Malunak 1863 hoda, jaki simvalizavaŭ siabroŭstva i adzinstva Litvy, Polščy i Rusi. BIBLIJATEKA URUBLEŬSKICH LITOŬSKAJ AKADEMII NAVUK
Kamitet ruskich aficeraŭ
Jašče ničoha nie było vyrašana z paŭstańniem, a ŭ haradach i miastečkach byłoj Rečy Paspalitaj mnohija tysiačy ludziej źbiralisia na nabaženstvy i śpiavali zabaronienyja pieśni, adznačali važnyja histaryčnyja daty. U historyju hety čas uvajšoŭ pad nazvaj «manifiestacyjny ruch» — voś tolki jaho ŭdzielniki, vidać, dumali nie pra toje, kab uvajści ŭ historyju.
Ujavicie: 1 lipienia 1861 hoda z nahody hadaviny Lublinskaj unii da Niomana dla simvaličnaha spatkańnia nakiravałasia da 5 tysiač čałaviek z Polščy, Biełarusi i Litvy. A praz try miesiacy pad Harodłam na Lublinščynie ŭ 448- iu hadavinu zaklučanaj tut u 1413 hodzie unii pamiž Karaleŭstvam Polskim i Vialikim Kniastvam Litoŭskim sabrałasia bolš za 10 tysiač čałaviek, kab śpiavać razam: pa-polsku, pa- biełarusku i pa-litoŭsku. Mienavita tady padrychtavali zborničak «Pieśni nabožnyja» na biełaruskaj movie.
Carski ŭrad nazyvaŭ takija mierapryjemstvy niezakonnymi. Ich dušyli vojskam, udzielnikam prysudžali štrafy i aryšty, byli navat zabojstvy. Bo adčuvali, što psichałahičnaje ŭździejańnie ad padobnych demanstracyj zakładaje minu pad rasijskaje panavańnie ŭ krai.
I sa svajho boku ŭłada mieła racyju: pad upłyvam hetaha mirnaha ruchu ŭvosień 1861 hoda paŭstała tajemnaja arhanizacyja navat unutry rasijskaha impierskaha vojska. Za ličanyja miesiacy jana abjadnała bolš za 200 čałaviek, niazhodnych ź siłavymi mietadami ŭłasnaha ŭrada. Arhanizacyja atrymała nazvu «Kamitet ruskich aficeraŭ u Polščy».
Pačynalnikam vystupiŭ 20-hadovy paručnik Vasil Kaplinski, rodam ź miastečka Chałopieničy Barysaŭskaha pavieta.
U 1860 hodzie jon skončyŭ Artyleryjskuju akademiju ŭ Pieciarburzie, a padčas vučoby dałučyŭsia da revalucyjnaha hurtka pad kiraŭnictvam Zyhmunta Sierakoŭskaha i Jarasłava Dambroŭskaha.
U Kamitecie ruskich aficeraŭ u Polščy pieravažali ŭradžency byłoha Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Zbolšaha heta byli aficery nižejšaha ranhu. Pa padlikach savieckich historykaŭ, jakija vyznačyli relihijnuju prynaležnaść amal 300 z 449 viadomych udzielnikaŭ arhanizacyi, 59,2% siabroŭ kamiteta byli katalikami, 35,5% — pravasłaŭnymi, 4,5% — luteranami. A siarod najbolš aktyŭnych udzielnikaŭ arhanizacyi dola pravasłaŭnych siahała 68%.
Na pačatku 1862 hoda da kiraŭnictva tajemnaj aficerskaj arhanizacyjaj u Karaleŭstvie Polskim dałučyŭsia i sam Jarasłaŭ Dambroŭski, jaki prybyŭ sa stalicy impieryi na vajskovuju słužbu. Sumiesna z Kaplinskim jon raspracavaŭ płan uzbrojenaha paŭstańnia, sens jakoha zaklučaŭsia ŭ padvojnym udary vajskovymi złučeńniami na čale z aficerami kamiteta na Varšaŭskuju cytadel i krepaść Novahieorhijeŭsk (Modlin). A paśla paśpiachovaha zachopu stalicy Polščy płanavałasia raspačać farmiravańnie ruskich respublikanskich vojskaŭ dla pieranosu paŭstańnia ŭhłyb Rasii i pačatku sapraŭdnaj revalucyi.
