Mnie było hadoŭ piatnaccać, kali ad adnaho dziadźki pačuŭ pytańnie:
-- Ty meni skažy, dla čoho železny dorohy ŭ Soviećkomu Sojuzi obsadženy kustamy j derevamy?
Ja pačaŭ byŭ pra śniehazatrymańnie, a dziadźka, machnuŭšy rukoj, pramoviŭ:
-- Načytaŭś.
Dla toho, ščob nimcy ta chto tam išče nie bačyły, ščo robycca ŭ Sovietach.
Tady ja kažu, što voś čyhunka ad Bieraścia da Uładavy nie absadžana ni kustami, ni drevami.
-- A chto tut izdyť, vid koho chovaty? – zadaŭ pytańnie dziadźka. I pierakanaŭ mianie.
Heta była adna z tych razmoŭ, što ŭpłyvali na vypracoŭku majho śvietapohladu i staŭleńnia da savieckaj rečaisnaści.
My byli ramantykami. I padstavy dla ramantyzmu, dla aptymizmu mielisia.
...U 6-m kłasie Tamašoŭskaj vaśmihadovaj škoły išoŭ urok niamieckaj movy. Dźviery ŭ kłas adčynilisia, i naša kłasnaja kiraŭnica paviedamiła, što ŭ kosmas palacieŭ čałaviek.
Jak tut było nie paddacca ramantyčnymu nastroju, nie stać entuzijastam?
Zarapad i zaniapad
Roŭna praz dva miesiacy i tydzień paśla paśla palotu Juryja Haharyna, 19 červienia 1961 hoda, adbyŭsia plenum Centralnaha Kamiteta KPSS. A za dva dni da plenuma Prezidyum Viarchoŭnaha Savieta SSSR vydaŭ ukaz ab uznaharodžańni ordenami i miedalami tych, chto mieŭ dačynieńnie da palotu Haharyna. U dzień plenuma staršynia Prezidyuma Viarchoŭnaha Savieta Leanid Brežnieŭ uručyŭ ordeny Lenina i załatyja zorki “Sierp i Mołat” nie tolki kiraŭniku savieckaha vajskova-pramysłovaha kompleksu Dźmitryju Uścinavu i prezidentu Akademii navuk Mścisłavu Kiełdyšu. Takija ž uznaharody atrymali pieršy sakratar CK KPSS Mikita Chruščoŭ i druhi čałaviek u partyi Froł Kazłoŭ.
Pakolki Brežnieŭ nie moh uručyć uznaharodu sam sabie, heta zrabiŭ Jaho namieśnik – staršynia Prezidyuma Viarchoŭnaha Savieta Ukrainy Dziamjan Karotčanka.
Mikita Chruščoŭ, jaki 17 červienia staŭ užo trojčy hierojem pracy, praź niapoŭnyja try hady atrymaje jašče i zorku Hieroja Savieckaha Sajuza. Partyjnaha kuratara vajskova-pramysłovaha kompleksu Froła Kazłova praź niapoŭnyja dva hady zvalić insult. Druhoj asobaj u partyi zamiest Kazłova stanie Brežnieŭ. Zorka, atrymanaja im 19 červienia 1961 hoda, była pieršaju. Napieradzie jaho, ścipłaha hienierał-majora časoŭ vajny, čakali jašče čatyry...
Tuju cyrymoniju bolšaść z nas nie bačyli “žyŭcom”, bo pra telebačańnie my tolki čuli. Cyrymoniju možna było pasłuchać pa radyjo i pahladzieć u kinačasopisie “Novosti dnia», jaki “krucili” pierad filmami. Pra jaje možna było pačytać u hazietach.
My jašče nie zdahadvalisia, što 19 červienia
pačaŭsia zarapad, kali zorki ŭ nieźličonaj kolkaści buduć padać na plečy i hrudzi partnamienkłatury, kali ŭ palitbiuro ŭ rešcie rešt zasiaduć amal adny hieroi.
Novaja chvala entuzijazmu
U toj čas, čas entuzijazmu i, badaj, najvyšejšaha ŭźlotu savieckaj sistemy nichto nie dumaŭ, što pačynaŭsia jaje zaniapad.
