Śviatłana Aleksijevič padčas pachodu ŭ SK 27 žniŭnia 2020 hoda
— Ci adbyvajecca ŭ biełaruskim hramadstvie, u biełaruskaj litaratury pieraasensavańnie padziejaŭ paŭstańnia 2020 hoda? Vy ich pieraasensoŭvajecie? Tak zdajecca, što adchileńnie Barysa Nadzieždzina ad udziełu ŭ prezidenckich vybarach u Rasiei ŭ niečym paŭtaraje siužetnuju liniju biełaruskich padziejaŭ 2020 hoda?
— Tak, hetyja paraleli naprošvajucca. Tyja padziei pieraasensoŭvajucca, heta naturalna — try hady prajšło. Ja sustrakajusia ź dziasiatkami ludziej. Vielmi mnohija ŭdzielničali ŭ tych padziejach, u tym liku i moładź. Ja nazyvaju heta revalucyjaj, ja nastojvaju na hetym aznačeńni. Napačatku ŭ maładych emihrantaŭ hareli vočy. Im zdavałasia, što heta karotkaterminovaja paŭza, što nieŭzabavie jany viernucca i ŭsio budzie tak, jak heta ŭjaŭlałasia padčas maršaŭ.
Nichto nie moh zabyć adčuvańnia, kali išoŭ u vielizarnaj ruchomaj masie. Ludzi doŭha hetaha nie mahli zabyć. Ale potym heta źmianiłasia. U adnych — adčuvańniem parazy, u inšych — adčuvańniem, što treba niešta rabić. I što praces źmienaŭ raściahniecca i jany adbuducca nie chutka. Niekatorych apanavała rospač. Ja zaŭsiody kažu, što nielha ŭpadać u rospač, treba rychtavać siabie da novaha času — atrymlivać dobruju adukacyju, vučyć movy. Ja niadaŭna čytała vyniki daśledavańnia, jakoje pravodziłasia ŭ Polščy siarod emihrantaŭ — 70% ź ich chacieli b viarnucca.
Mnie zdajecca, što dola bolšaja, ci ŭ mianie takaja vybarka…
I heta nie tamu, što ludzi takija ŭžo apantanyja patryjoty svajoj krainy. Nie choča čałaviek jechać sa svajoj krainy. Zachodnija krainy zaraz pierapoŭnienyja, asabliva paśla taho, jak tut apynulisia miljony ŭkraincaŭ.
Nie ŭsie zdoleli tut realizavacca tak, jak jany realizavalisia b na našaj baćkaŭščynie, kali b jana była inšaj.
My ŭbačyli, što hetaja ciemra raspaŭzajecca. Rasieja stała jašče bolš žachlivaj, jana idzie da fašyzmu. Da taho ž Izrail, Palestyna — usio heta zaharełasia. Adbyvajucca pieramohi pravych šmat u jakich krainach. Jość ahulnaje adčuvańnie niebiaśpieki, varjactva.
Ale ŭ kožnym biełarusie, jaki byŭ na tych maršach, žyvie pamiać pra ich.
Ukraincy pry pieršaj mahčymaści viartajucca dadomu, navat kali ich horad razbombleny. Ale im jość kudy viarnucca. Nam pakul niama kudy.
— U vašaj knizie «Čas second hand» niama ščaślivych ludziej. Mahčyma, u joj była zašyfravanaja ciapierašniaja epocha: vajna, Babaryka i Navalny za kratami, masavaja emihracyja ź Biełarusi i Rasiei. Nie tak?
— Ja jeździła pa šmat jakich krainach: była ŭ Kazachstanie, va Ukrainie, šmat jeździła pa Rasiei. U «tusovačnaj» Maskvie havaryli pra budučyniu, pra toje, što raście novaje pakaleńnie. Ale, jak tolki ja vyjazdžała z Maskvy, ja pahłyblałasia ŭ hetuju nieviasiołaść, u adčuvańnie biezvychodnaści. Iznoŭ staŭ milhać Stalin.
Japoncy razam sa mnoj zdymali film pa majoj knizie. My apynulisia niedzie pad Irkuckam. Tam staryja ŭspaminali, jak kaliści pryvozili evakujavanych ludziej, ssylnych, u tym liku i z Zachodniaj Biełarusi. Niekatorych prosta vykidali ŭ śnieh.
Hetym evakujavanym davali rydloŭku, niekalki siakieraŭ, i treba było niejak vyžyvać. I byli historyi, jak maci zabivali svaich dziaciej, bo tyja pamirali ad hoładu ŭ ich na rukach.
U muziei ŭ Irkuckaj vobłaści ja bačyła mapu łahieraŭ, adzin łahier — adna lampačka. I hetaja mapa była ŭsia ŭ tych lampačkach.
