«Ja bajusia, što ŭ Kramli navat nie viedajuć, chto heta taki», — vykazała svajo mierkavańnie Alina Koŭšyk.
Pa słovach Andreja Chadanoviča, horš toje, što biełaruskaja sistema pavodzić siabie bolš pa-kramloŭsku, čym sam Kreml.
«Jany cudoŭna praduhadvajuć žadańni svaich haspadaroŭ. Heta praciah staroj łukašenkaŭskaj rytoryki — «My mianiajem słova «braterstva» na vyhadnyja ceny za rasijskija enierhanośbity». A čym dalej u kut hety režym zahaniajecca, tym bolš marazmatyčnyja i antybiełaruskija rašeńni jon prymaje. Zabaraniajuć tvory, dzie sustrakajecca słova «maskal».
Maŭčać ci źjechać?
Biełaruskija piśmieńniki, jakija zastalisia ŭ Biełarusi, pa słovach Suhak, vykonvajuć važnuju misiju — fiksavać realnaść.
Chadanovič zaŭvažaje, što, na ščaście, nie viedaje pra bolšaść litaraturnych pracesaŭ u Biełarusi. Značyć, pra heta nie viedajuć i karnyja orhany.
«Nichto nie admianiaŭ sarafannaha radyjo, viečaryn, jakija arhanizoŭvajucca zusim bieź internetu pa sistemie «znajomy skazaŭ znajomamu». Zabaranili praviadzieńnie viečaryny paezii, ale dazvolili akademičnuju lekcyju. Tady akademičny lektar pieratvarajecca ŭ maderatara, zaprašaje ŭdzielnikaŭ viečaryny jak «chadziačych cytat». I paŭstaje kulturnaja impreza-transformier — viečar aktualnaj biełaruskaj paezii, źniešnie aformleny jak akademičnaja lekcyja.
Ludziej, jakija prystasoŭvajucca i vykručvajucca ŭ takoj situacyi, niemahčyma pieramahčy i začyścić», — dzielicca svaim pohladam paet.
Što ciapier rabić piśmieńniku: maŭčać i mieć mahčymaść znachodzicca ŭnutry krainy?
Pa dumku Alaksandra Čarnuchi, rašeńnie zaležyć ad samoha čałavieka. «Kamuści vielmi važna vystupać publična i fiksavać usio, što adbyvajecca ŭ jaho hałavie. Dla kahości važna maŭčać i akumulavać materyjał, pakul jon nie składziecca ŭ niejki zavieršany mastacki tvor. Niechta budzie pracavać pad psieŭdanimam, bo jamu važna ciapier vyplesnuć ź siabie».
Aktualnuju situacyju Chadanovič paraŭnoŭvaje ź sistemaj z dvuma kryłami. «Jana aeradynamičnaja, inakš jana zahinie. U siońniašniaj situacyi musić być častka biełaruskaj kultury, jakaja moža na ŭvieś śviet kryčać, znachodziačysia ŭ fizičnaj biaśpiecy, zabiaśpiečvać abmien dumkami pamiž Biełaruśsiu i śvietam, nahadvać jamu pra naš paradak dnia.
I musić być i inšaja častka, jakaja dziela našaha samazachavańnia musić pracavać niepasredna ŭ Biełarusi. Lubaja sproba pasvaryć i padzialić pracuje na maskoŭskija młyny».
Jak zrabić biełaruskuju litaraturu papularnaj
Viadučaja Jaŭhienija Suhak zadajecca pytańniem, ci paviny piśmieńniki adlustroŭvać realnaść ci pisać niešta adarvanaje ad jaje.
«Jany ŭvohule ničoha nie pavinny. Jany mohuć pisać niešta pazityŭnaje. I heta toje, čaho vielmi brakuje ŭ biełaruskaj litaratury», — zaŭvažaje Alaksandr Čarnucha i spasyłajecca na słovy vydaŭca Andreja Januškieviča, jaki kaža pra toje, što vielmi nie chapaje masavaj jakasnaj biełaruskaj litaratury, bieletrystyki.
Niama svajho fentezi, bulvarnych ramanaŭ, amal niama detektyvaŭ. Niama i masavaha čytača. Kali jon budzie, to buduć raźvivacca i peŭnyja nišy, budzie zjaŭlacca jakasnaja litaratura ŭ kožnym žanry. Heta farmiruje rynak. Zaraz rynku amal niama, razvažaje Čarnucha.
«I voś hetyja nišy, ci budzie heta pazityŭ ci niehatyŭ, ci refleksija z nahody taho, što z nami adbyvajecca, ci vielmi cikavaja fantazija, jakaja zachopić masavaha čytača, — heta ŭsio, što musić być, raźvivacca paralelna».
Ci varta stvarać svoj «ekstremiscki śpis» aŭtaraŭ
Hości abmierkavali, ci varta stvarać svoj «čorny śpis» i ŭnosić tudy Mikałaja Čarhinca i Vadzima Hihina.
