Krychu niejubilejnyja natatki ŭ honar školnaha jubileju 3

15 kastryčnika adznačyŭ svoj jubilej Respublikanski muzyčny kaledž pry Biełaruskaj akademii muzyki

(jon ža — Siaredniaja śpiecyjalnaja muzyčnaja škoła pry Biełaruskaj dziaržaŭnaj kansiervatoryi, jon ža — Muzyčny licej).

Draŭlanaja doška z pastanovaj Saŭnarkama

Izrail Ryhoravič Hierman

Roŭna 75 hadoŭ tamu vyjšła pastanova Saŭnarkama BSSR «Ab adkryćci adździaleńnia junych talentaŭ pry Biełaruskaj dziaržaŭnaj kansiervatoryi», ź jakoj aficyjna i pačałasia historyja kaledža. Siońnia hety słaŭny dakumient, vysiečany nie ŭ marmury, a ŭsiaho tolki ŭ drevie (krychu sukavatym), krasujecca na paradnaj leśvicy, kab haspadary i hości pamiatali, što historyja žyvaja i śviežaja, i da jaje treba stavicca z pavahaj.

Tekst dakumienta abviaščaje: «U raźvićcio pastanovy SNK BSSR ad 11 vieraśnia 1934 hoda adkryć z 15 kastryčnika 1935 adździaleńnie junych talentaŭ pry Biełaruskaj dziaržaŭnaj kansiervatoryi na 30 čałaviek. Namieśnik staršyni SNK BSSR».

Cikava, što proźvišča staršyni čamuści nie zhadvajecca. Adnak z dapamohaj Google možna znajści amal usio. Halenda Maćviej Siamionavič (1894–1936), u 1930—1935 hh. — staršynia Dziaržpłana, namieśnik staršyni SNK BSSR. 12 studzienia 1935 vyklučany z partyi. 19 studzienia 1935 aryštavany. 4 listapada 1936 prysudžany da najvyšejšaj miery pakarańnia i rasstralany ŭ toj ža dzień. 26 krasavika 1991 reabilitavany.

Chiba što imiony rasstralanych partyjcaŭ pa-raniejšamu pad zabaronaj.

Jak nie lubiać zhadvać i imia pieršaha, lehiendarnaha dyrektara muzyčnaha kaledža Izraila Ryhoraviča Hiermana, chacia represavanym jon nie byŭ. Mała chto viedaje, što Hierman byŭ kaliści vydatnym cymbalistam, ale ź niejkich pryčyn vymušany byŭ admovicca ad karjery muzyki. Sam jon nikoli pra heta nie raskazvaŭ. Adnak u roli administratara jon vyjaviŭsia hienijem. U samyja ciažkija hady jon zdoleŭ nie tolki zachavać škołu, ale i pieratvaryć jaje va ŭnikalnuju navučalnuju ŭstanovu va ŭmovach BSSR. Hierman pracavaŭ dyrektaram amal 40 hadoŭ — niaźmienny, ale nie nieśmiarotny.

A pačynałasia ŭsio sa ścipłych dziciačych kłasaŭ, jakija raźmiaščalisia niepasredna ŭ budynku kansiervatoryi (h. zn. byłoha Haradskoha teatra, tam, dzie ciapier hatel «Jeŭropa»). Dziaciej usich uzrostaŭ było nie bolš za 30 čałaviek, jany navučalisia pa dźviuch śpiecyjalnaściach: skrypka i fartepijana. U navučalnaj prahramie byli tolki muzyčnyja pradmiety, prykładna jak u siońniašnich DMŠ. Zatoje nastaŭnikami byli lehiendarnyja prafiesary kansiervatoryi: pijanisty Alaksiej Kłumaŭ, Michaił Bierhier, Ryhor Šaršeŭski, Hieorhij Piatroŭ, skrypačy Arkadź Biaśśmiertny, Alaksandr Amiton. Krychu paźniej da ich dadaŭsia vijałančelist Alaksandr Stahorski. Siarod pieršych vučniaŭ škoły byli viadomyja prafiesary Biełaruskaj kansiervatoryi Iryna Ćviatajeva i Valancina Rachlenka, narodnyja artysty BSSR skrypačy Hieorhij Kłačko i Siamion Asnovič.

U 1947 hodzie dziciačaje adździaleńnie kansiervatoryi rasparadžeńniem Savieta ministraŭ atrymała status Respublikanskaj muzyčnaj škoły-dziesiacihodki pry Biełdziaržkansiervatoryi i ŭsialiłasia ŭ adzin z najlepšych budynkaŭ horada — były hubiernatarski dom na płoščy Svabody. Dapamahła chitraja palityka, jakuju Hierman užyvaŭ va ŭsie hady svajho dyrektarstva. Peŭnaja častka miescaŭ u škole addavałasia dzieciam partyjnych rabotnikaŭ i inšych «važnych ludziej». Niahledziačy na konkurs 20 čałaviek na miesca, «sanoŭnyja» dzieci lohka pieraadolvali barjer ustupnych ekzamienaŭ. Dla ich isnavali admysłovyja, «palehčanyja» hrupy pa salfiedžya i hnutkija prahramy pa śpiecyjalnaści. Najdziŭniej, što z časam usio samo naładžvałasia. Dzieci, jakim muzyka była niepasilnaja i niepatrebnaja, sychodzili sami. Tyja ž, chto muzyku lubiŭ, rabilisia choć i nie hienijami, ale prystojnymi prafiesijanałami i intelihientnymi ludźmi. Muzyka ŭnosiła rysy vysakarodnaści i ŭ rublenyja tvary biełaruskaj namienkłatury.

