Dziŭnaja situacyja skłałasia ŭ respublikanskaj łahapiedyčnaj słužbie: nastaŭnik-łahapiedy, jakija pracujuć va ŭstanovach achovy zdaroŭja i va ŭstanovach adukacyi, akazalisia byccam na roznych płanietach. Dla apošnich nie źmianiłasia ničoha: u ich zastaŭsia i 20-hadzinny pracoŭny tydzień, i 56 dzion pracoŭnaha vodpusku. A dla nastaŭnikaŭ-łahapiedaŭ sistemy achovy zdaroŭja ŭ vieraśni minułaha hoda śviet pieraviarnuŭsia z noh na hałavu, kali jany nie znajšli siabie ŭ pastanovie Ministerstva adukacyi, jakaja vyznačała skaročanuju praciahłaść rabočaha času asobnym katehoryjam piedahahičnych rabotnikaŭ.
Spačatku pastavilisia da hetaha jak da prykraj niedarečnaści, jakuju pavinny chutka likvidavać, adnak, jak vyśvietliłasia, nichto nie śpiašaŭsia jaje vypraŭlać. Ci pra łahapiedaŭ sistemy achovy zdaroŭja ŭvohule zabylisia? Tamu nastaŭniki-łahapiedy stali pisać u Ministerstva adukacyi, Ministerstva achovy zdaroŭja, Biełaruski prafiesijny sajuz rabotnikaŭ achovy zdaroŭja, kab danieści da kirujučych orhanaŭ svaju pazicyju. Zavitali jany i ŭ «Źviazdu», kab raskazać, u jakich umovach im davodzicca siońnia pracavać. Našy surazmoŭcy — hałoŭny pazaštatny śpiecyjalist Kamiteta achovy zdaroŭja, nastaŭnik-łahapied Kłaŭdzija Daronina, nastaŭnik-łahapied Respublikanskaha kliničnaha miedycynskaha centra Upraŭleńnia spravami Prezidenta Biełarusi Alena Markoŭskaja i nastaŭnik-łahapied32-j staličnaj palikliniki Dyjana Silčanka.
K.D. — Bolš jak 60 hadoŭ dziejnaść nastaŭnikaŭ-łahapiedaŭ, jakija pracavali va ŭstanovach achovy zdaroŭja, rehłamientavałasia Ministerstvam adukacyi. Heta całkam łahična, bo ŭsie my — i łahapiedy, jakija pracujuć u sistemie adukacyi, i łahapiedy, jakija pracujuć u miedycynskich ustanovach, majem vyšejšuju piedahahičnuju adukacyju, zajmajemsia piedahahičnaj dziejnaściu i vykonvajem funkcyjanalnyja abaviazki piedahoha.
Raniej rabota łahapiedaŭ achovy zdaroŭja rehulavałasia narmatyŭna-pravavymi dakumientami sajuznaha značeńnia. Łahapied pryraŭnoŭvaŭsia da nastaŭnika starejšych kłasaŭ i mieŭ 18-hadzinnuju tydniovuju nahruzku (u Rasii, va Ukrainie, Hruzii i siońnia ničoha nie źmianiłasia). A sa źjaŭleńniem pieršych respublikanskich narmatyŭna-pravavych dakumientaŭ łahapiedy sistemy achovy zdaroŭja i adukacyi byli abjadnanyja ŭ adzinym kvalifikacyjnym daviedniku, i dla ŭsich byŭ ustanoŭleny 20-hadzinny pracoŭny tydzień. Paźniej (u 2001, 2003, 2007 hadach) Ministerstva adukacyi ŭ svaich pastanovach rehulavała rabotu piedahohaŭ, u tym liku i nastaŭnikaŭ-łahapiedaŭ achovy zdaroŭja. Ale na našu piedahahičnuju nahruzku nichto zamachaŭ nie rabiŭ. I nichto nie pravodziŭ miažu pamiž łahapiedami ŭstanoŭ adukacyi i achovy zdaroŭja.
Adnak letaś, u suviazi z ustupleńniem u siłu Kodeksa ab adukacyi, pierahladałasia ŭsia narmatyŭna-pravavaja baza, i ŭ vieraśni źjaviłasia pastanova Ministerstva adukacyi № 255 «Ab vyznačeńni skaročanaj praciahłaści rabočaha času asobnym katehoryjam piedahahičnych rabotnikaŭ». Nastaŭniki-defiektołahi (łahapiedy) usich ustanoŭ adukacyi i sacyjalnaha zabieśpiačeńnia na padstavie hetaha dakumienta zachavali prava na skaročany rabočy čas, a nastaŭniki-łahapiedy ŭstanoŭ achovy zdaroŭja čamuści akazalisia za ramkami hetaha dakumienta. Jak my razumiejem, aŭtamatyčna my pazbavilisia i 56 dzion adpačynku.
