Biełaruskija navukoŭcy: Pavieł Cieraškovič, Andrej Kazakievič i Alaksandr Paškievič. Fota: fejsbuk Andreja Kazakieviča
«Ja razumieju skiepsis častki historykaŭ (i nie tolki), što «takija dyskusii ničoha nie dajuć». Možna całkam dobra kamunikavać ź litoŭskimi kalehami na navukovych kanfierencyjach, ale kamunikatyŭna kanfierencyja i dyskusija ŭ parłamiencie — heta roznyja rečy. Na dyskusii ŭ parłamiencie možna pačuć šmat taho, što nie skažuć na navukovaj kanfierencyi i tym bolš u asabistaj siabroŭskaj hutarcy. Taki farmat adkryvaje inšuju pierśpiektyvu, vielmi važnuju dla hłybiejšaha razumieńnia situacyi», — napisaŭ Andrej Kazakievič i pryvioŭ vysnovy, da jakich jon pryjšoŭ.
Pierš za ŭsio, litoŭskaje paniaćcie «litvinizm» (litvinizmas) za apošnija miesiacy pieražyło istotnuju inflacyju ŭ sensie raździmańnia jaho značeńnia.
Kali letam usio pačynałasia z krytyki radykalnych teoryj, jakija admaŭlajuć udzieł litoŭcaŭ u stvareńni VKŁ, to ciapier pad «litvinizmam» časta razumiejecca lubaja prajava cikavaści biełarusaŭ da spadčyny VKŁ.
Naprykład, padčas dyskusii doktar Hryhoryjas Patašenka kazaŭ pra «radykalny» i «ŭmierany» litvinizm i analizavaŭ inšyja ŭnutranyja niuansy biełaruskich dyskusij, pryčym nie tolki «ŭ apazicyi», ale i «va ŭładzie». Darečy, pra padłaščvańnie Łukašenki da «litvinizmu» ŭ Litvie pišuć šmat, niekalki razoŭ heta zhadvałasia i ŭ ramkach dyskusii.
Uličvajučy toje, što z 19 stahodździa nie było nivodnaha biełaruskaha histaryčnaha naratyvu, jaki nie prysvojvaŭ u toj ci inšaj stupieni spadčyny VKŁ (cikava čamu), prastora dla abmierkavańnia adkryvajecca biaskonca šyrokaja. U niejkaj stupieni i kult F. Skaryny možna pračytać jak «litvinizm», nie kažučy ŭžo pra M. Husoŭskaha ź jaho Vitaŭtam.
Fota: Naša Niva
Alfredas Bumbłaŭskas prapanavaŭ vykarystoŭvać kancepcyju savieckaha historyka U. Pašuty ab tym, što litoŭskaje VKŁ stała litoŭska-biełaruskim u XVI stahodździ. Takoje mierkavańnie ŭ cełym było raspaŭsiudžana ŭ savieckaj histaryjahrafii, ale składana skazać, ci vykliča jano entuzijazm u sučasnaj biełaruskaj.
Darečy, nie tolki ŭ litoŭskich, ale i ŭ biełaruskich dyskusijach časta adznačajuć, što abaznačeńnia spadčyny VKŁ nie było ŭ savieckim i sučasnym aficyjnym naratyvie. Ale heta, viadoma, niapraŭda.
Tam jano zaŭsiody było i jość, tolki status i akcenty inšyja, ale heta detali. Naprykład, pra «ahulnadziaržaŭny charaktar biełaruskaj movy» ŭ VKŁ XIV-XVI st. narmalna pisali ŭ padručnikach pa historyi BSSR. Praŭda, hetyja padručniki praktyčna nichto ŭ Savieckaj Biełarusi nie čytaŭ, u adroźnieńnie ad padručnikaŭ historyi SSSR, ale heta asobnaja vialikaja tema.
Nieabhruntavanym ujaŭlajecca tezis Bumbłaŭskasa, što cikavaść da VKŁ u sučasnych biełarusaŭ spałučajecca z etničnaj interpretacyjaj VKŁ. Usio chutčej naadvarot: praca z hetaj spadčynaj z 1990-ch šmat u čym była sprobaj intehravać u biełaruski histaryčny naratyŭ roznyja hrupy (asabliva polskamoŭnuju šlachtu), u adroźnieńnie ad čysta etničnaha padychodu savieckaj histaryjahrafii.
