Tvorčaść Maksima Bahdanoviča, asabliva dvuch apošnich hadoŭ žyćcia paeta, vyrazna adznačanaja stałym tryvožnym rozdumam nad losam Biełarusi. Nie było ŭ tym ničoha vypadkovaha — jany prypali jakraz na čas Pieršaj suśvietnaj vajny ź jaje nialičanymi achviarami, niepradkazalnymi nastupstvami.
U hety pieryjad Biełaruś, i ŭ tym, peŭna, jaje histaryčnaja nakanavanaść, na hady trapiła ŭ epicentr militarnaha supraćstajańnia vialikich dziaržavaŭ, zatym u čaradu akupacyj, interviencyj, stałasia abjektam taktyčnych i stratehičnych płanaŭ jaje susiedziaŭ.
Ź inicyjatyvy intelihiencyi, paklikany niepasredna Arkadziem Smoličam, paźniej znanym biełaruskim palitykam, navukoŭcam, vosieńniu 1916 hoda Maksim Bahdanovič pryjechaŭ u faktyčna pryfrantavy Minsk. Paet na ŭłasnyja vočy ŭbačyŭ, moh adčuć, u jakuju
Uładkavany siabrami na słužbu ŭ Kamitet pomačy achviaram vajny, u štacie jakoha pracavała hronka hramadzianska aktyŭnaj biełaruskaj intelihiencyi, Maksim Bahdanovič mieŭ mahčymaść uviedać faktyčny, realny stan rečaŭ ź biežanstvam jak narodnym biedstvam,
Paet staŭ žadanym hościem na impravizavanych viečarynach u narodnym kłubie «Biełaruskaja chatka». Na adnoj z takich viečaryn, jak uspaminała ich udzielnica Apalinaryja Radkievič, pa
U adnych tvorach paet kateharyčny, haračlivy ŭ asudžeńni niečaha istotnaha ŭ biełaruskaj minuŭščynie, možna skazać, u biełaruskim mientalitecie:
- Dosi ŭžo, braty, čužyncam my słužyli,
Dosi ŭžo pašany im prydbali;
Nie svaju — čužuju dolu baranili,
Pad čužymi ściahami ŭmirali.
U vieršy ž «Biełaruś, Biełaruś! Ahniom imia tvajo mnie haryć», prynamsi, u pieršaj jaho strafie adčuvajecca prysutnaść u aŭtara apanienta, bo inakš adkul u nastupnych radkach imia
- Strašnym ahniom u razmovie staić
I hrymotaju ŭ hnieŭ razdajecca.
Adčuvajecca ŭnutranaja palemika paeta z carskim aficyjozam, pavodle jakoha, z padačy rasijskaj dvaranskaj histaryjahrafii dy adyjozna dziejnych na pačatku XX st. čarnasociencaŭ, biełaruski i ŭkrainski etnasy — niesamastojnyja. Dy što kazać pra
Biełaruskamu paetu heta abychodziła, baleła. Pryviedzienyja vyšej radki niekali
Publikacyja Bahdanovičavaha vierša supravadžałasia karotkaj zaŭvahaj: «Drukujecca jak małaznany tvor». Nijakaha kamientara, spasyłki na krynicu. Adnak toje, što tvor naležyć piaru Maksima Bahdanoviča, sumniavacca nie davodzicca. U rečy niezakončanaj, słabaj kampazicyjnaj źnitavanaściu strof, žyvie jaho, paetava duša. I chod aŭtarskaj dumki paznačany, bačny.
Zapomniłasia, možna skazać, zapała ŭ pamiać pieradusim druhaja, apošniaja strafa. Znoŭ jaho dumka pra Biełaruś. Hetym razam pa asacyjacyi:
- Jak niaviechna* ŭ niaroŭnaj siamji
Ty pasahu sabie nie nadbała,
Załatyja klajnoty** tvai
Ŭ pychu*** siostram svaim daravała.
Aŭtar daśledčyckaj pracy «Biełorusskoje vozroždienije», M.Bahdanovič pra załatyja klajnoty, padoranyja siostram, dumaŭ, kazaŭ u kantekście palemiki z praciŭnikami nacyjanalnaha adradžeńnia biełarusaŭ. Što da
Što ž da rozdumu Maksima Bahdanoviča ŭ apošni hod jaho žyćcia nad minułym i sučasnym Biełarusi, to, biez sumnievu, paetam pieraadolvaŭsia minor i naŭprost vykazvałasia viera ŭ jaje dobruju budučyniu:
- Biełaruś, tvoj narod dačakajecca
Załacistaha jasnaha dnia…
Adzin z apošnich tvoraŭ paeta, zapavietny, hučyć pabudžalna, kliča da dziejańnia. I jak na čas napisańnia — aktualny:
- Ty nie zhaśnieš, jasnaja zaranačka,
Ty jašče aśvieciš rodny kraj.
Biełaruś maja!
Ustań, svabodny šlach sabie šukaj.
***
* Niaviechna — niaviestka (dyjalektavaje).
** Klajnoty — kaštoŭnaści.
** U pychu — dziela zadavalnieńnia ambicyj