Praduhledzieŭ Hierman i niepaźbiežny «kłasavy aśpiekt». Z 1930-ch hadoŭ u škole isnavała sistema pošuku talentaŭ. Štohod nastaŭniki prasłuchoŭvali sotni dziaciej u dziciačych damach, sadkach i škołach, časam vielmi daloka ad Minska. Zdarałasia, siroty ci dzieci ź biednych siemjaŭ hadami žyli na poŭnym utrymańni ŭ domie svajho nastaŭnika. Adzinaje, što ličyłasia, — heta talent.

U 1963 hodzie namahańniami Hiermana ŭstanova była pieranazvanaja ŭ Siaredniuju śpiecyjalnuju muzyčnuju škołu pry Biełaruskaj dziaržaŭnaj kansiervatoryi (SSMŠ pry BHK), a termin navučańnia padaŭžeŭ da 11 hadoŭ. Vučniaŭ stała bolš, źjavilisia novyja śpiecyjalizacyi i navučalnyja pradmiety, navat kampazitarski hurtok.

Asabliva kłapaciŭsia Hierman pra toje, kab u dziaciej byli najlepšyja nastaŭniki. I nie tolki pa śpiecyjalnaści, ale i pa ahulnaadukacyjnych pradmietach. Siarod ich było šmat jarkich, valnadumnych ludziej, jakija vydatna viedali svoj pradmiet. Ja heta pamiataju, tamu što pravučyłasia ŭ SSMŠ pry BHK adzinaccać hadoŭ — z 1967 pa 1978 hod.

Uspaminaju našu nastaŭnicu matematyki Valancinu Michajłaŭnu Hrachoŭskuju, žonku represavanaha paeta. Pryhožaja i vysakarodnaja žančyna, jana ŭmieła raskazać tearemu pa hieamietryi tak, što kłas słuchaŭ raziaviŭšy raty. Bliskuča vykładałasia ruskaja mova i litaratura. Našy nastaŭniki — Nina Mikałajeŭna Płavinskaja, Ludmiła Fiodaraŭna Hrynčuk — nikoli nie prymušali nas čytać savieckija knižki. Zatoje jany pieścili našy litaraturnyja i razumovyja zdolnaści, nie źnievažajučy nas cenzuraj abo zabaronami.

U nas byli najlepšyja ŭ horadzie vykładčyki biełaruskaj movy — Kanstancin Siamionavič Vałasievič i Mikałaj Ihnaćjevič Kaścian. Mienavita jany pa krupinkach zakładvali ŭ nas asnovy biełaruskaj samaśviadomaści. Na hetym nastojvaŭ Hierman. I chacia ŭ hety čas bolšaść školnikaŭ u Minsku naohuł nie vyvučała biełaruskuju movu, u SSMŠ nikomu — navat dzieciam načalnikaŭ i vajskoŭcaŭ — nie dazvalałasia hrebavać urokami biełaruščyny.

Zrešty, navat samyja bliskučyja ahulnaadukacyjnyja nastaŭniki za Hiermanam viedali svajo miesca. Dyrektar byŭ surovy i nie dazvalaŭ kryŭdzić dziaciej, asabliva talenavitych. Praz dvojku pa fizicy abo pa hieahrafii nastaŭnik moh pazbavicca pasady. Ale my, dzieci, tady jašče nie razumieli, što Hierman — naš hałoŭny abaronca. Pačuŭšy jaho hołas u kalidory, my ŭ žachu chavalisia pad party. Bo adčuvali, što jon — car u impieryi, jakuju sam pabudavaŭ. U naŭprostym sensie hetaha słova.

Nie viedaju, jak jon namoviŭ partyjnaje načalstva, što budynak škoły nieabchodna pašyryć. Ale fakt zastajecca faktam. U 1966 hodzie ŭ dvary škoły byŭ uźviedzieny šaścipaviarchovy korpus ź biełaha silikatnaj cehły. A praz try hady była zavieršanaja pierabudova hubiernatarskaha doma. Nad im nadbudavali jašče dva pavierchi i vieličeznuju kancertnuju zału, a u samim domie zrabili viestybiul. Histaryčny budynak źmianiŭsia da niepaznavalnaści, ale tady na heta nichto nie zvažaŭ. Hałoŭnaje, u škole źjaviłasia šmat novych pamiaškańniaŭ. Zakupili dziasiatki darahich niamieckich i češskich rajalaŭ. Pakłali parkiet i dyvanovyja darožki. Zrabili hukaizalacyju ŭ kłasach. Hierman asabista z hałoŭnaj prybiralščycaj ciotkaj Dusiaj praviaraŭ, kab u nas z saboj byŭ źmienny abutak (abaviazkova češki!) i narukaŭniki. Čyścinia była takaja, što ŭsio bliščeła.

