My žyviom u taki čas, kali nie sutykacca z fejkavymi navinami niemahčyma. Chacia b z toj pryčyny, što zahałoŭki, jakija my bačym u srodkach masavaj infarmacyi, čaściakom zaklikanyja pryciahnuć našu ŭvahu da apublikavanaj historyi.
Ale časta paśla pračytańnia navat pałovy prapanavanaha tekstu nastupaje rasčaravańnie. Bo my kuplajemsia na toje, što zahałovak hučyć zanadta dobra abo drenna, kab być praŭdaj. I vielmi redka byvaje, kali ŭsio naadvarot.
Razhadku pytańnia, čamu mnohija ludzi prymajuć falšyvyja naviny za čystuju praŭdu, niahledziačy na toje, što heta supiarečyć usialakaj zdarovaj łohicy, treba šukać u dziacinstvie. Mienavita ŭ rańnim uzroście čałaviek pačynaje adroźnivać fantaziju i realnaść. Kali hety praces prajšoŭ narmalna, to z raspaznańniem vidavočnaj chłuśni ŭsio budzie adnaznačna.
Kali ž padčas raźviadzieńnia asabistych fantazij i surovaj realnaści adbylisia niejkija pieraškody, moža stacca takaja situacyja, kali fantazija paprostu zraściecca ź pierakanańniami čałavieka.
U bolš stałym uzroście heta pryvodzić da takoj źjavy, jak «praduziataść paćviardžeńnia» — kali čałaviek schilny najpierš šukać i prymać mienavita takuju infarmacyju, jakaja nie supiarečyć jaho ułasnym pierakanańniam, dy adkidvać usio toje, što ŭ hetyja ramki nie ŭpisvajecca.
Na vialiki žal, ludziej, jakija kirujucca takimi pryncypami, u naš čas kali nie bolšaść, to vielmi i vielmi mnoha.
Jak by to ni było, ale mienavita naš dziciačy dośvied zachoŭvajecca ciaham usiaho žyćcia i słužyć asnovaj dla apracoŭki infarmacyi ŭ darosłym žyćci. Navat kali ŭ padletkavym uzroście ŭ nas pačynaje raźvivacca krytyčnaje myśleńnie i my pačynajem padviarhać sumnievu ŭsio toje, što kažuć baćki, čamu vučać u škole i starejšyja siabry na vulicy, my padśviadoma ahladajemsia nazad — u svajo dziacinstva.
Mienavita z hetaj pryčyny ciapier tak mnoha tych, chto nastalhuje pa Savieckim Sajuzie ledź zaśpieŭšy jaho. Paśpieŭšy pabyć chiba što «akciabronkam» abo pijanieram, ale ŭžo nie dałučyŭšysia da kamsamołu i Kamunistyčnaj partyi.
Ciapier isnuje mnostva kanałaŭ atrymańnia infarmacyi, jakija čaściakom prapanujuć čałavieku paviedamleńni, što mohuć radykalna supiarečyć adno adnamu.
Sprabujučy znajści prostyja adkazy na składanyja pytańni, čałaviek traplaje ŭ pastku fejkavych navin i pačynaje žyć u vydumanaj realnaści. Čaściakom adbyvajecca heta pa jaho ułasnaj voli.
Piać hadoŭ tamu try daśledčyki z Kałumbijskaha ŭniviersiteta praviali sieryju ekśpierymientaŭ adnosna taho, kolki namahańniaŭ ludzi hatovyja prykłaści dla pravierki navin. U svajoj pracy, jakaja była apublikavanaja ŭ Proceedings of the National Academy of Sciences, navukoŭcy nie tolki apisali praviedzienyja imi ekśpierymienty, ale i padzialilisia vynikami.
Vyjaviłasia, što mnohija ludzi nie schilnyja spraŭdžvać «fejkavyja naviny», kali jany bačać ich u sacyjalnych sietkach.
Na dumku daśledčykaŭ, tak adbyvajecca praz toje, što karystalniki sacyjalnych sietak bačać zapatrabavanaść hetaj infarmacyi, navat kali pamiž imi i inšymi karystalnikami niama niepasrednaha kantaktu.