Plenum 19 červienia 1961 hoda ŭvajšoŭ u historyju tym, što na im było vyrašana apublikavać prajekty novych prahramy i statuta KPSS. Prajekt prahramy apublikavali amal adnačasova.
Heta paźniej mnohim z nas stała vidavočna, što
padziei takoha kštałtu, jak palot Haharyna, vykarystoŭvalisia ŭ prapahandysckich metach: maŭlaŭ, voś jany – pieravahi savieckaha ładu žyćcia, savieckaj navuki i techniki...
Heta potym da mnohich z nas dajšło, što publikacyju prajektu prahramy KPSS savieckaje kiraŭnictva prymierkavała da čarhovaj radasnaj padziei. Nie paśpieli toj prajekt apublikavać, jak 6 žniŭnia ŭ kosmas palacieŭ Hierman Citoŭ. Dy jak! Na 25 hadzin! I adtul pieradaje vitańni narodam Jeŭropy, Łacinskaj Amieryki, Savieckaha Sajuza...
Chiba paśla hetaha nie pavieryš choć na momant u mahčymaść pabudovy kamunizmu praz 20 hadoŭ?
Chiba na niejki momant nie adydzie za zadni płan toje, što što
miljony sialan ničoha nie atrymlivajuć za pracu ŭ kałhasach, što baby i dziaŭčaty žnuć u poli siarpami, što snapy padletki voziać na tok na vazach, što małocić žyta konnaja małatarnia, što viaskoŭcy chodziać jašče ŭ pastałach, a to i bosyja, što škoły tulacca ŭ prystasavanych draŭlanych budynkach, što ŭ krainie biezdaraž, što vioskach pa viečarach zapalvajuć lampy, a to j łučynu?..
Biednaja kraina rvanułasia ŭ kosmas. Čamu ž joj nie rvanucca ŭ kamunizm, pry jakim kožny budzie pracavać pa zdolnaści i atrymlivać pa patrebnaści?
Haharyn i Chruščoŭ na trybunie Maŭzaleja. Tahačasny płakat.
Ci vieryli składalniki prahramy ŭ kamunizm?
Prajekt prahramy razhornutaha budaŭnictva kamunizmu apublikavali ŭ kancy lipienia – pačatku žniŭnia (drukarnia CK KPB nie mieła mahčymaści źmiaścić uvieś tekst u adnym numary “Źviazdy” ci «Sovietskoj Biełoruśsii»), a z 17 kastryčnika ŭ Maskvie dva tydni zasiadaŭ CHCHII źjezd KPSS, jakomu naležała hetuju prahramu zaćvierdzić. Da takoje padziei ź bietonu, škła, marmuru dy hranitu pabudavali Kramloŭski pałac źjezdaŭ. Daviałosia razburyć Ružejnuju pałatu, pieravieźci car-harmatu i da t. p. Čaho nie zrobiš dziela śvietłaj budučyni?
Ci sapraŭdy partyjnyja bonzy i śpiecyjalisty ŭ halinie navukovaha kamunizmu vieryli ŭ mahčymaść pabudovy kamunistyčnaha hramadstva?
Što ŭ mahčymaść kamunizmu ŭ adnoj, asobna ŭziataj krainie vieryŭ Mikita (inakš, jak Mikitam, mižsobku jaho nichto nie nazyvaŭ), u tym nichto nie sumniavaŭsia: pa ŭsim było vidać, što mužyk jon nie nadta vučony. Pra heta navat viaskovyja dziadźki kazali. Ale ž tam, u Maskvie, nie ŭsie ž byli takija. Niechta ž ź ich choć by Lenina čytaŭ. Pra toje, što sacyjalizm pieramahaje tolki tady, kali zabiaśpiečvaje bolš vysokuju pradukcyjnaść pracy ŭ paraŭnańni z kapitalizmam.
Pra jaki ž kamunizm mahła być mova, kali SSSR na pačatku 1960-ch adstavaŭ ad Zachadu, badaj, va ŭsich halinach vytvorčaści, kali spres stajali ščyty z zaklikam dahnać i pierahnać Amieryku?
