Pavodle roznych padlikaŭ, u śviecie vykidvajecca da 50% usioj ježy — u biednych krainach mienš, u bahatych — bolš. Akramia sapsavanych praduktaŭ i reštak ježy, u śmietnicy traplajuć niesapsavanyja rečy. Vialikaja dola — heta pradukty, u jakich skončyŭsia termin zachoŭvańnia, ale nie termin prydatnaści. Takaja situacyja nie zadavalniaje fryhanaŭ ci
Fryhany lezuć u śmietnik nie praz ekanamičnyja ciažkaści. Naadvarot, zvyčajna heta pradstaŭniki siaredniaha kłasa, pryčym z vysokaraźvitych i bahatych krain: Hiermanii, ZŠA, Šviecyi, Brytanii. Jany mohuć dazvolić sabie jakasnyja pradukty, ale śviadoma zrabili vybar admovicca ad spažyvańnia zvyš patreby.
U siaredzinie śniežnia pačaŭ pracavać niamiecki prajekt Foodsharing.de, dzie možna pakinuć infarmacyju ab praduktach, jakija možna zabrać biaspłatna. Stvareńniem sajta foodsharing.de niemcy zrabili sprobu maksimalna papularyzavać pieraraźmierkavańnie niepatrebnaj, ale prydatnaj dla spadyvańnia ježy: u Chiemnicy addajuć pačak cukru, u Olchinhu — 9 cukierak, a ŭ Kajzersłaŭternie možna zabrać dźvie cybuliny. Abjavu na sajcie moža pakinuć luby, ale zapusk foodsharing.de adrazu ž nazvali «sacyjalnaj sietkaj dla fryhanaŭ».
Pra asablivaści fryhanstva ŭ Biełarusi i śviecie «Naša Niva» pahutaryła ź Leraj, sapraŭdnym čałaviekam «z tusoŭki».
«Tydzień u Barsiełonie — i ni centa na ježu»
«Fryhanstva cikavić mianie pierš za ŭsio svajoj krytykaj spažyvańnia i kapitalizmu ŭvohule. Heta asnoŭnaje adroźnieńnie ad bamžoŭ i biesprytulnych, jakija jaduć sa śmietnic ad halečy.
Fryhanizm kvitnieje tam, dzie kraina bahataja nastolki, što častka ludziej moža dajadać vykinutaje bolš zamožnymi. Taksama nieabchodna ŭličvać, nakolki žorstka ŭ ES vykonvajucca zakony pa ŭtylizacyi tavaraŭ sa skončanym terminam zachoŭvańnia. Naprykład, u Hiermanii termin prydatnaści chleba — 1–2 dni, paśla jaho musiać pryniać z palic. Bochany paprostu vykidajuć, bo zaŭtra budzie novy zavoz, i nichto nie kupić čerstvy. U nas taki chleb moža lažać našmat daŭžej, i kali nie budzie pryvozu, ludzi buduć vymušanyja jaho kuplać.
Toje ž i z małočnymi praduktami. U Biełarusi časta ad nieprydatnych tavaraŭ ratuje tolki ŭvažlivaść, bo jany praciahvajuć stajać na palicy, jak ni ŭ čym nie byvała. U Jeŭropie ž mnoha pasteryzvanaha małaka, jakoje moža stajać ciaham niekalki miesiacaŭ i zastavacca jadomym.
Asabliva raźvity
Chto bolš kamunikatyŭny i žvavy, toj moža navat damovicca z uładarom kramy ci kaviarni, kab nie vykidali ježu, a pakidali dla taho, chto prosić. Časam takija dobrasusiedskija adnosiny davodziać da taho, što pracaŭniki śpiecyjalna adbirajuć najlepšyja rečy pierad tym jak vykinuć, kab padzialicca sa svaimi novymi «kampańjonami». Adpačyvajučy ŭ Krymie, možno paśla začynieńnia rynkaŭ pachadzić pamiž radami i atrymać nieprydatnuju sadavinu, harodninu, sałatu i h.d.
Ale ŭžo ŭ Hiermanii našmat ciažej fryhanić za košt taho, što bolšaść śmietnikaŭ začyniajecca na zamki! Treba abo mieć kluč, abo łamać baki. Ja była pracavała ŭ śfiery absłuhoŭvańnia, i situacyja tam nie lepšaja za Hiermaniju — vynosić reštki ježy nie dazvalałasia navat samim pracaŭnikam! Časta heta ŭsie śpiecyjalna pieramołvajecca abo miašajecca, kab niemahčyma było potym dajeści samastojna, chiba što śviniam davać. U hetym usia sutnaść karparatyŭnaj etyki: dyk nie dastańsia ty nikomu; sam nie ham, i druhomu nie dam; niachaj lepš hnije, tolki kab «asacyjalnyja» elemienty nie krucilisia la kramaŭ i restaranaŭ.
