Radzima katoŭ 2

Hienafond našych katoŭ sfarmavaŭsia ŭ X–XII stahodździach.

Pomni, Laša, pa Buh naša!

Vłast «Viekaviečnaja miaža»

Fota Julii Daraškievič.

Biełaruskija navukoŭcy zanialisia daśledavańniem kacinych papulacyjaŭ. Zručniej za ŭsio analizavać i paraŭnoŭvać hienietyčnuju strukturu kacinych papulacyj, nazirajučy za afarboŭkaj žyvioł, što zaležyć ad mnohich hienaŭ.

Zvyčajnaja afarboŭka biełaruskaha kata — šery ŭ pałosku. Usie inšyja kalarovyja varyjacyi vyklikanyja mutacyjami ŭ adpaviednych hienach.

Navukoŭcy z Homielskaha dziaržaŭnaha ŭniviersiteta imia Skaryny pad kiraŭnictvam člena-karespandenta NAN Biełarusi Ryhora Hančarenki nazirali afarboŭku katoŭ ŭ 13 haradach Biełarusi, Rasiei, Kazachstana j Ukrainy.

U kožnaj papulacyi jany vyznačali častatu mutacyjaŭ, što vyklikajuć aranžavuju, biełuju ci čornuju afarboŭku poŭści, pasłableńnie afarboŭki (pry takoj mutacyi hienietyčna čornyja kotki vyhladajuć jak błakitna-šeryja, a aranžavyja — jak palevyje), najaŭnaść biełych plamaŭ, marmurovyja razvody na futry abo doŭhuju poŭść. Atrymanyja dadzienyja navukoŭcy paraŭnali ź viadomymi asablivaściami afarboŭki kotak Zachodniaj i Centralnaj Jeŭropy, jakija žyvuć u Łondanie, Dublinie, Hłazha, Paryžy, Amsterdamie, Rymie, Varšavie, Budapiešcie i Afinach. Vyniki daśledavańniaŭ jany apublikavali ŭ dakładach Akademii navuk za 2010 hod, t. 431, № 6. Karotkuju viersiju artykuła pryvodzić «Informnauka».

Akazałasia, što siarod rasiejskich, biełaruskich i ŭkrainskich košak davoli šmat čornych i daŭhapoŭścievych, u inšych miescach častoty hetych mutacyj pieravyšali 70 i navat 80 pracentaŭ. Trochi mienš było plamistych i rudych, a taksama žyviolin sa słaboj afarboŭkaj (ad 15 da 40%). Biełyja i marmurovyja koški sustrakalisia radziej za ŭsio. U cełym usie daśledavanyja papulacyi padobnyja pa častacie roznych mutacyj, za vyklučeńniem Krasnadara i Rastova.

Asablivaja situacyja skłałasia z marmurovaj afarboŭkaj. Jana davoli zvykłaja dla katoŭ Zachodniaj i Centralnaj Jeŭropy, a ŭ Hłazha, Dublinie, Łondanie i Paryžy 80–90% košak majuć razvody na poŭści.

U haradach, dzie adbyvałasia daśledavańnie, takija čaćvierałapyja vielmi redkija za vyklučeńniem Sankt-Pieciarburha (44%). Na dumku daśledčykaŭ, heta vyklikana tym, što padčas błakady chatnija kotki ŭ Leninhradzie źnikli praktyčna całkam, i papulacyja adnaviłasia za košt žyviolin, zaviezienych u horad, u asnoŭnym z anhlijskich partoŭ.

Biełaruskija hienietyki paćvierdzili isnavańnie znojdzienaha ŭ 70-ch hadach minułaha stahodździa svojeasablivaha «kalidora» Tehieran-Budapiešt, u jakim vielmi redka sustrakajucca rudyja žyvioły — ich usiaho 2–7%. Hety kalidor prachodzić praz Rastoŭ-na-Donie i Krasnadar, a taksama Baku i Armavir.

Pavodle źviestak daślednikaŭ, praanalizavanyja papulacyi jeŭrapiejskich katoŭ raspadajucca na try dakładnych hrupy. Adna ŭklučaje tolki papulacyi krainaŭ Zachodniaj Jeŭropy.

Na dumku navukoŭcaŭ, sučasnyja zachodniejeŭrapiejskija katy — naščadki adnosna nievialikaj kolkaści asobin, acalełych u dźviuch suśvietnych vojnach.

Druhaja hrupa — hreka-centralnajeŭrapiejskaja, a treciaja — uschodniesłavianskaja. Papulacyja ŭschodniesłavianskich kotak pačała farmavacca ŭ Padniaproŭi ŭ X–XII stahodździach pad upłyvam handlovych kantaktaŭ z varahami i hrekami. Dalejšaje raśsialeńnie katoŭ pa terytoryi Rasii, Biełarusi i Ukrainy adbyvałasia i adbyvajecca z hetaha rehijona, bo navat u davoli addalenych ad jaho haradach — Maskvie, Novasibirsku i Ałma-Acie — hienietyčnaja struktura kacinaha papulacyj vielmi padobnaja da padniaproŭskaj. A voś koški paŭdniovych haradoŭ, Prydońnia i Kubani bližejšyja da hreka-centralnajeŭrapiejskich.

Siarhiej Chareŭski

Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj ananimna i kanfidencyjna? Pišycie redaktaru «Našaj Nivy» ŭ TH