Alaksandr Čarnucha vykazaŭ mierkavańnie, što nie treba zabaraniać litaraturnych tvoraŭ, kali jany nie parušajuć ahulnačałaviečych pryncypaŭ, nie zjaŭlajucca škodnymi i nie raspaŭsiudžvajuć vielmi niebiaśpiečnuju infarmacyju.
Pa słovach Aliny Koŭšyk, prablema ŭ tym, što biez dyktatury padobnyja tvory nie zjavilisia b. Kali pryjdzie čas i ŭ biełaruskija kniharni pryjduć usie knihi, jakija vydajucca, vielmi lohka budzie pahladzieć, što buduć nabyvać biełarusy.
«Heta ŭsio adsochnie i advalicca, jak tolki adklučyć štučnuju kropielnicu administracyjnaha resursu», — mietafaryčna tłumačyć paet Chadanovič i dadaje, što «my supraćstaim sistemie, ale nie pierajmajem jaje zbroju».
«Adsutnaść popytu na tvoj tvor našmat bolš baluča bje pa tvaim eha, čym publičnaja zabarona», — dadaje Čarnucha.
Ci drennaja admiena ruskaj litaratury
Pa pohlad Alaksandra Čarnuchi, kensielinh (ci «kultura admieny») — prykmieta dyktatury: «Treba zaachvočvać pisać svajo i dyskutavać pra svajo. Zaachvočvać — šlach demakratyi. Kensielinh — šlach dyktatury».
Pa mierkavańni Aliny Koŭšyk, «dobry šlach dla paznańnia nas samich i navakolnaha śvietu — pierakładać na biełaruskuju movu biestsielery, jakija ciapier papularnyja ŭ śviecie, kab jany nie prychodzili da nas praz rasijskija pierakłady. Heta składany praces, ale da hetaha treba imknucca».
«Ja taksama za šlach lubić i pašyrać svajo ŭ sensie nie admiažoŭvacca ad čužoha. Ale na fonie impierskaj vajny da krytyčnaj kolkaści nas pavinna dajści dumka, jak niepraparcyjanalna šmat rasiejščyny ŭ našym kulturnym poli, — ličyć Chadanovič.
My nie viedajem svajho nie horšaha, a časam lepšaha. My redka kali ŭ stanie spakusy. Nie pierakonvaj, što treba čytać pa-biełarusku. Spakušaj. Rabi niešta jakasnaje i cikavaje. I ludzi sami niezaŭvažna padciahnucca, jak adbyłosia ź biełaruskim vydańniem «Hary Potera».
Chadanovič dadaje, što jon by paraiŭ paru rasijskich knih. Naprykład, daśledavańnie tatalitaryzmu Jaŭhiena Zamiacina — raman-antyutopija «My», jaki byŭ napisany raniej za Orueła i Chakśli.
Nakolki sučasnaja biełaruskaja litaratura kankurentazdolnaja
Na pohlad Alaksandra Čarnuchi, kali sučasnaja biełaruskaja litaratura pierakładajecca na inšyja movy i vychodzić u inšych krainach, to jana ŭ stanie zacikavić čytača. Prykładam mohuć być tvory Bachareviča ci Śviatłany Kurs.
Alina Koŭšyk nahadvaje, što ŭ biełarusaŭ dva łaŭreaty Nobieleŭskaj premii. Akramia piśmieńnicy Śviatłany Aleksijevič, heta Aleś Bialacki, jaki taksama ciesna źviazany ź litaraturaj. Jon byŭ dyrektaram muzieja Maksima Bahdanoviča, napisaŭ šerah knih i daśledavańniaŭ.
«Nam jość čym hanarycca. A tyja ludzi, što čytajuć biełaruskuju litaraturu, kažuć, što kniha «Pa što idzieš voŭča» Śviatłany Kurs vyklikaje šmat zachapleńniaŭ za miažoju, u toj ža Hiermanii. I chaciełasia b, kab biełaruskaj litaraturaj pačali zachaplacca i biełarusy», — zaŭvažaje Alina Koŭšyk.
«Kolki biełaruskich aŭtaraŭ, samych roznych, ad Nasty Mancevič da Vitala Ryžkova, apynałasia na mižnarodnych placoŭkach, słemach z udziełam raznamoŭnych paetaŭ, stolki hetyja biełaruskija aŭtary tam vyjhravali. Z treskam, u adnu bramu. U hetym jość niejkaja enierhietyka. Moža, kali ty ŭžo ŭ Mahilovie prabiŭsia i ciabie pačuli, to Vudstak zavajavać — elemientarna», — ličyć Chadanovič.
Čytajcie jašče:
Nazvali łaŭreataŭ premii «Debiut» i premii Karłasa Šermana
Śviatłana Kurs: Pakul leŭ ci koń žyvyja, ich buduć łupić z usich bakoŭ