Jarasłaŭ Dambroŭski (1836—1871) — polski i francuzski revalucyjanier i vajskovy dziejač. Naradziŭsia ŭ Žytomiry na Ukrainie, vučyŭsia ŭ Brest-Litoŭskim kadeckim korpusie. Vajavaŭ u składzie rasijskaha vojska na Kaŭkazie, z 1859 hoda vučyŭsia ŭ Pieciarburhu ŭ Mikałajeŭskaj akademii Hienieralnaha štaba. Tam staŭ adnym z zasnavalnikaŭ kanśpiratyŭnaha hurtka apazicyjna nastrojenych aficeraŭ.
U 1862 hodzie pryjechaŭ u Varšavu i kiravaŭ padrychtoŭkaj da paŭstańnia. Paśla jaho zadušeńnia prysudžany da 15 hadoŭ katarhi, ale ŭciok z maskoŭskaj turmy i zdoleŭ vyjechać za miažu. Byŭ adnym ź lidaraŭ polskaj emihracyi, sprabavaŭ stvarać polskija vajskovyja farmavańni. Stajaŭ na levych pazicyjach, tamu ŭ 1871 hodzie ŭziaŭ aktyŭny ŭdzieł u dziejańniach Paryžskaj kamuny, byŭ kamiendantam Paryžskaha ŭmacavanaha rajona i kamandujučym vojskami zachodniaha siektara abarony Paryža. Zahinuŭ 23 maja 1871 hoda.
«Try ruskija pakutniki»
Ambicyjnym płanam ździejśnicca, adnak, było nie sudžana: ułady syhrali na apiaredžańnie. U lutym 1862 hoda kamitetu byŭ naniesieny niečakany ŭdar — žandary aryštavali Vasila Kaplinskaha, u jakoha znajšli sšytak ź nielehalnaj adozvaj «Vielikarus» i vypiskami z artykuła Alaksandra Hiercena «Z kim Litva?».
Kaplinski nie išoŭ na supracoŭnictva sa śledstvam. Adnak u 4-m strałkovym bataljonie pačalisia pieratrusy i aryšty. U vyniku «za raspaŭsiudžvańnie pamiž nižejšymi čynami krajnie škodnych idej, jakija mieli metaju zvaruchnuć u ich duch addanaści i padparadkavańnia zakonnym uładam» 16 červienia 1862 hoda ŭ Novahieorhijeŭskaj krepaści byli rasstralanyja try aficery: Ivan Arnholt, Francišak Rastoŭski i Piatro Ślivicki, apošni ź jakich zastavaŭsia žyvy navat paśla załpu 12-ci sałdat i byŭ dabity strełam ź pistaleta. Paśla hetaha rasstralanyja aficery stali ŭsprymacca ŭ jakaści «troch ruskich pakutnikaŭ».
Na tym represii nie spynilisia. Paručnik Stanisłaŭ Abramovič atrymaŭ try miesiacy aryštu i try hady palicejskaha nahladu, a šarahoviec Leŭ Ščur byŭ pakarany «špicrutenami, praz sto čałaviek šeść razoŭ» i na 12 hadoŭ sasłany na katarhu na rudniki. Vasil Kaplinski byŭ pazbaŭleny dvaranstva i na 6 hadoŭ sasłany na katarhu na zavody. Na radzimu jon užo nikoli nie viarnuŭsia, pamior 16 śniežnia 1884 hoda ŭ Tomskaj haradskoj balnicy.
Špicruteny — žarhonnaja nazva cialesnych pakarańniaŭ, što šyroka ŭžyvalisia pa ŭsioj Jeŭropie: pakaranaha prahaniali praz šycht sałdataŭ, jakija bili jaho łazinami, vymačanymi ŭ salonaj vadzie, a paźniej žaleznymi prutami. U Jeŭropie pad upłyvami idej Aśvietnictva z kanca XVIII stahodździa takija pakarańni zabaraniajuć. U Rasijskaj impieryi de-jure ich skasavali ŭ 1863 hodzie, ale na praktycy miascovyja sudy pryznačali až da 1904 hoda.
