Dziaržaŭnaja prapahanda nikoli nie ŭzhadvaje imia Ściapana Pastajałki. A miž tym heta čałaviek, nadzvyčaj blizki da najvyšejšaj biełaruskaj ułady. 91-hadovy Ściapan Pastajałka — baćka Iryny Abielskaj i dzied Koli Łukašenki. A značyć, faktyčna cieść Alaksandra Łukašenki.
Jaho historyja žyćcia — napamin kožnamu pra toje, što ŭ zmročnyja časy represiŭny aparat tatalitarnaha ci akupacyjnaha režymu moža začapić luboha, chto nie choča mirycca ź biesčałaviečnaj uładaj. Pad žorny represij mohuć trapić i dziasiatki tysiač čałaviek. Ale rana ci pozna ich čakaje reabilitacyja i pryznańnie taho, što prysudy byli niezakonnymi.
Čaćviora aryštavanych z adnoj siamji
1952, Biarozaŭski rajon Bresckaj vobłaści. Tut ludzi jašče praciahvajuć zmahańnie z savieckaj uładaj. Jašče dziejničajuć padpolnyja i navat partyzanskija hrupy. Adnoj ź ich i dapamahała siamja Pastajałak ź vioski Batareja.
Pastajałki — heta piać čałaviek. Baćka Mikoła, maci Hanna, starejšy syn Anatol (1930), małodšy Ściapan (1933) — heta mienavita jon dzied Koli Łukašenki, — a taksama dačka Maryja. Aryštavali čaćviarych ź ich, doma zastałasia tolki 14-hadovaja dačka. Što stała pryčynaj represij?
«Ukrainskija partyzany chacieli b bačyć i mianie»
Anatol Pastajałka raskazvaŭ svaju viersiju padziej u knizie «Ukrainski paŭstanski ruch na Bieraściejščynie ŭ siaredzinie XX stahodździa», vydadzienaj u Kijevie ŭ 2013 hodzie. Jaho razmova z aŭtaram knihi adbyvałasia ŭ pačatku 1990-ch.
«Čuŭ, što jość «takija ludzi» (paŭstancy — «NN»), ale nie bačyŭ ich. Siabravaŭ z adnakłaśnikam Kanstancinam Puchoŭskim z susiedniaha siała Laŭkovičy (Vialikaje Mižleśsie), časta ź im vialisia razmovy krytyčnaha, antysavieckaha charaktaru, ale biez peŭnaha kirunku, mety.
Ja ŭ toj čas vučyŭsia ŭ Biarozie-Kartuzskaj. Pryjazdžaje adnojčy moj baćka, Mikałaj Łukič, zdajecca, viasnoj 1949 hoda, raskazaŭ, što da nas časam zachodziać ukrainskija partyzany, chacieli b jany bačyć i mianie.
Prybyŭ ja dadomu ŭ vychodny dzień. Jak tolki ściamnieła, zajšli ŭ chatu dvoje. Hadziny 3—4 u nas siadzieli, razmaŭlali sa mnoj, raspytvali pra škołu, naviny, nastroi vučniaŭ, nasielnictva, nastaŭnikaŭ. «A chto ž vy?» — pytajusia. Pačali raskazvać pra siabie, pra AUN, UPA, Banderu, Tarasa Čuprynku. Spytali, ci nie chacieŭ by supracoŭničać z AUN. «Treba padumać», — adkazaŭ».
Alaksandr Ściepaniuk, jaki ŭ 1949—1950 hadach byŭ kiraŭnikom «Biełaruskaj akruhi» UPA. Jon zahinie ŭ 1952 hodzie.
Ukrainskaja paŭstanckaja armija (UPA) była ŭtvoranaja ŭ 1942 hodzie. Jaje kaściak skłali aktyvisty Arhanizacyi ŭkrainskich nacyjanalistaŭ, ale jana stała šyrejšaj za AUN. UPA staviła zadaču zdabyćcia Ukrainaj niezaležnaści. Davoli masavaj była UPA i ŭ paŭdniovych rajonach Bieraściejščyny i na Pinščynie, dzie ŭ mnohich ludziej była ŭkrainskaja śviadomaść i da vajny isnavali arhanizavanyja ŭkrainskija palityčnyja i kulturnyja struktury. Alaksandr Łukašenka sa spasyłkaj na archivy zajaŭlaŭ u 2014 hodzie žurnalistam, što va UPA na terytoryi ciapierašniaj Bresckaj vobłaści ŭvachodziła da 15 tysiač čałaviek.
Suviaznaja trapiła ŭ zasadu
U vyniku jakoje-nijakoje supracoŭnictva Pastajałkaŭ z padpollem naładziłasia. Jano praciahvałasia bolš za dva hady.
