Doktar i namieśnik pradstaŭnicy ŭ spravie sacyjalnaj palityki Abjadnanaha pierachodnaha kabinietu Stanisłaŭ Sałaviej. Krakaŭ, Polšča. 14 krasavika 2024 hoda. Fota: Karalina Novicka / Biełsat
Paralič praź niedachop kadraŭ
— Spadar Stanisłaŭ, jakaja vašaja asnoŭnaja zadača ŭ Abjadnanym pierachodnym kabiniecie?
— Moj abaviazak — raspracoŭka kancepcyi reformaŭ pierachodnaha pieryjadu. Heta tyja kroki, jakija musiać być zroblenyja pry viartańni našaj krainy ŭ narmalnaść, kab nie dapuścić kančatkovaha razvału sistemy achovy zdaroŭja i spynieńnia akazańnia miedyčnaj dapamohi ludziam.
Inšyja zadačy pierasiakajucca z hetaj, a mienavita, zbor i analiz infarmacyi pra situacyju ŭ Biełarusi. Tam statystyka falsifikujecca i na nizavych uzroŭniach, i na ŭzroŭni Minzdaroŭja. Tamu, kab mieć poŭnuju karcinu taho, što adbyvajecca, treba samastojna źbirać infarmacyju i analizavać jaje.
Jašče adzin kirunak — advakacyja pravoŭ miedykaŭ jak unutry Biełarusi, tak i za miažoj.
— Vy kažacie: «nie dapuścić razvału sistemy achovy zdaroŭja ŭ pierachodny pieryjad». A čamu jana pavinna razvalicca?
— Jana nie pavinna, jana razvalicca praz tuju situacyju, jakaja ciapier składvajecca ŭ krainie. U nas šmat trymajecca na parušeńniach zakonaŭ, represijach, hvałcie. Kali heta prybirajecca, dalej uźnikaje prosty paradoks: niemahčymaść pracavać jak raniej.
Naprykład, u lakarniach bolšaść lekaraŭ i miedsiaścior pracujuć 32 hadziny zapar, što parušaje dziejnaje pracoŭnaje zakanadaŭstva. Pavodle zakonu čałaviek maje prava pracavać maksimum 24 hadziny, paśla čaho jon abaviazany 48 hadzinaŭ adpačyvać. Kali my prybirajem hetyja pierapracoŭki, uźnikaje situacyja, kali nie zakryvajucca staŭki ŭ lakarniach — prosta fizična nie chapaje dla hetaha ludziej.
Jašče dobry prykład — falsifikacyi pa kovidzie, u jakich prymusova ŭdzielničała vielmi šmat lekaraŭ. Kali pryjdzie demakratyčnaja ŭłada, možna tearetyčna ŭsich hetych miedykaŭ pryciahvać da adkaznaści. Ale adnačasova treba pamiatać, što heta rabiłasia pad prymusam, bo čałaviek razumieŭ — kali admovicca, to ŭ lepšym vypadku stracić pracu.
Kali zdymucca ŭsie abmiežavańni na vyjezd miedykaŭ z krainy, na pačatku heta moža vyklikać chvalu adjezdaŭ, bo zrazumieła, što paśla pieramienaŭ u Biełarusi ŭsio nie stanie cudoŭna ŭ adzin momant, i tyja ž zarobki nie zrobiacca adrazu paraŭnalnymi z zachodnimi. Tamu ludzi buduć źjazdžać. U vyniku paralič sistemy nastupić praź niedachop kadraŭ.
«Prostaha rašeńnia niama»
— I jak vy budzie vyrašać hetuju prablemu? Dzie brać miedykaŭ?
— Voś u hetym usia prablema, bo ŭ adroźnieńnie ad, naprykład, ekanomiki, dzie možna ŭziać kredyt, u miedycynie ty nie pojdzieš i nie nabudzieš sabie paru tysiačaŭ lekaraŭ. Ale varyjanty rašeńnia jość i ich treba prapracoŭvać: ad źmianšeńnia nahruzki na miedyčnuju sistemu da značnaha pavieličeńnia zarobkaŭ (kali heta možna budzie realizavać z punktu hledžańnia ekanomiki). Prostaha rašeńnia tut, na žal, niama, i daviadziecca šukać kampramis, jaki zadavolić bolšaść.
— Ci budzie heta raspracoŭka reformy z nula, ci vy budziecie abapiracca na niejkija prykłady?
— Budzie vonkavaja ekśpiertyza, dośvied krainaŭ, jakija prachodzili padobnuju transfarmacyju ŭ minułym, naprykład, byłoha sacłahieru.