I tolki na pačatku XXI stahodździa ja pračytaŭ va ŭspaminach byłoha sakratara CK KPSS Dźmitryja Šepiłava, što na momant pryniaćcia prahramy
ŭ KPSS byŭ adzin tearetyk – Chruščoŭ. Akademiki ž ličyli za lepšaje nie piarečyć jamu.Nie vieračy ŭ mahčymaść pabudovy kamunizmu ŭ SSSR, “bajcy ideałahičnaha frontu” aformili Mikitavy mroi ŭ łahična vybudavany tekst. Praz čatyry hady tyja ž “bajcy” składuć novyja teksty, u jakich abvinavaciać Mikitu Siarhiejeviča ŭ pražekciorstvie i valuntaryźmie.
Załatyja prybiralni, abo pražekciorstva jak rysa balšavizmu
Jość u mianie takoje takoje padazreńnie, što Chruščoŭ chacieŭ daraŭnać Leninu i ŭvajści ŭ historyju jak lider, pry jakim taksama była pryniataja prahrama partyi. Jon navat adnu formułu ŭ Lenina zmałpavaŭ.
I
chruščoŭskaje pražekciorstva išło ad Iljiča.Na III źjeździe kamsamoła (kastryčnik 1920 h.) jon tak i kazaŭ delehatam: “Vy pavinny pabudavać kamunistyčnaje hramadstva”. Praz hod z chvościkam Lenin pisaŭ: “Kali my pieramožam u suśvietnym maštabie, my, dumajecca mnie, zrobim z zołata hramadskija prybiralni na vulicach niekalkich samych vialikich haradoŭ śvietu”. A dalej
Lenin pisaŭ: dla taho, kab zołata stała budmateryjałam dla prybiralniaŭ, treba “papracavać jašče... dziasiatak-druhi hadoŭz hetkaj ža napruhaj i z takim ža pośpiecham, jak u 1917–1921 hadach, tolki na bolš šyrokim poli”.
A ci nie ŭ Lenina Mikita zapazyčyŭ i ličbu “20”, i samu ideju, što “ciapierašniaje pakaleńnie savieckich ludziej budzie žyć pry kamuniźmie”?
Stalina jašče nie vynieśli
Chruščovu niadoŭha daviałosia pakiravać budaŭnictvam kamunizmu: pra try hady paśla pryniaćcia partyjnaj prahramy jaho skinuli z usich pasadaŭ. Spačatku paviedamili, što ŭ suviazi z stanam zdaroŭja, a potym źjavilisia słovy pra valuntaryzm i pražekciorstva...
Nie treba dumać, što KPSS paśla jaho ŭznačalili realisty-prahmatyki.Adna Charčovaja prahrama 1982 hoda kolki aniekdotaŭ naradziła...
Biurakratyja nie mahła daravać Siarhiejeviču novyja normy ŭ statucie KPSS. Pavodle ich, partyjnyja bonzy nie mahli być vybranyja na adnu i tuju ž pasadu bolš jak na dva terminy zapar, na vosiem hadoŭ. Na nastupnym źjeździe KPSS (1966) jaje sa statuta vydalili. Leanid Brežnieŭ ucaravaŭsia na 18 hadoŭ. SSSR ŭstupiŭ u pieradapošniuju fazu svajho isnavańnia.
Sapraŭdnaje ž značeńnie CHCHII źjezdu KPSS nie ŭ pryniaćci niejkaj statutnaj normy ci prahramy budaŭnictva kamunizmu, a pierš za ŭsio
ŭ rašeńni ab vynasie cieła Stalina z maŭzaleja.Partrety hienieralisimusa źnikli sa ścien ustanoŭ i arhanizacyj, a jahonyja stody – z pjedestałaŭ... U hetym sapraŭdy histaryčnaja zasłuha Mikity Chruščova, i ŭ hetym jaho vina pierad partbiurakratyjaj.
Mikitu
Chruščovu prypisvajuć słovy: lohka vynieści Stalina z maŭzaleja, ale ciažka – z dušaŭ, sa śviadomaści.Załatyja słovy. Vynas Stalina – i my heta bačym štodzionna – jašče praciahvajecca.
