Fota ilustracyjnaje
«Pytalisia, što ja dumaju pra dałučeńnie zachodniaj častki Biełarusi da BSSR»
Darja žyvie ŭ Polščy, maje pastajanny DNŽ i da leta 2023 hoda pierasiakała biełaruskuju miažu biez prablem. U lipieni, paśla amal hadavoha znachodžańnia ŭ Varšavie, žančyna pajechała pa spravach u Minsk. Pry praviercy pašparta na biełaruskim baku jaje dakumient adkłali ŭbok i paprasili pačakać.
«Paśla taho, jak usie pasažyry aŭtobusa prajšli kantrol, mianie paprasili padniacca z čałaviekam u cyvilnym na druhi pavierch prapusknoha punkta. U pakoi znachodzilisia dvoje mužčyn, taksama ŭ cyvilnym. Ź imi i prachodziła hutarka.
Pytańni tyčylisia pryčyny majho praciahłaha znachodžańnia ŭ Varšavie, karty palaka — kali i čamu atrymanaja. Cikavilisia, na jakija hrošy ja žyvu ŭ Polščy, čamu syn vučycca ŭ Varšavie, a nie ŭ Minsku. Pytalisia, što ja dumaju pra dałučeńnie zachodniaj častki Biełarusi da BSSR paśla 1939 hoda».
Surazmoŭcaŭ Darji cikaviła, ź jakoj metaj i na jaki termin jana jedzie ŭ Minsk.
«Ja adkazała, što Minsk — moj dom, tam žyvuć baćki i muž, i ja zastanusia tam stolki, kolki paliču patrebnym».
Telefon biełaruski doŭha i hruntoŭna ahladali. Praviarali sacyjalnyja sietki, kantakty, niešta zapisvali ŭ natatnik.
«Usio doŭžyłasia, napeŭna, chvilin z 30, moj pašpart lažaŭ u ich na stale. Było vielmi niaŭtulna, ale mnie nie było čaho chavać. Paśla hutarki pašpart i telefon viarnuli i «dazvolili» jechać dadomu. Aŭtobus uvieś hety čas mianie čakaŭ».
«Starałasia padavacca abyjakavaj»
U Alesi ŭ Čechii žyvuć blizkija svajaki, da jakich jana jeździć u hości niekalki razoŭ na hod. U 2023 hodzie dziaŭčyna vyjazdžała ź Biełarusi dvojčy i abodva razy pry viartańni sutykałasia z pravierkaj telefona na miažy.
«Pieršy raz mianie adzinuju vyvieli z aŭtobusa. Druhi raz akramia mianie dapytvali jašče niekalkich ukraincaŭ. Z čym źviazanaja takaja ŭvaha, ja nie viedaju. Biezumoŭna, ja nie była ŭ baku ad palityčnych pracesaŭ, jakija adbyvalisia ŭ krainie. Ale mianie nie aryštoŭvali, ja ničoha nie danaciła i, jak mnie zdajecca, nidzie asabliva nie śviaciłasia».
Alesia pracuje ŭ adnoj ź biełaruskich VNU. Ź niadaŭnich časoŭ u dziaržaŭnych univiersitetach źjavilisia śpiecyjalnyja supracoŭniki, jakija adkazvajuć za «pravavuju dziejnaść i biaśpieku». Pa słovach dziaŭčyny, praź ich uzhadniajuć nie tolki najom novych ludziej, ale i pierachod na inšyja pasady abo kafiedry ŭnutry navučalnaj ustanovy. Luboha rabotnika mohuć prosta vyklikać da takoha čałavieka dziela hutarki i pravierki telefona.
«Moj telefon čysty, bo padpiski, łajki, historyju dziejańniaŭ u fejsbuku ŭ mianie ŭžo praviarali na pracy. Na miažy ja adrazu skazała, dzie pracuju, i što maje sacsietki «pad nahladam». Mianie raspytali pra mety pajezdki i adpuścili. Abodva razy padčas hutarki było chvalujuča, ale ja starałasia vonkava zdavacca maksimalna spakojnaj i abyjakavaj».
«Na ekranie niešta vyśviečvajecca — i pamiežnik mianiajecca ŭ tvary»
Mikałaj ź siamjoj jeździŭ u 2023 hodzie ź Biełarusi na niekalki tydniaŭ da siabroŭ u Jeŭropu. U 2020 hodzie mužčynu zatrymlivali i aryštoŭvali, tamu da pravierak jon byŭ hatovy.