Śviatłana Aleksijevič i jaje advakat Natalla Mackievič padčas pachodu ŭ SK 26 žniŭnia 2020 hoda
Kali ja była tam ź japonskimi žurnalistami, u Rasiei jak raz adbyvalisia prezidenckija vybary. Ja spytała ludziej, za kaho jany buduć hałasavać. I jany adzin za adnym adkazvajuć: za Pucina. Ja pytajusia: čamu? Adkazvajuć: tolki KDB moža navieści ŭ nas paradak. Taki kantrast z Maskvoj ź jaje premjerami i bieniefisami!..
Ja była i na BAMie. Tam niekatoryja ludzi tak i zastalisia žyć u barakach, dzie prybiralnia na vulicy, dzie zimoj maroz pad 50 hradusaŭ. A tamtejšyja žycharki śpiavajuć kamsamolskija pieśni. Ja była vielmi ŭražanaja. A japonskija žurnalisty prosta nie mahli zrazumieć: niaŭžo hetyja rasiejcy nie ŭśviedamlajuć, dziela čaho prajšło ich žyćcio? I ja navat nie mahu pryhadać ščaślivych ludziej. Chiba byŭ adzin chłopiec u Irkuckaj vobłaści, jaki atrymaŭ u pryvatnuju ŭłasnaść apteku i vieryŭ u budučyniu. A astatnija bajalisia budučyni.
— Vy raskazali svaje ŭražańni ad Rasiei. 30 hadoŭ tamu Zianon Paźniak apublikavaŭ artykuł «Ab rasiejskim impieryjaliźmie i jaho niebiaśpiecy». Ci nie atrymałasia tak, što jon mieŭ racyju, a vy — nie?
— Tak, treba pryznać, što Zianon mieŭ racyju. My vieryli ŭ Rasieju. Ja pamiataju, jak my čakali dapamohi ad Rasiei, ad rasiejskaj intelihiencyi.
Ale ja pamiataju, jak niezadoŭha da 2020 hoda da mianie pryjšoŭ Mikoła Statkievič. Da toj razmovy ja nie viedała, nakolki jon tonki palityk. Jon mnie tady skazaŭ: «Śviatłana, heta apošniaja spakojnaja vosień, chutka ŭ Biełarusi budzie vielmi kiepska». Ja jamu nie pavieryła, kazała pra toje, jakaja ŭ nas moładź, kolki raznastajnych hramadskich inicyjatyvaŭ, jak zavarušyłasia hramadstva. Jon z sumam na mianie pahladzieŭ i zrazumieŭ, što ŭ mianie adsutničali niejkija anteny.
I niedzie ŭ toj ža čas u mianie była sustreča z našym znakamitym madeljeram Alaksandram Varłamavym. Jon da hetaha pravioŭ niekalki hadoŭ u turmie.
My ź im viali razmovu ab roznym, ab pryhažości, i raptam jon kaža: «My z vami budziem nieŭzabavie ŭciakać adsiul».
Mianie heta ŭraziła. Toje, što ciapier z nami adbyvajecca — heta niemahčyma było sabie ŭjavić u 2019-m — na pačatku 2020 hoda.
— Vy zaśpieli pieryjad i paślastalinskaj adlihi, i doŭhich hadoŭ paśla jaje. Dośvied tych doŭhich hadoŭ — ci moža jon spatrebicca siońnia? Na dumku niekatorych, u palitykaŭ niama adkazu na pytańnie, jak žyć ciapier, kali 2020 hod užo ŭ minułym, a vakoł i napieradzie — ciemra? U jakim-niebudź 1976 hodzie ŭ SSSR zdavałasia, što tut tak budzie zaŭsiody.
— Ja zaraz šmat čytaju pra časy nacysckaha kiravańnia ŭ Niamieččynie. Skančaju knihu «Dziońnik taho, chto ŭpaŭ u rospač» Frydrycha Rek-Malečeviena, jašče čytaju «Historyju adnaho niemca» Sebastjana Hafnera. Heta knihi pra toje, jak fašyzm upaŭzaŭ u dušy ludziej.
Naš los budzie ŭ niečym padobnym. Jon užo padobny. Ale heta budzie chutčej, bo inšyja technałohii, inšaja formu ruchu i myśleńnia. Mnie zdajecca, što heta ŭ nas nie zaciahniecca na dva-try dziasiatki hadoŭ. I pažadana, kab abyšłosia bieź vialikaj kryvi.
— Nu a ŭ hetyja hady, karotkija ci doŭhija, jak žyć, čym žyć? Vy ž piśmieńnica — navučycie, jak žyć.