A. M.: — Pra nas prosta zabylisia, a ciapier nichto nie choča pryznavać svaju pamyłku. Ja liču, što heta prosta niejki jurydyčny kazus. Nie moža pałova śpiecyjalistaŭ mieć adny ŭmovy pracy i 4 hadziny vučebnaj nahruzki štodnia, a druhaja pałova — zusim inšyja. Faktyčna ŭ nastaŭnikaŭ-łahapiedaŭ, jakija pracujuć u sistemie achovy zdaroŭja, siońnia 8-hadzinny pracoŭny dzień. I daloka nie kožny kiraŭnik žadaje ŭnikać u śpiecyfiku našaj raboty. Paśla zakančeńnia piedahahičnaha ŭniviersiteta ŭ mnohich z nas byŭ vybar, kudy pajści pracavać, i kali my zrabili svoj vybar na karyść miedycynskich ustanoŭ, my nie stali pry hetym miedycynskimi rabotnikami. Naša zadača — vyjaŭlać prablemnych dziaciej u sistemie achovy zdaroŭja. Łahapied pieršym, jašče ŭ malenstvie, vyjaŭlaje dzicia z samymi roznymi defiektami ŭ raźvićci. Isnuje sumiesnaja pastanova dvuch ministerstvaŭ (achovy zdaroŭja i adukacyi) ab pierajemnaści ŭ rabocie: asoby z asablivaściami psichafizičnaha raźvićcia, što vyjaŭlajucca ŭ sistemie achovy zdaroŭja, paśla pastanoŭki dyjahnazu pavinny pieradavacca ŭ centry karekcyjna-raźvićciovaha navučańnia i reabilitacyi. Ale ciapier, vidać pa ŭsim, i Ministerstva adukacyi ad nas admoviłasia. My faktyčna ničyjnyja… U Ministerstvie achovy zdaroŭja nam paviedamili, što paŭnamoctvy pa vyznačeńni skaročanaj praciahłaści rabočaha času asobnym katehoryjam piedahahičnych rabotnikaŭ byli pieradadzienyja ŭradam Ministerstvu adukacyi. I Ministerstva achovy zdaroŭja ničym dapamahčy nam nie moža.
— Raskažycie, kali łaska, jak vyhladaje pracoŭny dzień nastaŭnika-łahapieda?
K.D.: — 4 hadziny vučebnaj nahruzki — heta čatyry hadziny niepasrednaj hałasavoj i emacyjanalnaj raboty. Pryčym pracujem my zaŭsiody ŭ prysutnaści baćkoŭ dziciaci abo inšych jaho aficyjnych pradstaŭnikoŭ. Ujavicie sabie, što na kansultacyju da nas traplajuć dzieci, jakija drenna razumiejuć zvaroty da ich, drenna bačać, čujuć i nijak nie reahujuć na toje, što vakoł ich adbyvajecca, a baćki nie mohuć ich ničym ni zacikavić, ni supakoić. U dziciaci moža być ceły «bukiet» dyjahnazaŭ. A łahapiedu treba ŭvajści ź im u kantakt, vyvučyć dakumientacyju. Kali pryjom adbyvajecca ŭ ścienach palikliniki, u nas jość mahčymaść adrazu pakazać dzicia nieŭrołahu, psichijatru, łor-uraču i inšym śpiecyjalistam.
Kansultavańnie, składańnie indyvidualnaha karekcyjna-kampiensatornaha płana navučańnia dziciaci i baćkoŭ dastupnym mietadam i pryjomam raboty ŭ chatnich umovach, padrychtoŭka da praviadzieńnia zaniatkaŭ (indyvidualnych i hrupavych), zapaŭnieńnie dakumientacyi i inšyja vidy rabot pravodziacca pa-za asnoŭnym rabočym časam.
Choć i niazručna vychvalacca, ale efiektyŭnaść raboty łahapiedyčnaj słužby ŭ sistemie achovy zdaroŭja našmat vyšejšaja. My zajmajemsia i kansultacyjna-navučalnymi, i indyvidualnymi, i hrupavymi zaniatkami. A jašče vykonvajem prafiłaktyčnuju rabotu, jakaja zaklučajecca ŭ masavym pieryjadyčnym ahladzie ŭsich dziaciej daškolnaha ŭzrostu ŭ peŭnyja ŭzrostavyja terminy, pryčym taksama ŭ prysutnaści baćkoŭ. Faktyčna my zajmajemsia adukacyjaj baćkoŭ.