Efiekt bumieranha
Śmiarotny prysud udzielnikam Kamiteta ruskich aficeraŭ u Polščy vyklikaŭ chvalu teroru suprać carskich čynoŭnikaŭ.
15 červienia ŭ varšaŭskim Saksonskim sadzie ledź nie zabili namieśnika cara Alaksandra Lidersa, jaki zaćvierdziŭ śmiarotny prysud, a 21 červienia stralali ŭžo ŭ pryznačanaha zamiest jaho Kanstancina Mikałajeviča, brata impieratara Alaksandra II.
26 lipienia i 3 žniŭnia dva zamachi byli ździejśnienyja na pamočnika Kanstancina markiza Alaksandra Vielapolskaha. Urešcie situacyja stała nastolki tryvožnaj, što ŭ žniŭni ŭ Polščy było ŭviedziena vajennaje stanovišča, jakoje raspaŭsiudziłasia taksama na Vilniu, Hrodna, Biełastok i Brest.
Pa abvinavačańni ŭ zamachach aryštavali varšaŭskich rabočych Ludvika Jarašynskaha i Jana Žońcaha, jakich paviesili 9 i 14 žniŭnia.
U rasijskaj aficyjnaj presie vykanaŭcaŭ zamachaŭ nazyvali «ultrakatalikami». Adnak sapraŭdnym inicyjataram hetaj chvali teroru byŭ 24-hadovy Andrej Patabnia (Potiebnia), jaki pachodziŭ ź siamji naščadkaŭ zaparožskich kazakoŭ, naradziŭsia ŭ Pałtaŭskaj hubierni i byŭ vypusknikom Połackaha kadeckaha korpusa, dzie navučaŭsia adnačasova ź Mielchijoram Čyžykam ź Minska, budučym paŭstanckim kamandziram. Sam Patabnia tak acharaktaryzavaŭ svoj učynak u dačynieńni da Lidersa: «Ja zasadziŭ jamu ŭ hałavu Arnholta i Ślivickaha».
Andrej Patabnia Naradziŭsia ŭ niebahataj šlachieckaj siamji na Pałtaŭščynie (ciapier Sumskaja vobłaść Ukrainy). U 1856 hodzie skončyŭ Kanstancinaŭski kadecki korpus. Słužyŭ padparučnikam u Šlisielburhskim pałku.
Byŭ adnym z arhanizataraŭ revalucyjnaha Kamiteta ruskich aficeraŭ, u červieni 1862 hoda zrabiŭ sprobu zabić namieśnika Carstva Polskaha Alaksandra Lidersa, paśla čaho źjechaŭ u Łondan. U lutym 1863- ha viarnuŭsia ŭ Polšču, kab uziać udzieł u paŭstańni.
Jaho starejšy brat, Alaksandr, kłasik suśvietnaha movaznaŭstva, staŭ členam-karespandentam Pieciarburhskaj akademii navuk (1875). Z 1945 hoda jaho imia nosić Instytut movaznaŭstva Nacyjanalnaj akademii navuk Ukrainy.
Mienavita Andrej Patabnia zamianiŭ Vasila Kaplinskaha na čale Kamiteta ruskich aficeraŭ u Polščy i praciahnuŭ padrychtoŭku da paŭstańnia, pryznačanaha na žnivień 1862 hoda.
I tut niespadziavanka: kiraŭniki stvoranaha ŭ Varšavie polskaha Centralnaha nacyjanalnaha kamiteta (CNK) pastanavili pieranieści datu ŭzbrojenaha paŭstańnia — na niavyznačany termin. Niahledziačy na heta, Jarasłaŭ Dambroŭski praciahnuŭ rychtavać vystupleńnie, ale 14 žniŭnia byŭ aryštavany.