— Treba žyć toj spravaj, jakaja jość u ciabie. I imknucca, kab ciabie nie schiliła na bok ciemry, usio ž zastavacca na baku śviatła. Zachoŭvać siabie jak asobu. I, kali ŭ ciabie jość zapas času, rychtavać siabie da novaha času. Dośvied, jaki biełarusy nabuduć za miažoj, vielmi važny, dośvied jeŭrapiejskaha žyćcia. Ludzi buduć žyć z adčuvańniem dźviuch kultur — svajoj rodnaj i jeŭrapiejskaj.
— Nastupnaje majo pytańnie — pra vaš tvorčy mietad. Vy časta źviartajecie ŭvahu na pierviersiŭnyja, dziŭnyja pavodziny i reakcyi ludziej. Pamiataju, vy ŭ adnym vystupie zhadvali historyju, jak paśla źniščeńnia biełaruskaj vioski nacystami ludzi, jakija vyžyli, pačali isteryčna śmiajacca. Ci historyja z «Cynkavych chłopčykaŭ» — były sałdat-desantnik afhanskaj vajny raskazvaŭ vam, što kali jon na vajnie pierarazaŭ horła madžachiedu, jon adčuŭ seksualnaje zadavalnieńnie. Ci jość u vas padobnyja historyi ciapierašnich časoŭ?
— Ja zaraz nie mahu pryhadać takich mocnych epizodaŭ sa svajoj novaj knihi. Ale ź biełaruskaj revalucyi stała jasna, što takoje naahuł revalucyja, jakim čynam adbyvajecca jaje zdušeńnie. Mianie ŭraziŭ seksualny momant. Pavodle raspoviedaŭ, jakija ja čuła ad tych, chto prajšoŭ praz hvałt u milicejskich zaścienkach, žančyn hvałtavali mienš, čym mužčyn. Pryčym mužčyn vielmi brutalna, navat milicejskimi dubinkami. I voś hety čyńnik ja zapomniła.
— 27 śniežnia studentku Taćcianu Barysavu vyklučyli ź Jeŭrapiejskaha humanitarnaha ŭniviersiteta. Aficyjnaja pryčyna — parušeńnie akademičnaj etyki.
Usiamu hetamu papiaredničała zvalnieńnie ź EHU vykładčyka Siarhieja Sialeckaha paśla taho, jak byłyja i ciapierašnija studenty ŭniviersiteta abvinavacili jaho ŭ damahańniach. Taćciany nie było siarod tych, chto skardziŭsia na charasmient. Dziaŭčyna abvinavaciła Sialeckaha ŭ chamskich pavodzinach. Hetaja reakcyja — vyklučeńnie Barysavaj — jana taksama pierviersiŭnaja, ci jakraz narmalnaja?
— Hetaja historyja budzie ŭ majoj knizie, bo jana niezvyčajnaja. My havorym pra novy čas, adnak nie hatovyja da jaho. Łukašenka vyhnaŭ ź Biełarusi EHU, jamu dali prytułak u Vilni. Mnohija maładyja ludzi ličyli, što mienavita tam jany atrymajuć sapraŭdnuju jeŭrapiejskuju adukacyju, znojduć sapraŭdnych nastaŭnikaŭ žyćcia. Nichto z vykładčykaŭ EHU nie znajšoŭ čas pahavaryć z Taniaj Barysavaj, daviedacca, što heta za čałaviek. Maŭlaŭ, jana skandalistka, uvieś čas niečym nie zadavolenaja. Pra charasmient pisali mnohija dziaŭčaty, ale ananimna. A jana napisała artykuł pad svaim imiem i ŭ vobraznaj formie, dzie jana apisała, jak jaje mohuć vyhnać z univiersiteta. Tut važna, što jana za čałaviek.
Tania da 11 hadoŭ žyła ŭ lesie. Jaje baćka — rasiejec, jaki ŭstupiŭ u kanflikt ź dziaržavaj. I jon ź siamjoj syšoŭ u les. Ich tam było niekalki čałaviek u hetym lasnym pasieliščy, jany voś takim čynam vykazvali svoj pratest dziaržavie. I tolki kali Taćcianie było 11 hadoŭ, niejkaja žančyna ŭhavaryła jaje baćku addać dačku ŭ škołu. Jana pajšła ŭ škołu, žyła asobna ad baćkoŭ, dahnała svaich adnahodkaŭ i skončyła škołu na «vydatna».
Paśla škoły jana vybrała navučańnie ŭ EHU. Hien pratesnaści ŭ jaje zastavaŭsia. Jana nie atrymała ŭ siamji dośviedu kampramisaŭ, maŭčańnia. A mienavita ŭ siamji my zvyčajna hetuju praktyku atrymlivajem.