A.M. — Łahapied — nie zvyčajny piedahoh, jaki vyrašaje adukacyjnyja zadačy. Pierad nami stajać śpiecyfičnyja karekcyjna-piedahahičnyja zadačy, my zajmajemsia karekcyjaj parušanych maŭlenčych i inšych psichičnych funkcyj, vychavańniem i adukacyjaj asob z asablivaściami psichafizičnaha raźvićcia. Kali zvyčajny piedahoh zadaje pytańnie dziciaci, to jon atrymlivaje adkaz, pamiž imi idzie dyjałoh. A piedahoh-defiektołah, choć va ŭstanovie adukacyi, choć u paliklinicy, zadaje pytańnie i sam na jaho adkazvaje. Pytańnie davodzicca zadavać i piać razoŭ, pryčym pa-roznamu, kab atrymać adkaz.
U svajoj dziejnaści nastaŭniki-łahapiedy i nastaŭniki-defiektołahi niezaležna ad taho, dzie jany pracujuć (u sistemie achovy zdaroŭja ci sistemie adukacyi), vykarystoŭvajuć adny i tyja ž pryjomy i mietady — piedahahičnyja. Adnak u łahapiedaŭ u miedycynskich ustanovach pole dziejnaści bolš šyrokaje. My pracujem jak ź niemaŭlatami, tak i z moładździu, i starymi ludźmi, pakolki maŭleńnie moža parušycca absalutna ŭ luboha čałavieka na praciahu žyćcia. Ludzi pakutujuć ad puchlin mozha, ad čerapna-mazhavych traŭmaŭ, insultaŭ, ad roznych sasudzistych zachvorvańniaŭ. Čałaviek moža być psichična zdarovym, ale jon nie moža ničoha ni skazać, ni napisać, ni pračytać i nie razumieje ludziej vakoł siabie. Mienavita łahapiedy zajmajucca adnaŭleńniem u ich maŭleńnia.
D.S. — A ciapier ujavicie sabie, što ŭ niekatorych ustanovach administracyja ŭžo prymušaje łahapiedaŭ pracavać ad zvanka da zvanka (udvaja bolš, čym raniej) biez pavieličeńnia taryfnych stavak i akładaŭ. Heta značyć, 8 hadzin niepasrednych znosin z pacyjentami, 8 hadzin štodzionnaj hałasavoj nahruzki. Naša prafiesija źjaŭlajecca hałasavoj, tamu norma nahruzki na hołas nie pavinna pieravyšać 20 hadzin u tydzień. Vychodzić, što kiraŭniki ŭstanoŭ achovy zdaroŭja ihnarujuć hetyja normy? A da zaniatkaŭ łahapiedy vymušany rychtavacca ŭžo paśla zaviaršeńnia pracoŭnaha dnia. Nie vytrymaŭšy takoj nahruzki, nastaŭniki-łahapiedy pačali pieravodzicca na pałovu staŭki, choć u sapraŭdnaści ich pracoŭny dzień nie skaraciŭsia, jak nie skaraciŭsia pieralik funkcyjanalnych abaviazkaŭ i nie źmienšyłasia kolkaść pacyjentaŭ. Jany vykonvajuć toj ža abjom pracy, ale płaciać im za jaje ciapier udvaja mienš. Jość realnaja pahroza, što, kali ničoha nie źmienicca, to śpiecyjalisty pačnuć masava zvalniacca. Miž inšym, u damach dziciaci za mizernyja hrošy pracujuć sapraŭdnyja «žamčužyny», ludzi, całkam addanyja dzieciam i svajoj prafiesii, jak praviła, piensijnaha ŭzrostu. Chto pryjdzie im na źmienu? Moładź takaja rabota moža nie zacikavić…
— A nakolki šmatlikaja łahapiedyčnaja słužba ŭ sistemie achovy zdaroŭja?
K.D. — Va ŭstanovach achovy zdaroŭja pracuje krychu bolš za 300 nastaŭnikaŭ-łahapiedaŭ, jakija ŭsie majuć piedahahičnyja kvalifikacyjnyja katehoryi i rehularna pavyšajuć svaju kvalifikacyju ŭ Akademii paśladypłomnaj adukacyi piedahohaŭ. Našy śpiecyjalisty pracujuć u dziciačych i darosłych paliklinikach, u stacyjanarach, reabilitacyjnych adździaleńniach i centrach. Tamu sistema achovy zdaroŭja zacikaŭlenaja ŭ dziejnaści na jaje bazie łahapiedyčnaj słužby. My — štučnyja śpiecyjalisty. A miedycynskaja ŭstanova źjaŭlajecca jak raz tym miescam, dzie prablemy našych pacyjentaŭ mohuć być vyrašany kompleksna.