Łahier rasijskaha vojska ŭ centry Varšavy. 14 kastryčnika 1861 hoda ŭ Carstvie Polskim było ŭviedziena vajennaje stanovišča. ROSSZUKI.BLOGSPOT.COM
«Nie raspuścicca ŭ polskaj spravie…»
Nielehalnyja vydańni, jakija drukavalisia na terytoryi Rasijskaj impieryi, a taksama pryvozilisia z Zachodniaj Jeŭropy, pierš za ŭsio z Łondana, dzie mieściłasia Ruskaja volnaja drukarnia, užo ŭ 1862 hodzie stali šmat pisać pra budučy «ruski lehijon». Šyroki raspaŭsiud atrymała prakłamacyja ruskaha revalucyjnaha publicysta Mikałaja Aharova «Što treba rabić vojsku?». 7 sakavika adzin jaje ekzemplar vyjavili ŭ Hrodnie ŭ sałdata Kiryła Jemieljaniuka.
Publicysty byli pierakananyja, što vyzvaleńnie Rasii ad samaŭładździa zaležyć ad vyzvaleńnia Polščy.
Tamu aficeraŭ impieratarskaj armii zaklikali nie ŭdzielničać u hvałcie i zadušeńni vystupleńniaŭ: «Vy pavinny stać za ich, i tolki tady vy svajoj kryvioj zmožacie zmyć ź siabie plamy pakutnickaj kryvi». U prakłamacyi «Ruskija aficery — sałdatam ruskich vojsk u Polščy» adznačałasia: «My składziom volnyja družyny i paśpiašajemsia ŭ Rasiju na dapamohu našym».
Z prakłamacyi «Što treba rabić vojsku?»
«A čaho choča palak? Voli! A čaho choča mužyk? Voli! Dyk jany chočuć adnaho i taho ž — voli! I za što ich bić?»
Mikałaj Aharoŭ, natchniony prykładam Italii, dzie dabivalisia pośpiechu paŭstancy Džuzepe Harybaldzi, usio aktyŭniej zaachvočvaŭ da stvareńnia ŭ Polščy ruskaha respublikanskaha vojska na padstavie tajemnych tavarystvaŭ, arhanizavanych Kamitetam ruskich aficeraŭ: «Heta chutčej mirna-zavajavalnicki pachod. Utvoranyja tavarystvy pavinny pryniać kiraŭnictva nad vojskami i vieści ich, takim čynam, z usich bakoŭ na Maskvu i Pieciarburh, usiudy padymajučy narod na sadziejničańnie i pamnažajučysia prybyłymi dobraachvotnikami-ratnikami, pakidajučy pa darozie vioski i harady zaćviardžać samim svoj unutrany paradak ź likvidacyjaj kazionnaha čynoŭnictva i kidajučy zaklik na ahulny Ziemski sabor».
Paśla pravału pieršapačatkovaha płana paŭstańnia Andrej Patabnia ŭstanaviŭ suviazi z revalucyjnaj arhanizacyjaj «Ziamla i vola», jakaja ŭjaŭlała saboj fiederacyju tajemnych hurtkoŭ u 13-ci ci 14-ci rasijskich haradach. Pieciarburhskuju jaje supołku ŭznačalvaŭ Mikałaj Ucin, syn kupca-miljaniera, budučy zasnavalnik i kiraŭnik ruskaj siekcyi I Internacyjanała, jaki trapiŭ u tajemnyja abjadnańni dziakujučy Viktaru Kalinoŭskamu, bratu Kastusia. «Ziamla i vola» rychtavała paŭstańnie sialan na viasnu 1863 hoda, raźličvajučy na dapamohu palakaŭ, i padtrymlivała sumiesny łozunh «Za našu i vašu svabodu».
Pry kancy vieraśnia 1862 hoda ŭ Łondanie adbylisia pieramovy pamiž udzielnikami ruskich i polskich tajemnych supołak. Na prapanovu Andreja Patabni i Michaiła Bakunina ŭsie pahadzilisia, što na bazie toj častki ruskaha vojska, jakaja dałučycca da polskaha paŭstańnia, budzie ŭtvorany «ruski lehijon». Pry pieršym ža zručnym vypadku jon pavinien pakinuć miežy Polščy i pad ściaham arhanizacyi «Ziamla i vola» iści padymać sialanstva na terytoryi Rasii ŭ raźliku na vyklikanuju hrabiežnickim charaktaram ahrarnaj reformy čarhovuju chvalu aktyvizacyi pratestavaha ruchu viasnoju 1863 hoda.
Vynikam hetaj sustrečy staŭ list Hiercena «Ruskim aficeram u Polščy», dzie byli takija słovy: «Vy pavinny imknucca da taho, kab vaš sajuz z Polščaj zvaruchnuŭ by našu ziemskuju spravu. Nie raspuścicca ŭ polskaj spravie, a zachavać siabie ŭ joj dziela ruskaj spravy».
«Chto vyratuje Rasiju?» — «Vojska!»
Rasijski ŭrad, zaniepakojeny rostam tajemnych supołak i radykalizacyjaj moładzi, vyrašyŭ dziejničać na apiaredžańnie — i 6 kastryčnika abviaściŭ pra rekrucki nabor. U vojska namierylisia zabirać moładź, jakaja ličyłasia niadobranadziejnaj: kala 12 tysiač čałaviek.
Pad upłyvam hetaj naviny lidary varšaŭskaha CNK vyrašyli paskoryć padrychtoŭku paŭstańnia. Datu pačatku rekruckaha naboru jašče nichto nie viedaŭ, ale ciapier mienavita jana była zapłanavana jak data pačatku paŭstańnia.
Rasijski publicyst-revalucyjanier Alaksandr Hiercen ličyŭ takuju paśpiešlivaść strašnaj pamyłkaj: «Praz 2—3 hady rekruty prajmucca ducham voli; jany paŭsiul, dzie b ni apynulisia, dałučacca da supolnaj spravy. Kali vy… zrobicie inakš, vy paviedziacie hetych niebarak na pahibiel, jak žyvioł, i spynicie ruch u Rasii jašče na paŭstahodździa; što ž datyčyć Polščy, to ŭ kožnym razie vy jaje niezvarotna zhubicie».
5 listapada 1862 hoda ŭ Łondanie była vydadziena novaja prakłamacyja — «Aficeram ruskich vojskaŭ ad Kamiteta ruskich aficeraŭ u Polščy»: «My nie chočam być kátami… Vy bačycie, što dla nas vybaru niama: my dałučymsia da spravy voli. My abjavim, što ruski narod uznosić ściah vyzvaleńnia, a nie padparadkavańnia słavianskich plamion. My nie zhańbim ruskaha plemieni praciaham hrachoŭ pieciarburhskaha impieratarstva: lepš padziem achviaraju ačyščeńnia, achviaraju vykupleńnia… «Chto vyratuje Rasiju?» — «Vojska!».
Jašče praź miesiac u Pieciarburhu adbyłosia aficyjnaje zamacavańnie sajuza pamiž polskimi i ruskimi prychilnikami siłavoha sposabu skasavańnia samadziaržaŭja ŭ Rasijskaj impieryi. Śpiecyjalnaja damova z šaści punktaŭ, składzienaja pa- francuzsku, abviaščała pra stvareńnie Kamiteta svabodnaj Rasii, niezaležnaje stanovišča «ruskaha lehijona» ŭ Polščy i materyjalnuju dapamohu jamu. Ruski bok namahaŭsia adterminavać vystupleńnie na viasnu 1863 hoda i abiacaŭ «dziejsnuju dyviersiju» ŭ Pavołžy.
Ciapier naležała naładzić uzajemaadnosiny pamiž ruskimi aficerami i pradstaŭnikami varšaŭskaha CNK u haradach. Płanavałasia navat stvaryć adzin centr na čale z Patabnioju i Zyhmuntam Padleŭskim, adnym ź lidaraŭ varšaŭskich čyrvonych, dla kaardynacyi bajavych dziejańniaŭ. Ale hetaja hranična važnaja praca tak i nie była zroblena.
U studzieni 1863 hoda pačaŭsia rekrucki nabor — i razam ź im było abvieščana paŭstańnie.
Manifiest ab pačatku paŭstańnia. WIKIMEDIA COMMONS
Z manifiesta ab pačatku paŭstańnia Maryi Ilnickaj
A zaraz my źviartajemsia da ciabie, maskoŭski narod! Naš tradycyjny parol — vola i braterstva narodaŭ. Tamu my darujem tabie navat zabojstva našaj Ajčyny, darujem navat kroŭ Prahi i Ašmianaŭ, hvałtu na vulicach Varšavy i katavańni ŭ cytadelnych padziamiellach. Darujem tabie, bo i sam ty, — biedny i zabity; trupy tvaich dziaciej hajdajucca na carskich šybienicach, praroki tvaje mierznuć u śniahach Sibiry. Ale kali ty ŭ hety rašučy momant nie adčuješ unutry siabie zhryzoty za minułaje, nie pačuješ śviatoj prahi ab lepšaj budučyni, kali ŭ našaj baraćbie ty budzieš dapamahać tyranu, jaki nas zabivaje, a ciabie topča, to — hora tabie! Bo my, pierad abliččam Boha i ŭsiaho śvietu, zračem ciabie na hańbu viečnaha paddanstva i viečnyja pakuty rabstva; my vykličam ciabie na strašny boj źniščeńnia, apošni boj jeŭrapiejskaj Aśviety ź dzikim Varvarstvam Azii!
Udar pa adnadumcach
Padziei ŭ noč z 22 na 23 studzienia stali sapraŭdnaj niespadziavankaj dla pieravažnaj bolšaści siabroŭ Kamiteta ruskich aficeraŭ u Polščy. Tolki niekatoryja ź ich viedali pra pačatak vystupleńnia i miesca zboru.
Na papiery ŭsio było hładka, ale na spravie pryznačanyja polskaj paŭstanckaj arhanizacyjaj kiraŭniki nie chacieli iści na supracoŭnictva z ruskimi aficerami.
Ujavicie: na poŭdni Polščy, u Kielcach, rasijski aficer Dabrahoŭski z pačatkam paŭstańnia vyvieŭ z horada na damoŭlenaje miesca niekalki socień sałdat, ale paŭstancy na čale z Apalinaryjem Kuroŭskim prosta admovilisia ad ich dapamohi.
Jašče horš toje, što palaki nanieśli ŭdar pa harnizonach, dzie było niamała tych, chto spačuvaŭ paŭstanckaj spravie.
Bakunin adnosna hetaha adznačaŭ: «Centralny kamitet u Varšavie, jaki spačatku, zdavałasia, byŭ schilny da sajuzu z revalucyjnaj partyjaj u Rasii i vielmi raźličvaŭ na spačuvalny nastroj vojskaŭ, raźmieščanych u Polščy, zdajecca, u apošniuju krytyčnuju chvilinu zusim źmianiŭ dumku i, nie daviarajučy stanoŭčym i dastatkova hruntoŭnym zapeŭnivańniam našych aficeraŭ, zdajecca, pavieryŭ, što raźličvać na dapamohu ruskich vojskaŭ było b hłupstvam, a što treba karystacca ich maralnym uzrušeńniem i vahańniem, kab niečakana napaści na ich i abiazzbroić». U vyniku z 24 atak na harnizony adnosnym pośpiecham zaviaršylisia tolki 6. Dy i toje ŭžo na nastupny dzień zaniatyja harady i miastečki byli pakinutyja.
Michaił Bakunin — rasijski revalucyjanier, tearetyk anarchizmu, ideołah revalucyjnaha narodnictva.
Carskija ŭłady tym časam nie spali. Jany nieadkładna raspaŭsiudzili čutki, što paŭstancy lutujuć i nie škadujuć navat pałonnych.
Jak vam, prykładam, takaja navina: 23 studzienia natoŭp sialan na čale z ksiandzom Piakarskim napaŭ na horad Suraž Biełastockaha pavieta — i ich achviarami stali «radavyja Siarhiej Ivanoŭ i Siła Andrejeŭ i barabanščyk Vasil Kuźmin, ź jakich pieršym adrezanyja byli jazyki i zapchnutyja im ža za partupiei, a apošniamu vyrazanyja byli dzietarodnyja častki i pakładzienyja jamu ž u kišeni šaravaraŭ; va ŭsich troch byli raźbityja čarapy i ŭ dvuch abrezanyja nasy i huby».
Paśla takich apisańniaŭ aficeram, jakija, moža, i byli prychilnikami revalucyjnaj spravy, schilić sałdat da ŭdziełu ŭ paŭstańni było faktyčna niemahčyma. Tamu niekalki socień ź ich samastojna dałučylisia da paŭstanckich atradaŭ. Ci možna było ŭ takich umovach spadziavacca stvaryć «ruski lehijon»?
42 tysiačy padrobnych manifiestaŭ
I tym nie mieniej Bakunin praciahvaŭ nahadvać CNK pra patrebu ŭ takoj vajskovaj adzincy i prapanoŭvaŭ svaju dapamohu, adznačajučy, što tolki kali da paŭstancaŭ dałučycca značnaja kolkaść rasijskich vajskoŭcaŭ, da baraćby suprać samadziaržaŭja možna budzie pryciahnuć i sialan.
«Adzin fakt isnavańnia lehijona kaštavaŭ by niekalkich pieramoh na poli boju», — piša Bakunin z Łondana. Ale pieršy dyktatar paŭstańnia Ludvik Mierasłaŭski byŭ praciŭnikam takich idej.
Tym časam u Polšču prosta z Łondana jedzie Andrej Patabnia — z nadziejaj choć niejak paspryjać stvareńniu tak nieabchodnaha «ruskaha lehijona». U druhoj pałovie lutaha jon byŭ užo ŭ atradzie Marjana Łanhieviča ŭ rajonie Pieskavoj Skały niepadalok ad Krakava. «Ja navažyŭsia zastacca tut. Nadziei zrabić što-niebudź mała; pasprabujem. Vaš A. P.», — piša jon da Hiercena i Aharova.
U noč z 4 na 5 sakavika 1863 hoda Patabnia ŭziaŭ udzieł u sutyčcy na ŭskrainie miastečka Skała, dzie zmahaŭsia šarahovym kasinieram. Padčas ataki jon byŭ śmiarotna paranieny. Jahonymi apošnimi słovami była fraza: «Daj vam Boh pośpiechu ŭ baraćbie suprać tyranaŭ».
Bitva pad Pieskavoj Skałoj u sakaviku 1863 hoda, u jakoj zahinuŭ Andrej Patabnia. WIKIMEDIA COMMONS
Apošniaj sprobaj arhanizacyi «ruskaha lehijona» stali padziei ŭ Kazani ŭ krasaviku 1863 hoda, adkul płanavali padniać paŭstańnie ŭ Pavołžy, kab zachapić raźmieščany niepadalok Ižeŭski ružejny zavod, raspaŭsiudzić vystupleńnie na Urał i Don, a zatym złučycca z paŭstańniem na zachadzie. Dziela hetaha revalucyjnaja arhanizacyja ŭ Vilni znajšła hrošy — i nakładam u 42 tysiačy byŭ nadrukavany padrobny carski manifiest.
Ale adzin z udzielnikaŭ «Kazanskaj zmovy» danios na tavaryšaŭ. U vyniku piaciora čałaviek byli rasstralanyja, a jašče 31 adpraŭleny za kraty abo na katarhu.
«Ruski lehijon» tak i nie paŭstaŭ. Spadziavańni ruskich revalucyjanieraŭ, vychavanych na prykładzie dziekabrystaŭ, byli raźbityja ab surovuju rečaisnaść. Vojska, u tym liku i šmatnacyjanalny aficerski korpus, u pieravažnaj bolšaści svajoj zastałosia viernym impieryi.