Kali jana trapiła va ŭniviersitet, to šmat z čym była nie zhodnaja i havaryła ab hetym publična. Ludzi, jakija tam vykładali, heta nie byli novyja ludzi, chacia zdavałasia b — novyja časy i novy ŭniviersitet.
Inšyja dziaŭčaty, jakija mieli hetuju siamiejnuju zahartoŭku kampramisaŭ, chavali svaje imiony, a Barysava vystupiła pad ułasnym imiem.
Hety vykładčyk-mačo, suprać jakoha vystupili dziaŭčaty, napeŭna, sam nie ŭśviedamlaŭ, što jon robić niešta niapravilna. Paśla ŭsich skandałaŭ jaho zvolnili. Ale kažuć, što ŭ jaho jašče jość šancy viarnucca. A Taniu zvolnili tak, što jana naŭrad ci zmoža viarnucca.
Ja razumieju, što ŭ nas zaraz niama biełaruskaha hramadstva, što my raskidanyja pa śviecie. I škada, što niama arhanizacyjaŭ, jakija ŭziali b na siabie abaronu Tani. Byŭ tolki artykuł Nasty Zacharevič na sajcie «Radyjo Svaboda».
Ale dzie inšyja žanočyja hałasy, dzie vydatnaja vykładčyca EHU Taćciana Ščytcova? Jana vykazałasia, ale jaje słovy byli kampramisnyja.
U 2020 hodzie my vychodzili na maršy, my chacieli svabody. Ale siarod nas było vielmi mała pa-sapraŭdnamu svabodnych ludziej. Tamu, napeŭna, my nie pieramahli.
— Vy na pačatku našaj hutarki kazali pra kryzisy, jakija achapili śviet, i zhadali novuju vajnu na Blizkim Uschodzie. Jana sparadziła ŭ śviecie chvalu salidarnaści ź Izrailem, ale taksama i jašče adnu chvalu salidarnaści — z palestyncami, ažno da apraŭdańnia ci, prynamsi, razumieńnia źvierstvaŭ CHAMAS. Jakija karani i pryčyny hetaj druhoj chvali? Vyhladaje, što zaraz siarod tych, chto prytrymlivajecca hetaj druhoj, prapalestynskaj, pazicyi na Zachadzie, pieravažajuć levyja. Heta vypadkova?
— Ja dumaju, što heta nie tolki levyja. Vielmi šmat ludziej u śviecie suprać kryvi, i ja ŭ tym liku. Razmova ni ŭ jakim vypadku nie idzie pra padtrymku CHAMAS. Ale ja nie padtrymlivaju i toje, što ŭ vyniku byli zabityja 25 tysiač palestyncaŭ. Ja nie liču, što heta prymalnaja forma baraćby siońnia. Jak i tysiačy rasiejskich tankaŭ va Ukrainie. Treba zabivać čałaviekanienaviśnickija idei, a nie ludziej. U Hazie ž žyvuć 2 miljony čałaviek. Kali heta skončycca? Ich što, usich treba zabić?
Kali ludzi vychodziać na vulicu, heta nie toje, što jany padtrymlivajuć CHAMAS. Zusim nie. Ale jany nie chočuć bačyć stolki pralitaj kryvi. Hetyja cyvilnyja palestyncy biezabaronnyja pierad takoj vajskovaj siłaj Izraila. Kali ja baču zabitych palestynskich dziaciej, u mianie źjaŭlajucca takija ž ślozy, jakija byli, kali ja bačyła zabitych izrailskich dziaciej. Heta adčaj sučasnaha čałavieka pierad tym, što ludzi, jak u Siaredniavieččy, vyrašajuć prablemy kryvioj.
— Nu a voś kali pravodzić anałohiju z Druhoj suśvietnaj vajnoj. Chaciełasia b, kab idei nacysckaha «Treciaha rejchu» byli źniščanyja biez pralićcia kryvi. Ale tady niejak tak nie atrymlivałasia i, napeŭna, nie mahło atrymacca. Niekatoryja supiarečnaści ludzi ad vieku vyrašali vajnoj. I ŭ ich hinuli ŭ tym liku i cyvilnyja ludzi.
— Ja niadaŭna pahladzieła dakumientalny film Siarhieja Łaźnicy «Naturalnaja historyja razbureńniaŭ», u jakim pakazanyja bambavańni Drezdena i inšych niamieckich haradoŭ, jakija ŭ kancy vajny ŭžo nie było sensu bambavać. Napeŭna, vajna — heta ŭsio ž varjacki stan. Ja nie mahu znajści hetamu nijakaha apraŭdańnia. I ja paŭtaru: treba źniščać škodnyja idei, a nie ludziej.