Ja spadziajusia, što ŭ traŭni — maksimum u červieni budzie apublikavany prykładny płan našych dziejańniaŭ. U vieraśni płanujem zrabić zbor ekśpiertnych hrupaŭ, na jakich budzie abmiarkoŭvacca, da čaho ŭ budučyni my chočam pryjści. Na žal, prostych rašeńniaŭ nie budzie, bo jość šmat papulizmu, jaki vykarystoŭvajuć ułady, i nam daviadziecca prymać vielmi niepapularnyja rašeńni.
Zachavańnie dziaržaŭnaj sistemy achovy zdaroŭja i svaboda pryvatnaha biźniesu
— Što najpierš u biełaruskaj sistemie achovy zdaroŭja treba źmianić?
— My razumiejem, što ŭsie źmianieńni, jakija my budziem prapanoŭvać, musiać iści ŭ paradyhmie mifičnaj biaspłatnaj achovy zdaroŭja. Ja sam za zachavańnie dziaržaŭnaj sistemy akazańnia miedyčnaj dapamohi, ale pry hetym poŭnuju svabodu pryvatnaha biźniesu. Ja sychodžu z kancepcyi, što prava na miedyčnuju dapamohu — heta nie pryvilej, jaki treba zasłužyć, jano ad naradžeńnia, bo ty — čałaviek. I ja liču, što ŭsie biełarusy pavinny atrymlivać adnolkava jakasnuju miedyčnuju dapamohu.
Asabista mnie bolš impanuje, kali dziaržava daje peŭnyja harantyi ŭ akazańni ekstrannaj i płanavaj dapamohi, i pry hetym nie «dušyć» pryvatny biźnies. Taksama treba dać svabodu lakarniam — nie Minzdaroŭja pavinna vyznačać, jakaja aparatura musić kuplacca, a lakarnia.
Čamu ŭ Polščy miedycyna lepšaja?
— Vy stavicie ŭ prykład Polšču, ale tym časam časta davodzicca čuć skarhi ad biełarusaŭ, jakija žyvuć u Polščy, što da lekara nie trapić — doŭhija čerhi, na dom nie vyklikać i t.p. Nam sapraŭdy treba aryjentavacca na takuju madel?
— U našaj krainie vielmi doŭha stvarałasia iluzija dastupnaści. U Polščy, kali situacyja nie ekstrannaja, naprykład, nie adkryty pierałom, čałaviek budzie čakać pryjomu ŭ śpiecyjalista 3-4 tydni, ale ŭ vyniku atrymaje kansultacyju dobra padrychtavanaha miedyka, a nie ŭčorašniaha vypusknika VNU.
Stanisłaŭ Sałaviej. Fota: Karalina Novicka / Biełsat
Dalej, jak doŭha čałaviek budzie čakać čarhi na MRT u Polščy i ŭ Biełarusi? U Polščy, u adroźnieńnie ad Biełarusi, navat nievialikija rajonnyja kliniki majuć MRT, KT, inšuju aparaturu i spakojna robiać takija apieracyi, jak endapratezavańnie sustavaŭ.
Jašče ŭ nas źmianšajuć čas na pryjom adnaho pacyjenta, jaki ciapier składaje 5 — 7 chvilin. Za źmienu ŭ vyniku lekar moža pryniać 60 pacyjentaŭ ci navat bolš. Ale jakaja vierahodnaść, što padčas 5-chvilinnaj razmovy lekar nie prapuścić niejki simptom? Ułady imknucca stvaryć pryhožuju karcinku, ale jana rassypajecca ab piacihadovyja čerhi na zamienu sustavaŭ, ab toje, što na ŭsiu krainu adzin aparat PET-KT, što ŭ nas praktyčna niama imunaterapii dla ankachvorych.
Tamu tak, u Biełarusi čałaviek vielmi chutka trapić da lekara, ale karyści z hetaha pryjomu budzie mienš, čym u Polščy.
Akramia taho, u Biełarusi lekary zahružanyja pracaj, jakaja nie patrabuje miedyčnaha ŭmiašalnictva, pa sutnaści — administratyŭnaj: vydača balničnych, inšych papieraŭ. Šmat pytańniaŭ vyrašajecca na dalekarskim, miedsiastrynskim uzroŭni. Naprykład, u maładoha čałavieka biez faktaraŭ ryzyki prastuda, u jaho narmalnyja pakaźniki — jamu patrebnaje bahataje ciopłaje pićcio i paracetamoł pry tempieratury, i nie treba dziela hetaha prychodzić da lekara.
Treba razumieć, što lekar — heta abmiežavany resurs, i z kožnym hodam jaho stanovicca ŭsio mienš. Na kaniec 2023 hoda było 42 600 praktykujučych lekaraŭ ŭ Biełarusi, a na kaniec 2022 — 48 tysiačaŭ. Minus 6 tysiačaŭ. Navat aficyjnaja statystyka fiksuje, što lekaraŭ stała mienš.