Biełaruś adstaje
Situacyja ŭ Biełarusi kardynalna adroźnivajecca ad jeŭrapiejskaj. U nas mienš čaho vykidajuć, tamu masavaha ruchu fryhanaŭ na nazirajecca.
Fryhanizm tut — dajeści za tym, chto tolki što pajšoŭ sa stolika ŭ kaviarni, dapić kinuty napoj na vulicy, padniać žvačku abo cukierku, što vypała ŭ kahości z kišeni. Pamiataju, u Maskvie jość ceły kompleks kštałtu našaj «Stalicy», dzie stoliki znachodziacca prosta na paviersie pa kole, i možna chadzić i fryhanić, pakul aficyjant nie paśpieŭ prybrać. Tak možna rabić u našym «Lido» abo
«Hałoŭnaje, kab ideja nie kamiercyjalizavałasia»
Mahčyma, foodsharing.de i jość dobraj inicyjatyvaj, bo ciapier mnohija dumajuć, što fryhany — niejkija bamžy, jakija nie bajacca mikrobaŭ. U prajekcie vidavočna vykarystoŭvajucca mietady manipulacyi śviadomaściu, maŭlaŭ, fryhanami mohuć być i paśpiachovyja ludzi, z ajfonami i noutbukami, prytym heta znoŭ pakazvajecca jak modnaje.
Adnak heta ideja moža skončyć jak i lubaja ideja, dzie kolkaść udzielnikaŭ stavicca vyšej za ideałohiju prajekta. Naprykład, tak zdaryłasia sa mnohimi ekałahičnymi prajektami, kali bio- i fairtrade- pradukcyja stała zamiaščać na rynku zvyčajnyja karparacyi, adnačasova nie źmienšyłasia spažyvańnie ŭvohule. Prosta mnohim ludziam prosta padabajecca adčuvać, što jany štości mianiajuć i robiać lepš za astatnich, ale jany chočuć nadta leźci ŭhłyb śvietapohladu. Ja kuplaju i mnie zdajecca, što ja lepš za taho, chto kuplaje zvyčajnyja jabłyki, ale nasamreč heta mała što mianiaje ŭ sistemie. Kapitalizm prosta prystasoŭvajecca da našych patrebaŭ.
Nie chlebam adzinym
Pavodle źviestak brytanskaha ŭrada, u Brytanii 32% usiaho chleba, 24% harodniny, 20% sadaviny i 17% krupaŭ nie spažyvajucca i vykidvajucca. Adnak na śmietnicach možna znajści nie tolki ježu, ale i meblu, elektroniku, adzieńnie, bytavuju techniku — ludzi vyzvalajuć svajo žytło ad bolej niepatrebnych pradmietaŭ, navat kali jany zachoŭvajuć svaju funkcyjanalnaść. U kamientarach pad artykułam pra sajt foodsharing.de šmat niechta napisaŭ: «Ja sabraŭ 8 kampjutaraŭ z detalaŭ, znojdzienych na śmietnicy, i padaravaŭ ich dziciačym damam».
«U toj ža Barsiełonie paŭsiul možna znajści hodnyja fateli, knihi, stały, šafy, palicy, navaj ladoŭni i telivizary», — kaža Lera. «U Biełarusi navat staryja rečy ludzi starajucca pradać niachaj i za biascenak, ale nie vykinuć. Kali nie pradaduć — buduć hadami zachoŭvać na palicy, dy nie addaduć za tak.
U nas karysnymi byli b
Sapraŭdy,
Ale Lera maje adnaznačnaje mierkavańnie nakont pryčynaŭ pieraspažyvańnia sučasnaha hramadstva.
«Čamu tak atrymlivajecca? Bahatyja bahaciejuć i vykidajuć staroje i niepatrebnaje, ale jašče funkcyjanalnaje. Vychodzić apošniaja viersija papularnaha telefona, televizara, pryhažejšyja šafy i dyzajnierskija palicy, i z usich bakoŭ na spažyŭca akazvajecca cisk: kupi novaje, abo zastavajsia łocham z sastarełymi rečami. Kapitalistu treba pradać, voś jon i prydumlaje, čym jašče zavabić. A čałavieka taho i nie treba. Heta prosta vysmoktvaje resursy płaniety i ŭciahvaje nas u honku spažyvańnia».