«Jechali my ź Litvy, i ja viedaŭ, što buduć praviarać, bo ja jość u bazie danych. Ja zahadzia pačyściŭ telefon, parazmaŭlaŭ ź siabrami, jakija niadaŭna jeździli praź miažu. Jany paraili razmaŭlać z pamiežnikami i mytnikami pa-rusku, tak ja ŭ vyniku i zrabiŭ».
Dla ŭjezdzu ŭ Biełaruś siamja abrała nievialiki pamiežny pierachod u nadziei, što tam nie budzie štatnaha supracoŭnika KDB.
«Było jasna, što razmovy nie paźbiehčy. Ale, prynamsi, ja spadziavaŭsia, što tam budzie mienš fanatyčny čuvak. Tak i zdaryłasia. Kali my padavali dakumienty, ja byŭ ź dziciom. Pamiežniki praviarali dakumienty dziciaci, niešta tam uśmichalisia. Ź imi było vielmi pryjaznaje kantaktavańnie.
Potym pamiežnik biare moj pašpart — i ŭ jaho na ekranie niešta vyśviečvajecca. Jon mianiajecca ŭ tvary, niešta šepča ŭ racyju, i adrazu ŭ supracoŭnikaŭ u susiednich vakiencach taksama mianiajucca tvary. Pryjaznaść źmianiajecca napružańniem, naściarožanaściu. Paśla prybiahaje małady chłopiec-pamiežnik, zabiraje maje dakumienty».
Mikałaju prapanavali adjechać na śpiecyjalnuju parkoŭku. Adzin z pamiežnikaŭ pry hetym padsieŭ da mužčyny ŭ mašynu.
«My prajechali ahułam mietraŭ z 10, tamu heta vyhladała jak niejki niezrazumieły kanvoj. Mianie zahnali na admysłovuju parkoŭku, zabłakavali mašynu zzadu, na koły nadzieli niejki błakatar z šypami, kab ja nie moh źjechać. Skazali siadzieć i čakać, pakul za mnoj pryjduć. Potym mianie paviali na razmovu da niejkaha čałavieka. Padajecca, što heta byŭ nie štatny hebist, a hebist-pamiežnik. Skłałasia ŭražańnie, što jamu hetaja razmova padabałasia nie bolš za mianie».
Mikałaj adznačaje, što kali jaho viali ŭ kabiniet, na tvarach inšych supracoŭnikaŭ čytałasia napružańnie. Jon padkreślivaje, što heta była nie złaradnaść. U mužčyny skłałasia adčuvańnie, što pamiežnikam było niepryjemna, što jany stanoviacca śviedkami taho, čaho b im nie chaciełasia.
U kabiniecie ŭ surazmoŭcy pytalisia, kudy jon jeździŭ, ź jakoj metaj, jak doŭha znachodziŭsia za miažoj.
«Pryčym pytańni hety supracoŭnik zadavaŭ adnyja i tyja ž pa niekalki razoŭ, ale pad roznymi sousami. Napeŭna, praviaraŭ, ci nie chłušu».
Mužčynu spytali, ci byli ŭ jaho administracyjnyja pravaparušeńni.
«Viedajučy, što jon choča pačuć, ja pačaŭ raspaviadać, što atrymlivaŭ štrafy jak pradprymalnik, za pamyłki ŭ padatkovaj dekłaracyi. Tady jon spytaŭ naŭprost, ci byli zatrymańni. Ja skazaŭ «tak».
Mikałaja raspytali pra zatrymańnie, pra toje, ci nie ŭdzielničaŭ jon u palityčnych akcyjach. Cikavilisia, ci staŭ by mužčyna ciapier udzielničać u padobnych mierapryjemstvach. Zatym pytańni znoŭ viartalisia da mety pajezdki.
«Mnie padałosia, što kali jon daznaŭsia, što ja jeździŭ z žonkaj i dziciom, nibyta staŭ bolš łahodnym. Uvohule padavałasia, što jon nie płanavaŭ da mianie zanadta čaplacca. Skłałasia ŭražańnie, što ŭ jaho byŭ namier maksimalna dakładna vykanać tyja punkciki, jakija ad jaho čakajuć, i chutčej skončyć hetuju spravu».