«Chutkaja dapamoha» — nie sacyjalnaje taksi
— Niadaŭna ŭ telehram-kanale «Biełyja chałaty» była dyskusija na šmat kamientaroŭ, ci zachoŭvać u Novaj Biełarusi sistemu vyklikaŭ lekara na dom ci skasavać jaje. Što vy pra hety dumajecie?
— Hetaja praktyka pavinna być vykaranienaja. Vyklučeńnie moža być dla ludziej ź ciažkimi zachvorvańniami i fizičnymi abmiežavańniami.
Kali lekar prychodzić damoŭ da čałavieka na tempieraturu, što jon moža zrabić? Ničoha. Minimalna pasłuchać i pahladzieć? Heta vielmi mała z punktu hledžańnia infarmatyŭnaści. Niama łabaratornych mahčymaściaŭ. A za toj čas, jaki lekar budzie dabiracca da adnaho čałavieka, jon moža pryniać 8.
Toje samaje z chutkaj dapamohaj, jakaja nie sacyjalnaje taksi i isnuje tolki dla adnaho — davieźci čałavieka, jaki moža pamierci, da lakarni, i nie dazvolić jamu pamierci. U inšych situacyjach čałaviek musić sam dabiracca da lekara. Ja razumieju, što heta hučyć niepapularna, ale ŭ nas niama takoha resursu, i napeŭna, nidzie ŭ śviecie niama.
Možna, naprykład, prydumać takuju sistemu, kali za pajezdku na taksi ŭ lakarniu dziaržava budzie kampiensavać košty čałavieku. Takim čynam atrymajecca aščadzić i razhruzić chutkuju dapamohu.
Stanisłaŭ Sałaviej. Fota: Karalina Novicka / Biełsat
«Radykalna źmianiać sistemu my nie majem prava»
— Ci jość štości, što vy ličycie pieravahaj biełaruskaj sistemy achovy zdaroŭja, toje, što b pakinuli paśla reformaŭ?
— Šmat što možna pakinuć i pracavać z hetym. Radykalna źmianiać sistemu my nie majem prava, dy i sensu ŭ hetym niama.
Mnie padabajecca ideja stvareńnia mižrehijanalnych centraŭ, jakaja apošnim časam prasoŭvajecca. Niemahčyma zabiaśpiečyć dobruju kliniku ŭ kožnym maleńkim haradku, bo heta doraha, tamu robicca mižrajonny centr, jaki achoplivaje niekalki rajonaŭ.
Ahułam u nas niakiepskaja sistema achovy zdaroŭja. Sistema pracuje, ale jana dehraduje i dehraduje chutka.
— Ci moža Abjadnany pierachodny kabiniet dapamahčy biełarusam u emihracyi z dostupam da miedyčnaj dapamohi i jakim čynam?
— U kožnaj krainie biełarusy atrymlivajuć miedyčnuju dapamohu zhodna ź miascovaj zakanadaŭčaj bazaj. Biezumoŭna, padtrymka patrebnaja tym, što niadaŭna pierajechali, znachodziacca va ŭraźlivym stanoviščy — im treba rastłumačyć, kudy źviartacca. Taksama dapamoha patrebnaja ŭ vypadku surjoznych zachvorvańniaŭ za miažoj. Ale heta chutčej pravaabarončaja i humanitarnaja dziejnaść, a nie miedyčnaja, bo my nie možam źmianiać sistemu achovy zdaroŭja ŭ tych krainach, dzie ciapier žyviem, ci lačyć tam bieź licenzii.
— Ci mahčyma stvaryć niejkuju mapu ci resurs, na jakim budzie śpis biełaruskich lekaraŭ u roznych krainach śvietu?
— Heta dobraja i karysnaja ideja. Pa sutnaści, heta farmavańnie lekarskaj dyjaspary. Tolki ŭ Polščy za 2022 hod ich bolš za tysiaču ŭładkavałasia. Mahčyma, takuju mapu možna było b ubudavać u aplikacyju «Novaja Biełaruś». Ale ja nie zadumvaŭsia nad takim prajektam, bo ŭ mianie fokus bolš na ŭnutrybiełaruskija spravy. Tymi, chto źjechaŭ, aktyŭna zajmajecca Fond miedyčnaj salidarnaści, jak i advakacyjaj pravoŭ miedykaŭ za miažoj. Nie treba dublavać funkcyi, treba ŭzmacnić ichnuju pracu, a nie rabić toje ž samaje.