Nie varta taksama zabyvacca, što čaściakom my daviarajem tym, kaho ličym «lidarami mierkavańniaŭ» i «ekśpiertami». Ale ž heta zusim nie aznačaje, što čałaviek moža być admysłoŭcam absalutna va ŭsim.
Kali čałaviek dobra raźbirajecca ŭ prasoŭvańni kantentu ŭ siecivie, historyi mižvajennaj Biełarusi albo ŭ amierykanskaj litaratury, heta jašče zusim nie aznačaje, što jon niešta razumieje ŭ mižnarodnych adnosinach.
Kab nie adbyvałasia takich prykrych situacyj, kali nas śviadoma albo nieśviadoma ŭvodziać u zman, treba kultyvavać u sabie niepraduziataść i ŭmieńnie pahladzieć na peŭnuju situacyju z roznych bakoŭ. Heta absalutna nie aznačaje, što varta admaŭlacca ad svaich asabistych pierakanańniaŭ i adkidvać ich, ale ŭmieńnie być hnutkim u pošuku infarmacyi adnaznačna pojdzie vam na karyść.
Varta sumniavacca va ŭsim, što nie maje adnaznačnaści. I daviarać tolki tamu, što maje dakładnaje padćviardžeńnie.
Jak vyjavić fejkavuju navinu?
1) Pierš-napierš raźvivajcie krytyčnaje myśleńnie. Fejkavyja naviny stvarajucca dla taho, kab vyklikać u vas emocyi, u pieršuju čarhu strach abo hnieŭ.
Ubačyŭšy nibyta «šokavuju» navinu, spytajcie siabie: «Čamu hetaja historyja napisanaja? Kab pierakanać mianie ŭ niečym abo źmianić moj punkt hledžańnia? Što jana pradaje? Čyjo mierkavańnie prapanuje?»
2) Praviarajcie krynicy. Kali sustreli prosta nievierahodna kłasnuju (sumnuju) historyju z krynicy, pra jakuju nikoli da hetaha nie čuli, skarystajciesia pošukavikam. Nikoli nie budzie lišnim spraŭdzić, jakija jašče vydańni, pažadana aŭtarytetnyja, pišuć pra hetuju niečakanuju siensacyju.
Praviarajcie adrasy sajtaŭ, adkul atrymlivajecie infarmacyju. Arfahrafičnyja pamyłki ŭ naźvie, «mutnyja» damieny ŭžo namiakajuć na toje, što hetaja krynica naŭrad ci vartaja davieru. Toje samaje i z telehram-kanałami, jakija daŭno ŭžo nie źjaŭlajucca daskanałymi ŭ płanie atrymańnia infarmacyi.
3) Praŭdzivyja naviny majuć spasyłki na aŭtarytetnyja krynicy, cytaty ekśpiertaŭ, źviestki apytańniaŭ, intervju vidavočcaŭ i hetak dalej. Jak praviła, u ich adsutničaje emacyjny składnik. Tamu što asnoŭnaja zadača tych, chto stvaraje hetyja naviny, danieści infarmacyju, a nie pierakanać vas u niečym.
4) Videa i fota nie zaŭždy źjaŭlajucca 100% paćviardžeńniem taho, što adbyłosia. Źviartajcie ŭvahu na toje, što mienavita vy bačycie ŭ kadry. Da taho ž nie zabyvajciesia, što prapanavany vizuał moža być daloka nie pieršaj śviežaści. I pad vyhladam «haračaj naviny» vam mohuć padsunuć videa 10-hadovaj daŭniny.
5) U luboj situacyi kirujciesia vyklučna zdarovym sensam. Bo zakony fiziki adzinyja dla ŭsich. Paralelnyja linii ŭ dvuchmiernym vymiareńni nie pierasiakajucca, a ludzi stahodździami zmahajucca za ŭładu, hrošy i ŭpłyŭ.
I pamiatajcie, što falšyŭki stvarajucca dla taho, kab padsiłkoŭvać našy spadzievy, stereatypy i strachi. Nie dazvalajcie manipulavać svaimi dumkami!