«Naša hrupa ničoha asablivaha nie zrabiła: adzin raz u Biarozie narasklejvali i naraskidvali ŭlotki. Nam prynieśli paŭstancy hatovyja, drukarskim sposabam vyrablenyja. Tady ŭsiu milicyju padniali na nohi, usiudy chadzili, vyšukvali, sa ścien ździrali. Adnak nas nie vyjavili, navat padazreńnie nie ŭpała. A tak byli sustrečy pamiž saboj, z paŭstancami, razmovy, mary», — zhadvaje Anatol i pieraličvaje, chto raskidvaŭ tyja ŭlotki — sam, a taksama dvoje siabroŭ. Jahonaha brata Ściapana ŭ hetym pieraliku niama. Ale Anatol padkreślivaje, što Ściapan taksama padtrymlivaŭ suviaź z padpollem.
Pa słovach Anatola, raskryli ich vypadkova, choć heta było i niepaźbiežnaściu, bo zmahańnie było niaroŭnaje.
Kiraŭnictva paŭstancaŭ vyrašyła zrabić analityčny ahlad kałhasaŭ i dastavić jaho ŭ Lvoŭ. Suviaznaja, jakaja musiła dastavić dakumient na zborny punkt kala Pinska, trapiła ŭ zasadu. Na dopytach nie vytrymała katavańniaŭ i raskazała, što viedała. Tak vyjšli na Anatola Pastajałku, jaki i pisaŭ ahlad pa svajoj vioscy. Dakumient byŭ rukapisnym — ź imionami i ŭsimi faktami. Tamu znajści, chto jaho składaŭ, było nieskładana — prosta paraŭnali počyrk sa školnymi sšytkami.
Baćku i synu pa 25 hadoŭ, maci — 10 hadoŭ
Spačatku aryštavali Anatola. Praź niekalki dzion Ściapana i ich baćku. A praz paŭtara miesiaca pryjšli i pa maci.
Kamiery-adzinočki, dopyty, źbićcio — usio jak i praz 70 hadoŭ, u sučasnaj Biełarusi.
«Adnojčy pakazvajuć pratakoł dopytu Puchoŭskaha (zhadany vyšej siabar Anatola i fihurant toj ža spravy — «NN»). Toj pra mnohaje skazaŭ. Nie vytrymaŭ katavańniaŭ: dva razy bili niemiłaserna, dzień biez prytomnaści pralažaŭ, na druhi advieźli jaho ŭ sančastku», — raskazvaje Anatol, jaki pravioŭ u adzinočnaj kamiery ŭsie dva miesiacy da sudu.
U sakaviku 1952 hoda Anatol, Ściapan i ich baćka atrymali pa 25 hadoŭ za «dapamohu Arhanizacyi ŭkrainskich nacyjanalistaŭ». Pa hetaj spravie asudzili ahułam bolš za 10 adnaviaskoŭcaŭ. «Usie byli datyčnyja da padpolla ŭ bolšaj ci mienšaj stupieni», — pryznavaŭsia Anatol.
Nastupnaj partyjaj asudzili jašče vosiem čałaviek, uklučna ź jaho maci, Hannaj Pastajałka — prababulaj Koli. Heta byli staryja ludzi, jakija karmili ŭkrainskich partyzanaŭ, prali im adzieńnie. Im prysud byŭ miakčejšym, ale ŭsio adno biesčałaviečnym — pa 10 hadoŭ.
Cikava, što ŭ vioscy Batareja da 1952 hoda danosčykaŭ nie było. Usie ž viedali, da kaho prychodziać načavać lasnyja braty — ale maŭčali. Choć heta było ryzykoŭna, nie mienš ryzykoŭna, čym nie danosić niemcam na partyzanaŭ u vajnu. Susieda Pastajałkaŭ, Ivana Andrasiuka, pasadzili na 10 hadoŭ prosta za toje, što jon nie danios na ich.
«Nijakaj nadziei na skaračeńnie terminu ni ŭ kaho nie było»
Pierasylny maršrut: Brest — Homiel — Maskva — Kiraŭ — Navasibirsk i narešcie Tajšet, pieršy vostraŭ archipiełaha HUŁAH. Tam raźmiarkoŭvali pa roznych łahierach.
Baćka trapiŭ u Omskuju vobłaść, maci — u Karahandzinskuju vobłaść. Anatola raźmierkavali ŭ Irkuckuju vobłaść, a Ściapana — u Narylsk.