Stanisłaŭ Sałaviej. Fota: Karalina Novicka / Biełsat
«My nie ŭ toj situacyi, kab skardzicca, što my nie možam zapomnić proźvišča lekara»
— Adna z vašych zadačaŭ u APK — abarona pravoŭ biełaruskich miedykaŭ u zamiežžy. Jakija mienavita pravy treba abaraniać?
— Heta datyčyć situacyjaŭ, kali biełaruski lekar za miažoj nie maje patrebnych dla paćviardžeńnia dypłomu, pracy dakumientaŭ, bo biełaruskaje Minzdaroŭja ich prosta nie vydała. Naša zadača — danosić da profilnych viedamstvaŭ inšych krainaŭ, što niejkija dakumienty nie dajucca miedykam nie tamu, što jany, skažam, štości nie vyvučali, a tamu, što našaje Minzdaroŭja ich pryncypova nie vydaje, kab ludzi nie mahli źjechać.
My pavinny dapamahčy biełaruskim miedykam ubudavacca ŭ sistemy achovy zdaroŭja ŭ inšych krainach, lehalizavacca z vykanańniem usich farmalnaściaŭ.
— U toj čas jak usio bolš biełaruskich miedykaŭ źjazdžajuć, na ichnaje miesca pryjazdžajuć vychadcy z uschodnich krainaŭ. Biełarusy skardziacca, što niemahčyma zapomnić imia terapieŭta, aścierahajucca, što tyja nie zrazumiejuć miascovych asablivaściaŭ. Što vy dumajecie pra heta?
— Ujavicie, što ŭ čałavieka mocna balić śpina, tak, što jon nie moža razahnucca. Ci pryncypova dla jaho, jakoje proźvišča ŭ jahonaha lekara? U nas prablema ź niedachopam lekaraŭ. Ułady robiać całkam łahičnyja kroki, sprabujučy pryciahvać zamiežnych mihrantaŭ, jakija vučylisia ŭ našych miedyčnych ustanovach, majuć tyja ž viedy, što biełarusy.
My nie ŭ toj situacyi, kab skardzicca, što nie možam zapomnić proźvišča. Što lepš — kali ŭ vas jość lekar — vychadziec z Turkmienistanu ci Indyi, ci kali na kabiniecie visić šylda «lekara niama» i vam treba jechać u inšy horad? U Niamieččynu taksama jeduć pracavać indzijcy, jehipcianie, i heta ŭ intaresach Niamieččyny. I heta toje, što Minzdaroŭja robić absalutna słušna, i heta treba budzie praciahvać i paźniej, i čym bolš zamiežnych studentaŭ zastaniecca ŭ krainie i budzie pracavać, tym lepš.
Stanisłaŭ Sałaviej. Fota: Karalina Novicka / Biełsat
Ci paŭstanie fond dapamohi biełaruskim miedykam za miažoj?
— Praces paćviardžeńnia dypłomu, viartańnia ŭ prafiesiju za miažoj niaprosty i niachutki. Mahčyma, varta było stvaryć štości kštałtu fondu, jaki b padtrymlivaŭ biełaruskich miedykaŭ za miažoj na hety pierachodny pieryjad?
— Hetaja ideja była — ci fond padtrymki, ci niejkija prajekty, jakija buduć davać časovuju pracu, jakaja budzie apłočvać bazavyja patreby — žytło, charčavańnie. Kropkava mahčyma dapamahčy i ciapier — praz tyja ž zbory praz BYSOL, Fond miedyčnaj salidarnaści. Dla stvareńnia kasaŭ uzajemadapamohi patrebnyja matyvavanyja kalehi, jakija mohuć unosić tudy hrošy i razumiejuć, dziela čaho jany heta robiać. Ja pakul nie vielmi vieru, što taki prajekt u blizkim časie moža być realizavany. U biełarusaŭ davoli mocnaja salidarnaść, ale pakul nie nastolki vybudavanaja, kab my zakryvali takija abjomy.
— U adnym ź intervju vy kazali, što chacieli b zastacca praktykujučym lekaram, a nie čynoŭnikam? Čamu ŭ takim vypadku vy pajšli ŭ APK?
— Tut tolki pytańnie asabistych pierakanańniaŭ i pazicyi. Ja razumieju, što heta treba rabić — voś i ŭsia maja matyvacyja. Ale pry hetym ja atrymlivaju bolšaje zadavalnieńnie ad pracy zvyčajnym lekaram. Mnie padabajecca lačyć ludziej, apieravać. I ja nie chaču hublać suviaź z praktyčnaj achovaj zdaroŭja. Ciapier budu vučyć polskuju movu, rabić miedyčnyja dakumienty, a tam dalej budzie bačna.