D.S. — My ŭpeŭnieny, što značnaje pavieličeńnie praciahłaści rabočaha času nastaŭnikaŭ- łahapiedaŭ va ŭstanovach achovy zdaroŭja nie maje pad saboj nijakaj ekanamičnaj metazhodnaści. Pa-pieršaje, heta ŭžo pryviało da ich dyskryminacyi ŭ paraŭnańni z kalehami, jakija pracujuć u sistemie adukacyi i sacyjalnaha zabieśpiačeńnia. Pa-druhoje, masavyja zvalnieńni pahražajuć razburyć cełasnuju sistemu akazańnia reabilitacyjnaj dapamohi, što paciahnie za saboj jašče bolšyja ekanamičnyja vydatki ŭ suviazi z rostam kolkaści ludziej, jakija vychodziać na invalidnaść. Da taho ž pavieličeńnie rabočaha času ŭsio roŭna nie pavialičyć achop nastaŭnikami-łahapiedami asob z asablivaściami psichafizičnaha raźvićcia z-za dziejnych sanitarnych hałasavych normaŭ, z-za nieabchodnaści abaviazkovaj štodzionnaj padrychtoŭki da zaniatkaŭ. A kali chtości vyrašyć vyvieści nastaŭnikaŭ-łahapiedaŭ z koła piedahahičnych rabotnikaŭ, to heta paciahnie finansavyja vydatki na pieranavučańnie śpiecyjalistaŭ, na navučańnie i padrychtoŭku novych śpiecyjalistaŭ u inšych adukacyjnych ustanovach.
— A jakija vyniki prynieśli vašy zvaroty ŭ vyšejšyja instancyi?
K.D. — Ź Ministerstva adukacyi my atrymali list nastupnaha źmiestu: «…Pastanovaj Ministerstva adukacyi ad 05. 09. 2011 № 255 nastaŭnikam-defiektołaham vyznačana skaročanaja praciahłaść rabočaha času nie bolš jak 36 hadzin u tydzień i norma piedahahičnaj nahruzki na staŭku 20 hadzin u tydzień pry rabocie va ŭstanovach adukacyi, a taksama inšych arhanizacyjach, jakim u adpaviednaści z zakanadaŭstvam pradastaŭlena prava ažyćciaŭlać adukacyjnuju dziejnaść, pry realizacyi adukacyjnaj prahramy śpiecyjalnaj adukacyi na ŭzroŭni daškolnaj adukacyi, adukacyjnaj prahramy śpiecyjalnaj adukacyi na ŭzroŭni daškolnaj adukacyi dla asob ź intelektualnaj niedastatkovaściu pry ŭmovie realizacyi adukacyjnaj prahramy daškolnaj adukacyi.
Takim čynam, tyja arhanizacyi achovy zdaroŭja, jakija ažyćciaŭlajuć adukacyjnuju dziejnaść na vyšejzhadanych umovach, majuć prava vyznačać nastaŭnikam-defiektołaham skaročanuju praciahłaść rabočaha času. Inšyja arhanizacyi achovy zdaroŭja na padstavie artykuła 272 Kodeksa Respubliki Biełaruś ab adukacyi mohuć vyznačyć rabočaje miesca ŭ hetych arhanizacyjach dla nastaŭnikaŭ-defiektołahaŭ, jakija ŭtrymlivajucca ŭ štacie ŭstanoŭ adukacyi».
Viadoma, my takoj traktoŭkaj nie zadavoleny. «Majuć prava» nie aznačaje aŭtamatyčna, što łahapiedy atrymajuć skaročanuju nahruzku. Sihnały ź miescaŭ śviedčać zusim advarotnaje. Napeŭna, kiraŭniki ŭstanoŭ achovy zdaroŭja spačatku taksama dumali, što niedarečnaść budzie chutka vypraŭlena, ale hetaha nie adbyłosia. Pakolki ŭ łahapiedaŭ ustanoŭ achovy zdaroŭja niama svajho kiraŭnika (my ŭsie razroźnienyja), to z usich rehijonaŭ kalehi telefanujuć da nas u Minsk. Usie čakajuć stanoŭčaha rašeńnia.
— Pryznajciesia, a vy nikoli nie paškadavali, što abrali miescam pracy nie ŭstanovy adukacyi? I kim vy siabie adčuvajecie ŭ bolšaj stupieni: piedahohami ci ŭsio ž taki miedycynskimi rabotnikami?
K.D. — Ja prosta ŭ zachapleńni ad svajoj pracy, bo baču ad jaje realnyja płady. U niemałoj stupieni ad majoj raboty zaležyć i dalejšaja sacyjalnaja adaptacyja dziciaci, i los usioj hetaj siamji, bo baćki nie zaŭsiody padrychtavanyja da takich prablem. A kim my adčuvajem siabie ŭ bolšaj stupieni? Skažu tak: my i piedahohi, i psichołahi, i psichaterapieŭty ŭ adnoj asobie… Łahapied — heta płastyr da kožnaj bolki…
Nadzieja Nikałajeva, Źviazda
Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj ananimna i kanfidencyjna?
Pišycie redaktaru «Našaj Nivy» ŭ TH