Takim čynam, «litvinizm» u litoŭskich publičnych dyskusijach moža być usim (amal źlivajučysia z paniaćciem «Biełaruś») i ničym (radykalnymi viersijami biełaruskaha histaryčnaha revizijanizmu, jaki isnuje tolki na internet-forumach). Heta nie tolki zabłytvaje, ale i časta stavić u tupik vonkavaha naziralnika.
Što rabić ź biełaruskaj pierśpiektyvy?
Pierš za ŭsio, treba dać novuju definicyju sprobam radykalnaj revizii historyi VKŁ jak etnična tolki biełaruskaj dziaržavy. Vykarystańnie dla hetaha termina «litvinizm» nie padydzie, bo maje mnostva inšych značeńniaŭ.
Mahčyma varta paznačyć heta jak «litvinski (histaryčny) revizijanizm». Choć bolš pravilnym było b nazvać histaryčnym niehacyjanizmam (stvareńnie teoryj z adkidvańniem dobra abhruntavanych navukovych faktaŭ), ale hety termin niejak nie pryžyvajecca.
Važna taksama asobna ŭśviadomić fienomien «litvinizmas» jak kompleks palityčnych i intelektualnych idej i dyskusij u sučasnaj Litvie ab spadčynie VKŁ u Biełarusi. Hety fienomien adlustroŭvaje litoŭskuju palityčnuju i intelektualnuju pracu z histaryčnaj tradycyjaj. Mienavita tak jaho varta ŭsprymać, a nie jak prosta krytyku «litvinskaha revizijanizmu» abo biełaruskaha bačańnia historyi. Kali koratka, to «litvimizmas» — heta litoŭskija dyskusii ab sučasnaj biełaruskaj identyčnaści i jaje značeńni (pazityŭnym i niehatyŭnym) dla Litvy.
Jak dobra adznačyŭ doktar Alvidas Nikžentajcis, sama dyskusija dla Litvy nie novaja. U pieršaj pałovie 20 stahodździa jana raźvivałasia ŭ sprečcy pamiž «stara– i novalitoŭcami» (polskamoŭnaj šlachtaj i etničnymi litoŭcami). Paśla Druhoj suśvietnaj vajny staralitoŭcy viadomym čynam źnikli, kab z 1990-ch hadoŭ cudoŭnym čynam adradzicca ŭ vyhladzie biełarusaŭ.
Mahčyma, dla hetaha fienomienu (litvinizmas) u biełaruskaj navucy patrebny asobny termin, kab paźbiahać błytaniny, ale pakul ničoha nie mahu prapanavać.
Jak abmiarkoŭvać «litvinizmas» u hetaj situacyi, niezrazumieła. Napeŭna, jość sens fakusavacca na pryvatnych prablemnych temach: pachodžańnie VKŁ, jaho etničnaja pryroda ŭ XIII-XV stahodździach i hetak dalej.
Dobra było b pravieści invientaryzacyju prablemnych i adčuvalnych dla dvuch narodaŭ histaryčnych siužetach, nie sychodzić ad hetaha. Zatym paetapna abmiarkoŭvać, kali nie dasiahajučy kampramisu ŭ interpretacyi i terminałohii, to chacia b paznačajučy pazicyi. Na žal, takoj pracy z pačatku 1990-ch nie było.
Jakim čynam moža być arhanizavana takaja praca — pytańnie adkrytaje. Ź biełaruskaha boku ŭ chodzie dyskusii niekalki razoŭ vykazvałasia mierkavańnie ab mahčymaści stvareńnia hramadskaj kamisii dla strukturavańnia dyjałohu.
Heta składanaje pytańnie, jakoje, jak zdajecca, vyklikaje skiepsis u litoŭskich prafiesijnych historykaŭ. Ale miechanizm moža być na paradku dnia. Mahčyma, i spracuje.
Čytajcie taksama:
«Hety praces musić vitacca ŭ Litvie». Litvinizm: pohlad ź Vilni