«Narylskaja Hałhofa». Miemaryjał achviaram HUŁAHa
«Kali asudzili i dali ŭsim pa 25 hadoŭ, to nichto z asudžanych nie dumaŭ, što adbuducca niejkija važnyja źmieny ŭ hramadstvie, nijakaj nadziei na skaračeńnie terminu ni ŭ kaho nie było. Kali Stalin zachvareŭ, to šeptam sioj-toj pieradavaŭ: «Ty čuŭ, hutalinščyk — tak klikali Stalina — zachvareŭ?». I paśla śmierci Stalina spačatku nie było nijakaha pasłableńnia, tolki pry Chruščovie źjavilisia pieršyja probliski ŭ ciemry», — uzhadvaŭ Anatol. Ale ŭzhadvaje ščaślivy momant — śmierć Stalina ŭ 1953: «Śviatkavali śmierć «vusataha». Jakoje heta było śviata!».
Niahledziačy na śmierć Stalina, Pastajałak pratrymali ŭ łahierach jašče try hady. Jany vyjšli na svabodu letam 1956 hoda, pa amnistyi.
Reabilitavanyja ŭsie
Paśla vyzvaleńnia viarnulisia na radzimu nie ŭsie. Anatol dla biaśpieki vyrašyŭ zastacca ŭ Irkuckaj vobłaści. Tady, jak i ŭ ciapierašniaj Biełarusi, na byłych palitviaźniaŭ časta zavodzili novyja kryminalnyja spravy.
U Batareju jon pierajechaŭ tolki praz 30 hadoŭ paśla śmierci žonki-sibirački. Na radzimie ažaniŭsia jašče adzin raz — ciapier užo z takoj ža byłoj palitźniavolenaj, jak i jon sam. U svoj čas jany išli pa adnoj spravie.
A voś Ściapan viarnuŭsia ŭ Biełaruś samym pieršym. Jon pasialiŭsia ŭ Breście dy pačaŭ pracavać na «Brestenierha», dzie dasłužyŭsia da kiraŭničych pasad.
Tut jon žyŭ razam z žonkaj Ludmiłaj (1941—2007) — heta jana, studentka-miedyk rodam ź vioski na ŭkrainskaj Pałtaŭščynie, ź ciaham času stanie ministram zdaroŭja Biełarusi.
Ludmiła Pastajałka
U 1992 Brescki abłasny sud reabilitavaŭ usich Pastajałak — praz «adsutnaść dokazaŭ viny». Ale chto moh viarnuć im hady žyćcia, praviedzienyja ŭ łahierach, i padarvanaje zdaroŭje?
Miedycynskaja dynastyja
U Ściapana i Ludmiły Pastajałak naradziłasia dvoje dziaciej, Iryna (1965) i Andrej (1972). Aboje pa śladach maci pajšli ŭ miedycynu.
Na 1994 hod, čas prychodu da ŭłady Alaksandra Łukašenki, Ściapan Pastajałka ŭžo byŭ piensijanieram, Ludmiła Pastajałka pracavała hałoŭnaj doktarkaj Bresckaj dziciačaj abłasnoj balnicy.
Novyja mahčymaści adkrylisia pierad siamjoj, kali Irynu pryznačyli asabistaj doktarkaj Alaksandra Łukašenki.
Jaje baćki pierabralisia z Bresta ŭ Minsk. Maci stała spačatku pieršaj namieśnicaj ministra zdaroŭja, a paśla i ministarkaj (2002—2005). Paśpieła pakiravać pradstaŭnictvam Čyrvonaha kryža ŭ Biełarusi. U 2007 pamierła ad ankałohii.
A Ściapan Pastajałka jašče papracavaŭ niekalki hadoŭ u Biełaruskim ciepłaenierhietyčnym instytucie. Paśla 2008 hoda paznakaŭ ab miescach jaho pracy niama.
Iryna Abielskaja ciapier — dyrektarka Respublikanskaha kliničnaha miedycynskaha centra Kiraŭnictva spraŭ Łukašenki.
Iryna Abielskaja i Kola
Jaje brat Andrej Pastajałka pracuje pad kiraŭnictvam siastry. Jon zahadčyk renthienaapieracyjnaj u Respublikanskim kliničnym miedycynskim centry, pracuje va ŭstanovie ŭžo 23 hady. Jon kandydat miedycynskich navuk.
Andrej Pastajałka, dziadźka Koli
Starejšy syn Iryny Abielskaj, Dźmitryj Abielski, aftalmołah. Jon prymaje ŭ Centry mikrachirurhii voka. Kandydat miedycynskich navuk. Dźmitryj viadomy jašče i tym, što ŭ kastryčniku 2020 hoda telefanavaŭ u milicyju, kab paskardzicca na toje, što ŭ ŽK «Kaskad» naciahvajuć bieł-čyrvona-biełyja ściahi.
Dźmitryj Abielski, brat Koli
Małodšy syn Iryny Abielskaj — Kola Łukašenka. Jon student bijałahičnaha fakulteta BDU.
Pa stanie na ciapierašni momant u Biełarusi naličvajecca 1419 palitviaźniaŭ.