Siłavik taksama pravieryŭ telefon našaha surazmoŭcy i zrabiŭ niekalki fota smartfona. Mikałaj miarkuje, što supracoŭnik zafiksavaŭ IMEI, kab zrazumieć, ci ŭvieś čas jon karystajecca hetym telefonam, ci vykarystoŭvaje tolki dla pierasiačeńnia miažy. Zatym Mikałaju skazali iści da mašyny i čakać, dakumienty na aŭto pry hetym zastalisia ŭ kabiniecie.
«Kali pamiežniki ŭbačyli, što ja viartajusia, usie navokał vydychnuli. Było bačna, što im samim nie padabajecca hetaja pracedura, kali kahości zatrymlivajuć. Paśla hetaha zastaŭsia asabisty dahlad i dahlad mašyny».
Pa słovach Mikałaja, supracoŭnica mytni padyšła da svaich abaviazkaŭ staranna:
«Mašynu mnie pieratreśli prosta tatalna: kišeni ŭ sumkach, dziciačyja rečy, čamadany, aŭtamabilnyja boksy dla instrumientaŭ. Ale heta adbyvałasia davoli dobrazyčliva, biez prynižeńniaŭ. Potym mnie viarnuli ŭsie dakumienty i my pajechali».
Mikałaj adznačaje, što ŭsio adbyłosia davoli chutka, i ličyć, što lohka abyšoŭsia.
«Kali ŭličvać, što ja ŭ śpisie i hetaj pracedury było ciažka paźbiehnuć, heta byŭ davoli łajtovy varyjant prachodžańnia miažy».
«Słuchaj, kłoŭn, kali ty ciapier nie budzieš narmalna havaryć, to budzieš havaryć pa-inšamu ŭ inšym miescy»
Pačynajučy z 2020 hoda Ivan pierasiakaŭ biełaruskuju miažu siem razoŭ. Da leta 2023 hoda pytańniaŭ da mužčyny nie ŭźnikała, ale potym pačalisia składanaści.
«Ź lipienia da vieraśnia minułaha hoda ja pierasiakaŭ miažu try razy i ŭsie try razy mianie advodzili ŭbok. Heta zdarałasia adrazu pry pašpartnym kantroli. Napeŭna, u ich tam niešta vyśviečvałasia na ekranie».
Ivan padkreślivaje, što kožny raz jechaŭ roznymi sposabami — jak pasažyr mašyny, jak kiroŭca i jak pasažyr aŭtobusa. Pa słovach mužčyny, na miažy jamu davodziłasia mieć znosiny z dvuma typami pradstaŭnikoŭ siłavych struktur.
«Pieršy typ — śpiecyjalny čałaviek z KDB. Ty zachodziš da jaho ŭ kabiniet, i jon zadaje pytańni. Druhi typ — rabotnik mytni. Nie dumaju, što jon z toj ža śfiery, što i pieršy. Mahčyma, zajmaje jakuju-niebudź pasadu nakštałt ideołaha abo rabotnika infarmacyjnaj biaśpieki. Prosta pa pavodzinach vidać, što im źvierchu naviazali hetuju temu i jany pavinny z taboj pahavaryć.
Adnojčy taki supracoŭnik navat nie vadziŭ mianie ŭ kabiniet. Prosta advioŭ da šłahbaŭma, paprasiŭ telefon, adfotkaŭ IMEI i inšyja danyja telefona. Uvohule, jany dakładna viedajuć, jak časta i dzie ty karystaŭsia hetym telefonam».
Pavodle słoŭ Ivana, «kala šłahbaŭma» rabotniki mytni praviarajuć profili ŭ sacsietkach i padpiski ŭ telehramie. Akramia hetaha, zadajuć pytańni. Jakija ŭ vas pretenzii da ŭłady? Što vy rabili ŭ 2020 hodzie? U čym prajaŭlałasia vaša niazhoda?
«U ich jość peŭnaja mietadyčka, i hetyja pytańni mnie zadavali na mytniach usie apošnija try razy».
Ivan nie vyklučaje, što jość niejki inšy śpis ludziej, ź jakimi havorać pa-inšamu. Mužčyna raskazvaje, što kali sutyknuŭsia z pravierkaj u pieršy raz, vyrašyŭ, što nazyvajecca, «uklučyć durnia». Na pytańnie «Čym zajmaŭsia ŭ 2020 hodzie?» biełarus pačaŭ raskazvać pra siamiejnyja prablemy, jakija napatkali jaho jakraz u toj pieryjad.