Paśla śmierci Hiermana hety blask vielmi chutka paćmianieŭ. Novy dyrektar pa proźviščy Čarnyš, jaki byŭ vykładčykam skrypki, nie nadta kłapaciŭsia pra čyściniu padłohi. Zatoje ŭ najbližejšuju ekzamienacyjnuju siesiju (ekzamieny pa śpiecyjalnaści byli kožny hod, navat u małych) čverć kłasa kudyści źnikła. Toje ž samaje paŭtaryłasia i na nastupny hod. Nam rastłumačyli, što hetyja dzieci «nie adpaviadali patrabavańniam, i chaj jany lepš vyzvalać miesca dla inšych». Chtości ź ich padčas ekzamiena zanadta spałochaŭsia i nie zmoh pakazać, na što byŭ zdolny. U kahości ź viny niaŭmiełych vykładčykaŭ baleli ruki… Ja sama amal usiu škołu pramučyłasia z chvorymi, zacisnutymi rukami, ale praz pakuty i bol spraŭlałasia. A niechta nie zdoleŭ.

Mnohija ź ich ciapier — viadomyja ŭ krainie ludzi, prafiesary, daktary navuk. Ale dziciačaja traŭma až da hetaha času nie zahaiłasia. Adnak hetkimi «drobiaziami», jak čałaviečyja losy, školnaje kiraŭnictva ŭ toj čas nie pierajmałasia. Vykidali adnych dziaciej i nabirali inšych. Časam siarod ich traplalisia vielmi talenavityja, ale bolšaść była horšaja za vykinutych i doŭha ŭ škole nie zatrymlivałasia. My hladzieli na heta z žacham i tolki paŭtarali pra siabie: «Dobra, što nie ja!» Ci karysna heta było dla našych dziciačych duš — zdahadajciesia sami.

Paśla Čarnyša byŭ ceły šerah drobnych namienkłaturnych rabotnikaŭ. Z adukacyjaj pa kłasie bajana i poŭnaj pustečaj ŭ dušy. Za imi čystki stali jašče bolš tatalnymi. U našu škołu pryjšoŭ sapraŭdny teror. Vyhaniać stali za drennyja pavodziny, za dvojku pa salfiedžya (u dziciaci z absalutnym słycham!), dy ci mała za što… Hetak ža pačali raspraŭlacca i z nastaŭnikami, asabliva pa ahulnaadukacyjnych pradmietach. Adniekul źjavilisia małaadukavanyja, ale hałasistyja ciotki, jakija pačali dyktavać našym lubimym nastaŭnikam, jak im treba vieści ŭroki. Pazačyniali vučnioŭskija kłuby, u jakich my sami čytali lekcyi i pravodzili dyskusii. Kali my ładzili kapuśnik — chaj navat i aficyjna, — usich «aktoraŭ» potym vyklikali da dyrektara i dapytvali, chto napisaŭ tekst.

U hetkaj atmaśfiery škoła žyła da 1989 hoda, kali ŭ krainie padźmuŭ viecier pieramien. U toj hod dyrektaram pryznačyli vydatnaha piedahoha i čałavieka Uładzimira Michajłaviča Kuźmienku. Jon zdoleŭ adšukać toj bałans, pra jaki stolki hadoŭ maryli i vučni, i nastaŭniki. Pamiž prafiesijnaj bieskampramisnaściu i čałaviečaj dabrynioj. Pamiž luboŭju da muzyki i dziaciej i imknieńniem da pośpiechu. Mienavita ŭ hetyja hady — niahledziačy na čachardu pierajmienavańniaŭ i rearhanizacyj — byłaja SSMŠ, potym Respublikanski licej, a jašče paźniej Respublikanskaja himnazija-kaledž (prapuścili chiba tolki siaredni ŭniviersitet i pačatkovuju akademiju), škoła pačała raskvitać. Nikoli raniej stolki vučniaŭ i vypusknikoŭ škoły nie pieramahała na bujnych muzyčnych konkursach. Dastatkova ŭzhadać najbolej tytułavanych łaŭreataŭ — pijanistaŭ Andreja Panačeŭnaha i Andreja Šybko.

U 2004 hodzie Kuźmienki nie stała, ale jaho spravu praciahvaje vučań — Andrej Jaŭhienavič Kaladzič. U najbližejšyja dni ŭ budynku pačniecca doŭhačakany kapitalny ramont, tak što sapraŭdnaha śviata pakul nie atrymlivajecca. Ale vielmi chočacca vieryć, što chutka tut iznoŭ zabliščyć padłoha, łakavanyja baki darahich rajalaŭ… i talenavityja vučni.

Julija Andrejeva

Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj ananimna i kanfidencyjna? Pišycie redaktaru «Našaj Nivy» ŭ TH