Daŭno minuli tyja časy, kali ŭsio vyhladała tak dobra — i tak kiepska — dla apazicyi. Piša Rodžer Patocki.
19 śniežnia apazicyja, zdavałasia b, maje dobruju mahčymaść kinuć vyklik Alaksandru Łukašenku. Aŭtarytarny kiraŭnik rabiŭ staŭku na abiacańni «kvitnieńnia i stabilnaści», ale ŭ Biełarusi na dadzieny momant niama ni taho, ni druhoha.
Łukašenka časta nazyvaŭ apazicyju vorahami naroda, ale siońnia apazicyja pakazvaje, što pieradusim jana luty vorah sama sabie. Jana nie zmahła abjadnacca vakoł adzinaha kandydata abo prapanavać uzhodnienaje bačańnie krainy. Zamiest hetaha lidary apazicyi zadavalniajuć svaje indyvidualnyja ambicyi i vuzkija intaresy.I choć režym słabiejšy, čym u 2006, toje samaje možna skazać i pra demakratyčnuju apazicyju.
Abiacanki-cacanki
Prahramy apazicyjnych kandydataŭ, jak praviła, skancentravanyja na abiacańniach i biednyja na kankretyku. Płatformy, pradstaŭlenyja na telebačańni i radyjo, źjaŭlajucca miešaninaj z papulisckich abiacańniaŭ «vyratavać biełarusaŭ ad vymirańnia», spynić budaŭnictva ladovych pałacaŭ i zabiaśpiečyć usich čarkaj i skvarkaj.
Jość, viadoma, i surjoznyja prapanovy pa takich klučavych pytańniach, jak pryvatyzacyja, hieapalityčnaja aryjentacyja, valuta, demahrafičny spad, dziaržaŭnyja subsidyi i lhoty, kanstytucyjnyja reformy… Ale kolkaść novych «kumiraŭ» i ich idejaŭ dezaryjentuje.
Adzinaja prahrama apazicyi, prapanavanaja adzinym lidaram apazicyi, vyhladała b pryvabniejšaj.
Adzin za ŭsich, usie za adnaho
Jakim čynam apazicyja dała ŭciahnuć siabie ŭ hetaje siurrealistyčnaje
Režym razroźnienaściu apazicyi ŭmieła manipulavaŭ. Niazdolnyja svoječasova pryjści da zhody adnosna adzinaha kandydata, kab hety čałaviek moh umacavać svaje pazicyi, stvaryć płatformu i źviarnucca da hramadskaści, lidary apazicyi sprabavali pryviazać kožnaje asobnaje rašeńnie da peŭnaha etapu kampanii.
Spačatku było abvieščana, što, pavodle płana, adziny kandydat budzie vybrany ź liku tych, chto zmoh sabrać najbujniejšuju inicyjatyŭnuju hrupu, tych, chto zdoleŭ sabrać nieabchodnyja 100 tysiač podpisaŭ, abo tych, chto byŭ zarehistravany CVK. U adkaz na heta ŭłady raptam zarehistravali amal usich kandydataŭ. U adroźnieńnie ad 2001 ci 2006 hoda, cisk śpiecsłužbaŭ byŭ minimalny. Chto chacieŭ być kandydatam, im staŭ, u tym liku niekalki davoli padazronych piersanažaŭ. Žurnalist Alaksandr Kłaskoŭski nazvaŭ heta «teatram absurdu».
Płan B
Stratehija režymu palahaje na tym, kab pieraškodzić pratestavamu elektaratu zhurtavacca vakoł čałavieka, jaki budzie ŭvasablać apazicyju, jak heta było ŭ 2006 hodzie. Režym daloka nie stvaraje novaha Milinkieviča — jon sprabuje viarnuć situacyju da 2006 hoda, kali apazicyjaj kiravali adnosna małaviadomyja ludzi.Vialikaja kolkaść supiernikaŭ dyskredytuje paniaćcie alternatyvy Łukašenku i robić ciažejšym vybar dla elektaratu, jaki choča pieramienaŭ i padaŭ by hołas suprać Łukašenki. Jak adznačyŭ kamientatar Dzianis Łaŭnikievič, «rašeńnie pra rehistracyju amal usich było nievypadkovym. Heta dazvalaje „patapić“ macniejšych kandydataŭ u słabiejšych».