«Na heta ja atrymaŭ adkaz: «Słuchaj, kłoŭn, kali ty ciapier nie budzieš narmalna havaryć, to budzieš havaryć pa-inšamu ŭ inšym miescy».
«Ty dla ich nie čałaviek, ty — prosta sprava. Maleńkaja spraŭka»
Toj raz Ivana paśla razmovy z mytnikam adpuścili, ale ŭžo pry nastupnym pierasiačeńni miažy mužčynu adpravili ŭ kabiniet na hutarku ź siłavikami ŭ cyvilnym.
«Voś tam užo było žorstka. Supracoŭnik hladzieŭ usie fota ŭ telefonie, u tym liku papku z vydalenymi, prasiŭ danyja ICloud, ale ja nie daŭ. Usie astatnija paroli ja jamu vydaŭ. Naturalna, napiaredadni pajezdki telefon ja pačyściŭ».
Ivan adznačaje, što adčuvaŭ siabie ŭdvaja niaŭtulna ad taho, što razmova zapisvałasia na videakamieru.
«Mianie tak nieachajna, jak by pamiž inšym, pytalisia: što vam nie padabałasia, jakija byli pytańni da dziejnaj ułady? Było pačućcio, što surazmoŭcy sprabujuć stvaryć iluziju, što jany na maim baku. Maŭlaŭ, tak, ty moh spatyknucca, ale ciapier my tabie dapamožam, usio padkažam. Ty, hałoŭnaje, nie krucisia, a prosta pahavary z nami, my ciabie zrazumiejem. I ŭ hłybini dušy chočacca na heta pavieścisia».
U niejki momant adzin ź siłavikoŭ prapanavaŭ vyklučyć kamieru i pahavaryć pa dušach nie pad zapis. Ale Ivan na heta nie kupiŭsia.
«Ja ŭ hety momant dumaju: ale čuvak ža havoryć hetyja słovy na kamieru, značyć, heta prosta taki scenar. Ja vypracavaŭ peŭnuju stratehiju pavodzin: ja ščyra nie razumieju, čamu tut siadžu. I ŭsimi sposabami vykazvaŭ heta nierazumieńnie. Ja skazaŭ: «Kali ŭ vas jość niejkija arhumienty abo fakty suprać mianie, vy možacie mnie ich paznačyć. Ale ja ščyra nie razumieju, čamu my tut siadzim i čamu ja adčuvaju siabie ŭ čymści vinavatym, choć mnie nie było pradjaŭlena nijakich abvinavačvańniaŭ». Ja nie siadzieŭ na sutkach i navat nie hałasavaŭ, bo ŭ toj dzień nie zmoh pajechać u horad, dzie prapisany».
Kožny raz paśla takich hutarak Ivana adpuskali, ale mužčyna nie pakidaŭ sprobu daviedacca, čym vyklikanaja takaja cikavaść siłavikoŭ.
«Ja pytaŭsia, ź jakoj pryčyny mianie zatrymlivajuć užo treci raz. Da kaho mnie źviarnucca z hetym pytańniem? Kudy napisać list z tłumačeńniami? Kožny raz mnie adkazvali, što nastojliva rekamiendujuć nikudy nie źviartacca, kab nie narvacca na niepryjemnaści.
Ja sprabavaŭ zaklikać da dyjałohu, ale pierakanaŭsia ŭ prostaj rečy: u siłavych viedamstvach ludzi prachodziać taki adbor, takuju filtracyju! Jość adčuvańnie, što hetym chłopcam jak byccam by amputavali empatyju i prostuju čałaviečuju salidarnaść. U ich niama nijakaha saŭdziełu, spahady. Ty dla ich nie čałaviek, ty — prosta sprava. Maleńkaja spraŭka, jakuju treba apracavać i ptušačku pastavić, što hutarka praviedziena».
Biełarus pryznajecca, što paśla troch hutarak na miažy ciapier baicca vyjazdžać z krainy.
«Viadoma, mnie stromna. Ja nie viedaju, čym skončycca čarhovaja takaja razmova. Ale i źjazdžać nazusim nie płanuju, bo emihracyja nie raźviaža inšych maich prablem. Dla mianie psichałahična važna zastavacca na svajoj ziamli, heta moj śviadomy vybar».
Čytajcie taksama:
