Janka Kupała. Mołodaja Biełaruś: Stichotvorienija, poemy, publicistika. – Moskva: Sovietskij pisatiel, 2008.
U Maskvie vyjšła kniha Janki Kupały “Mołodaja Biełaruś”. Ukłaŭ jaje, pradmovu i zaŭvahi napisaŭ Alaksiej Kaŭka. Viadoma, nielha nie paradavacca, što kniha vyjšła. Dobra, što Kupałavy paetyčnyja teksty ŭ joj nadrukavanyja nia tolki ŭ pierakładach, ale j na movie aŭtara.
Kniha vyjšła, i ciapier užo ničoha nie papraviš: što atrymałasia, toje atrymałasia. Pa-pieršaje, zahałovak amal całkam supadaje z zahałoŭkam knihi Lava Klejnbarta, što vyjšła ŭ 1928 hodzie i vyklikała hnieŭ balšavickaha Miensku. Pa-druhoje,
aŭtar pradmovy śćviardžaje, što Kupału ŭ Pieciarburh zaprasiŭ Branisłaŭ Epimach-Šypiła, ale ŭžo daŭnavata Hienadź Kisialoŭ apublikavaŭ list Uładzimiera Samojły, ź jakoha my daviedalisia, što hetaja zasłuha naležyć Vacłavu Ivanoŭskamu.Nia moža nia vyklikać peŭnych pytańniaŭ i padbor tvoraŭ dla knihi. Dy heta ŭsio drobiazi ŭ paraŭnańni z hlabalnaj prablemaj – prablemaj mastackaha pierakładu ź biełaruskaje na rasiejskuju.
U hetaj knizie ja adznačyŭ by pierakład paemy “Na Kućciu”, zrobleny Valancinam Tarasam. Ale pry ŭsim umielstvie Valancina Tarasa, ni jamu, ni jakomu inšamu rasiejskamu paetu nikoli nia ŭdasca bolš-mienš adekvatna pierakłaści ź biełaruskaje hetyja čatyry radki Kupałavaj paemy:
Nia ŭmruć, nia ŭmruć užo jany,
Raz chočuć sonca, słavy, pieśni;
Zabjuć im zyčnyja zvany
Prabudnym zvonam napradvieśni.
Prablemu stvaraje biełaruskaje “napradvieśni» i redkaje ŭžyvańnie ŭ rasiejskaj movie słova “zvon” dla abaznačeńnia hetaha pradmieta, instrumentu. Značna lahčej hetyja čatyry radki pierakłaści na ŭkrainskuju, što i zrabiŭ u svoj čas Paŭło Hirnyk.
Dobry ŭ cełym pierakład vierša “Mužyk” sapsavała adno słova. Pasłuchajma:
Čitať, pisať ja nie umieju,
Nie chodit hładko moj jazyk,
Vied́ tolko, znaj, pašu i sieju,
Vied́ ja mužik, durnoj mužik.
Na hetym “durnoj” i spatykajeśsia, bo ŭ rasiejskaj litaraturnaj movie hetaje słova ŭžyvajecca pieravažna ŭ sensie ‘kiepski', ‘pahany', ‘drenny', ‘błahi': durnoj ton, durnoje poviedienije, durnoj vkus, durnoj postupok... U pierakładzie vierša “Mužyk” na miesca słova “durnoj” tak i prosicca “hłupiec”.
Rasiejskaja mova nastolki adyšła ad inšych słavianskich, što rasiejcy nie razumiejuć nia tolki polskaje ci českaje, ale navat susiednich movaŭ – biełaruskaje i ŭkrainskaje. Da hetaha dadamo tyja “lenosť” i “nielubopytstvo”, jakija prymieciŭ u rasiejskim charaktary Alaksandar Puškin. I narešcie, rasiejskaja zvyčka zvysaka hladzieć na narody, jakija ŭdałosia zavajavać. Usio heta razam abumoviła nizkuju jakaść pierakładaŭ ź biełaruskaje naahuł. Chiba što adzin Jakaŭ Chielemski moh zrabić pierakład na ŭzroŭni aryhinału, i navat, jak u vypadku ź Pietrusiom Broŭkam, zrabić tak, što pierakład čytaŭsia lepš za aryhinał. Na žal, nie Chielemski pierakładaŭ Kupałavy tvory dla novaje knihi Kupały. Tamu i trapili ŭ zbornik niedaroblenyja pierakłady, zvyčajnaja syrandzia.
U vieršy “I viecier, i sokał, i ja...” čytajem:
Jak viecier, i ja b tak lacieŭ,
Jak viecier, ab tym samym pieŭ,
Jak viecier, svabodny moj duch,
Choć ruki zakuty ŭ łancuh.
U pierakładzie:
I ja by, kak vietier, vźletieł,
I ja by, kak vietier, zapieł,
Kak vietier, svobodien moj duch,
Choť horia taskaju za dvuch.
Hetaje ‘horia taskaju za dvuch' zamiest ‘ruki zakuty ŭ łancuh' panižaje Kupałaŭ vobrazny
ład.
Nastupnaja strafa:
Pad zorami sokał zavis,
Hladzić pa-arlinamu ŭniz,
Tam sokału śvietu nia žal,
Milej jamu niebnaja dal.
U pierakładzie:
Pod zoriami sokoł zavis,
I smotrit nadmienno on vniz, –
Vied́ sokołu ziemlu nie žal,
Milej jemu siniaja dal.
Kupałaŭskaje ‘pa-arlinamu' – heta nie ‘nadmienno', a ‘hordo'. I majecca adroźnieńnie pamiž siniaju i niebnaju dallu. Takim čynam razburajecca ramantyčny ład kupałaŭskaha vierša. A ŭ pieršym radku vidočnaja abrakadabra: kupałaŭskaje ‘zory' nielha inakš pierakłaści, jak ‘źviozdy'.
Abo voś i prykład chałtury. U vieršy “Hodzie!..” Kupała pisaŭ:
Z hodu u hod my žyli, jak žyvioła,
Z hodu da hodu čakali śviatła...
U pierakładzie čytajem:
Iz hoda v hod žili my, kak skotina,
Ždali pokorno – raśsiejetsia mhła...
Słova “pokorno” tut vidočna nie da miesca. Jano mianiaje sens paetyčnaha vykazvańnia. I hetak va ŭsim vieršy. Pierakładčyk prypisvaje Kupału nia tolki pakorlivaść, ale j sentymentalnaść: pad jahonym piarom kroŭ pieratvarajecca ŭ ‘krovušku', a zahony – u ‘ziemlicu'. Kupała piša:
Haspadary my ŭ siabie, a nia hości,
Čas k panavańniu nam śled cierabić!
Pierakładčyk pierajnačvaje:
My žie žie choziajeva zdieś, a nie hosti,
Značit, pora i choziajničať nam!
Pa-pieršaje, ‘choziajničať' – nie ‘panavać', nie ‘hospodstvovať'; pa-druhoje, ‘choziajničať' užyvajecca i z admoŭnym adcieńniem (‘choziajničať v čužom domie, kak v svojom'). Inšaja sprava – słova “choziajstvovať”. Značyć, u pierakładčyka niełady z rasiejskaju movaju.
My viedajem, jak chałturna pierakładali na rasiejskuju Jakuba Kołasa. Narodny paet šmat što rabiŭ za pierakładčykaŭ. Toje ž było i ź inšymi biełaruskimi aŭtarami, a Vasil Bykaŭ machnuŭ rukoju i pačaŭ pierakładać svaje tvory sam. Tady, za savietami, kardynalnaja krytyka rasiejskich pierakładčykaŭ mahła vyklikać palityčnyja abvinavačańni. Dumaju, užo nastaŭ čas skazać rasiejskim bratam: chłopcy, abo pierakładajcie jakasna, abo nie pierakładajcie nijak.