Kandydaty vyrašyli pryniać Płan B, minimalisckuju stratehiju sumiesnych dziejańniaŭ. Jany pahadzilisia supracoŭničać adzin z adnym, unikać krytyki adzin adnaho i ŭ dzień vybaraŭ uziać udzieł u akcyi pratestu suprać mierkavanaj falsifikacyi vybaraŭ. Ale jany nie zdoleli vykanać navat hetych abiacańniaŭ. Choć Niaklajeŭ i Sańnikaŭ praviali
Navat na akcyju pratestu 24 listapada, jakaja była abvieščanaja «hienieralnaj repietycyjaj» Płoščy 19 śniežnia, pryjšli tolki troje kandydataŭ. Vidavočna, što takaja apazicyja dapamahaje i padyhryvaje Łukašenku.
A chto-niebudź hladzić?
Stratehija režymu była sioleta asabliva efiektyŭnaj, bo Zachad abraŭ palityku nieŭmiašańnia.
Možna bicca ab zakład, što apazicyja vyjdzie z hetych vybaraŭ asłablenaj. Červieńskaje daśledavańnie pakazała, što tolki 14% respandentaŭ daviarajuć apazicyjnym palityčnym partyjam. Jak adznačyŭ sacyjołah Aleh Manajeŭ, «ich indeks davieru nikoli nie byŭ takim nizkim».
Asablivuju rolu ŭ raskole adyhrała, mahčyma, naŭmysna, kampanija Niaklajeva «Havary praŭdu!», jakaja sprabavała skupić NDA i partyjnych aktyvistaŭ.
Najbolš ciažkimi nastupstvami vybaraŭ 2010 hoda moža być dalejšaje źnižeńnie hramadskaj cikavaści da demakratyčnaj apazicyi.
U 2001 i 2006 hadach abjadnanaja apazicyja prapanoŭvała, prynamsi, akreśleny vybar. Navat kali Łukašenka dazvalaŭ rehistracyju niekalkich sapraŭdnych ci padstaŭnych pretendentaŭ pierad kožnymi vybarami, vybar byŭ vidavočny: kandydat abjadnanaj apazicyi suprać prezidenta.
Hetym razam, ź dzieviaćciu pretendentami i niekalkimi favarytami, karcina zatumaniłasia.
Apazicyjnyja aktyvisty hladziać televystupy kandydataŭ z zachapleńniem, ale sumnieŭna, što heta pavialičyć padtrymku apazicyi ŭ cełym. Možna pačuć skarhi ab tym, što jość dzieviać kandydataŭ, a hałasavać niama za kaho.
Niezaležnyja ŚMI i pravaabaroncy zdoleli abjadnacca i damahčysia vynikaŭ u svaich śfierach, a palityki viarnulisia da biasplonnych
Adziny kandydat ad apazicyi byŭ by najlepšym vyjściem dla tych, chto choča pieramienaŭ u Biełarusi, adnak adziny kandydat nie patrebny ni palityčnym partyjam, ni Łukašenku. Dla apazicyi vybary — heta vybar budučych lidaraŭ apazicyi, a nie budučaha kiraŭnika krainy.
Što rabić?
Razvał Abjadnanych demakratyčnych sił, asłableńnie palityčnych partyj, biaśsilnaść partyjnych lidaraŭ i nieefiektyŭnaść drobnych ruchaŭ mohuć pieraškodzić źmienam.
Isnuje realnaja zapatrabavanaść u novych lidarach, kansalidacyi hrupovak i źjaŭleńni kaalicyj, uhruntavanych na ideałohii.
Na levym kryle piać partyj i prafsajuzaŭ raspracavali sumiesnuju prahramu. I choć «Levym siłam» jašče treba znajści supolnaha lidara, jany zmohuć zrabić heta paśla vybaraŭ.
Na pravym kryle praces taksama pajšoŭ. Choć Milinkievič admoviŭsia ad udziełu ŭ vybarach, jon raspačaŭ stvareńnie kaalicyi partyj i ruchaŭ na ahulnaj płatformie.
Niahledziačy na raskołataść apazicyi, režym naŭrad ci atrymaje vialikija dyvidendy ad hetych vybaraŭ. Tancy Łukašenki ź Jeŭropaj i sprečki z Rasijaj praciahnucca. Pytańnie nie ŭ tym, ci paciahnuć prablemy režymu za saboj novyja mahčymaści, a ŭ tym, ci zdoleje apazicyja vypravić svaje pamyłki i navučycca na ich. Vychad paśla vybaraŭ z ahulnym adkazam moža stać dobrym pieršym krokam.
* * *
Rodžer Patocki — prafiesar Džordžtaŭnskaha ŭniviersiteta, staršynia departamienta Jeŭropy Nacyjanalnaha fondu ŭ padtrymku demakratyi (ZŠA). Artykuł drukujecca ŭ skaročanym
