Pachavańnie Łarysy Hienijuš. Krasavik 1983 hoda. Archiŭnaje fota
1983 hod, «śpić narod, niby ziernie ŭ ralli». Saviecki Sajuz zdajecca viečnym, niezaležnuju Biełaruś ujaŭlajuć ličanyja ludzi ŭnutry krainy, biełaruskaja emihracyja niešmatlikaja i raźjadnanaja dziaržaŭnymi miežami, kanfiesijnymi i palityčnymi padziełami.
Łarysa Hienijuš była adzinym čałaviekam, jaki, žyvučy ŭ Biełaruskaj Savieckaj Sacyjalistyčnaj Respublicy, admaŭlaŭsia pryniać savieckaje hramadzianstva. Jaje niesavieckaja biełaruskaść, pryncypovaść rabili jaje majakom dla nonkanfarmisckaj moładzi.
Voś čamu jaje pachavańnie stała padziejaj nacyjanalnaha maštabu.
Ź Minska na pachavańnie pryjechała moładź i intelihiencyja. Ale hałoŭnuju častku pracesii składali žychary Zelvy. Hienijuš dobra viedali i pavažali i jak prychadžanku carkvy, i jak žonku doktara. «Tady była tradycyja pravodzić ludziej usioj vioskaj», — piša adzin z udzielnikaŭ abmierkavańnia.
Pachavańnie Alesia Puškina taksama sabrała niamała ludziej, choć miastečka Bobr i vymiraje pakrysie, dyj, jak adznačyli ŭ kamientarach, «ciapier usioj vioskaj chavać nie chodziać prosta tamu, što tak nie pryniata. Vielmi časta i sami svajaki [ciapier] nie chočuć haravać na vačach tysiač ludziej».
Fotazdymki z pachavańnia Alesia Puškina źjavilisia ŭ sacyjalnych sietkach
Hetuju dumku paćviardžaje ŭ svaim kamientary inšy čałaviek: «Try miesiacy nazad pamior znajomy, jamu hadoŭ 70 było. Dyk da jaho na pachavańnie navat plamieńniki nie pryjechali. Žyvuć u Biełarusi, niedaloka ad taho miesca, dzie žyŭ niabožčyk. Niešta źmianiłasia…»
Ale asnoŭnaja dyskusija razharnułasia na paraŭnańni časoŭ Andropava i situacyi ŭ sučasnaj Biełarusi. Tak adzin z karystalnikaŭ zaŭvažyŭ: «U nas užo daloka nie andropaŭščyna. Sa spasyłkaj na raźvićcio cyvilizacyi ŭ paraŭnańni ź pieršaj pałovaj XX stahodździa ŭ nas sapraŭdy blizka da 37-ha hoda».
Druhi zadaje pytańni:
«Kolki sotniaŭ biełaruskich palitviaźniaŭ siadzieła na toj momant? Kolki tysiačaŭ prajšli za hety hod praz administratyŭny palityčna matyvavany praces?»
Treci adznačaje: «Tyja tysiačy (što mahli pryjści na pachavańnie — red.) za kratami, inšyja tysiačy za miažoj. Jašče ŭ tysiač skalečanyja siemji i losy».
Inšy karystalnik adznačaje: «Ciapier u Biełarusi našmat bolš žorstki režym. Za ŭdzieł u pachavańni navat pry Andropavie ničoha takoha nie čakałasia. Naohuł takoha strachu nie było. Byli «čyrvonyja linii», i dobra było viadoma, dzie jany prachodziać. Ciapier u Biełarusi nichto nie moža skazać, što za niešta dakładna nie budzie pieraśledu. Atmaśfiera žudasnaja».
«U 80-ja navat pry Andropavie atmaśfiera była ŭžo niejkaja rassłablenaja, adčuvałasia niamohłaść sistemy, — dzielicca svaimi nazirańniami inšy i dadaje: — Tak, prychod Andropava krychu pałochaŭ i jak by aznačaŭ reakcyjny pavarot, ale jon nie paśpieŭ ničoha takoha narabić. Usio ž časy byli tady inšyja. Ciapier — treci hod iduć masavyja represii, pravił, marali i zakonaŭ niama ni na adnym uzroŭni ŭłady, i žorstkaść spaborničaje z absurdam».
Pra adsutnaść «praviłaŭ hulni» ŭ ciapierašni čas piša inšy karystalnik: «Navat reč nie ŭ ličbach (chacia i hetaha arhumienta było b dastatkova). Reč u tym, što ŭ paślastalinskim SSSR byli zrazumiełyja praviły hulni, jakija nie źmianialisia dziesiacihodździami.
Va ŭmoŭnym 1963-m i ŭmoŭnym 1983-m padstavy dla represijaŭ byli adny i tyja ž. A ciapier sadžajuć za toje, što jašče ŭčora ni ŭ kaho nie mahło vyklikać pytańniaŭ. I heta značna bolš demaralizuje hramadstva. Nu i jašče, jak heta ni dziŭna, kłopat ab imidžy. SSSR było nie ŭsio roŭna, što pra ich kaža mižnarodnaja supolnaść. Jakraz tamu, naprykład, Nobieleŭskich łaŭreataŭ u SSSR nie kidali ŭ łahiery».
Da dyskusii dałučyŭsia i historyk Alaksandr Paškievič, jaki adznačyŭ, što «ŭ 1983 hodzie nie było masavych represij. I nie tolki ŭ hetym hodzie nie było — nie było ŭžo 30 hadoŭ. I ludzi viedali, što, prynamsi, u turmu ich za ŭdzieł u pachavańni nie kinuć. A ŭ 2023 hodzie masavyja represii jość. I ludzi viedajuć, što jany nie pad ujaŭnaj, a pad realnaj pahrozaj. U hetym i roźnica».
Alaksandr Paškievič prosić
«nie zabyvacca, što ŭ Biełarusi šalejuć represii, i tam zusim-zusim nie takaja situacyja, kali ty, jedučy na takoje pachavańnie, ničym nie ryzykuješ. Ryzyka vialikaja, i ciapier ludzi litaralna kožny krok uzvažvajuć, varta im ryzykavać ci nie varta. Cana luboha, navat takoha «biaskryŭdnaha» kroku, zadranaja niejmavierna».
U inšym kamientary adznačajecca, što «stanovišča Hienijuš paśla śmierci Stalina i vyzvaleńnia z łahiera było kudy bolš svabodnym za stanovišča kožnaha ź biełarusaŭ, chto zastaŭsia ŭ ciapierašniaj Biełarusi, — piša aŭtar. — Bolš za toje, stanovišča Hienijuš tady było našmat bolš biaśpiečnym, čym jaje stanovišča siońnia. Jaje vieršy drukavalisia ŭ časopisach, knihi vydavalisia (i nie pryvatnymi vydaviectvami, a dziaržaŭnym), jaje zaprašali ŭ sajuz piśmieńnikaŭ, jana viała pierapisku z Maksimam Tankam (sakratarom Sajuza piśmieńnikaŭ BSSR), jana mahła sabie dazvolić nie brać savieckaje hramadzianstva…
A siońnia jaje pomnik raptam niečakana źnik. I navat za łajk možna atrymać hady turmy.
Kolki b ludziej pryjšło ŭ 1937 na pachavańnie kahości represavanaha? A heta pry ŭsioj nieparaŭnalnaści maštabaŭ ciapier najlepšy aryjencir, a nie 1983 hod».
Čytajcie taksama:
Hałoŭnaja tajamnica Alesia Puškina
