Karykatura «Impierski krok», vydadzienaja ŭ Łondanie ŭ razhar tak zvanaha Ačakaŭskaha kryzisu niezadoŭha da zakančeńnia druhoj ruska-tureckaj vajny (1787-1791), vyśmiejvała fantastyčny «Hrečaski prajekt» Kaciaryny II, jaki praduhledžvaŭ padzieł Asmanskaj impieryi i adradžeńnie Vizantyi
Sens prapanavanaj idei prajekta ŭ tym, kab na terytoryi Mahiloŭskaj i Homielskaj abłaściej Biełarusi, a taksama prylehłych abłaściej Rasii, Branskaj i Smalenskaj, stvaryć turystyčny maršrut, tematyčna pryviazany da idei padarožža rasijskaj impieratrycy Kaciaryny II u kancy XVIII stahodździa, i ŭ kožnym nasielenym punkcie, zadziejničanym na hetym maršrucie, raspracavać svaju cikavostku, pryviazanuju da ahulnaj idei.
Jak paviedamlajuć aŭtary prajekta:
«Naprykład, u Hrabaŭskaj siaredniaj škole Homielskaha rajona raspracavali kancepcyju fiestyvalu «Imianiny ŭ Kaciaryny», kudy ŭvojduć i intermiedyi XVIII stahodździa, i litaraturnyja čajavańni. Klimaŭskaja siaredniaja škoła prapanuje niekalki varyjantaŭ viełakvestaŭ, pryčym abaviazkova z naviedvańniem lipavaj alei, raźmieščanaj niedaloka ad vioski. Dyrektar ustanovy adukacyi Viera Flarko raskazvaje: — Miascovyja žychary śćviardžajuć, što mienavita mima hetych lip i duboŭ prajazdžała impieratryca».
Prablemnyja miescy pačynajucca z taho, što daroha z Sankt-Pieciarburha na Krym nie prachodziła praz Branskuju vobłaść, adpaviedna, jaje ŭdzieł u hetym prajekcie absalutna niedatyčny da zajaŭlenaj temy «Darohami Kaciaryny», bo jana tam nie jechała.
I voś u pryhožaj idei źjaŭlajecca hieahrafičnaja nieadpaviednaść, šytaja biełymi nitkami i pryciahnutaja za vušy. Tak by mović, idejna niavytrymany prajekt. Dyk čamu b tady i Minskuju dy Bresckuju vobłaści nie dałučyć? Kaciaryna tam taksama nie jeździła, ale jany miažujuć z Homielskaj vobłaściu. Treba ŭrešcie vyrašyć — ci «darohi Kaciaryny», ci prajekt z usimi dobrymi ludźmi śvietu i susiedziami pa kantyniencie, za ŭsio dobraje suprać usiaho kiepskaha.
Tradycyjna takija maršruty praduhledžvajuć, što pa miery ruchu pa im turyst zmoža pahladzieć miascovyja cikavostki — pomniki, znakavyja miaściny, źviazanyja z zajaŭlenaj temaj. Ale z hetym jašče horš, čym ź niedarečnym pryciahnieńniem Branskaj vobłaści da maršruta «Kaciaryninskich daroh».
Nu davajcie realna pahladzim, što možna pakazać turystam na hetym maršrucie, naprykład, na terytoryi Homielskaj vobłaści, kali ŭziać šyrokaj pałasoj liniju ad Doŭska da Novaj Huty (Homiel u raźlik nie biarom).
Pakazvać realna možna tolki Čačersk i ŭsio, bolš ničoha. Niedaźniščany panski dom kanca XIX stahodździa ŭ Karmie? Klimaŭskuju lipavuju aleju? Rekanstrukcyju intermiedyj XVIII stahodździa ŭ Hrabaŭskim kłubie ci škole?
Vy realna vierycie, što heta kahości pryciahnie z, naprykład, Smalenščyny, kab prajechać za 300 km na aŭtobusie i pabačyć absalutnaje ničoha? Kab pasłuchać, što «hety asfalt lažyć dakładna na toj darozie, dzie 236 hadoŭ tamu prajechała Kaciaryna II»? Vam samim nie śmiešna?
Nastupnym etapam takoha turyzmu budzie, miarkujučy pa ŭsim: «Nad našaj vioskaj u 1997 hodzie pralataŭ vialiki amierykanski i suśvietny śpiavak Majkł Džeksan padčas svajho padarožža na kancertnaje vystupleńnie ŭ Maskvie! I jon dakładna hladzieŭ na hety les, a ciapier heta samaja viadomaja słavutaść našaha rajona!»
Kolišni pałac Čarnyšovych-Kruhlikavych u Čačersku. Fota: radzima.org
Prablema ŭ tym, što apošnija 100 hadoŭ na Homielščynie i va ŭsich abłaściach maršrutu prapanavanaha prajekta savieckaja i postsavieckaja ŭłada metanakiravana vyniščała ŭsie tyja abjekty, jakija mahli b adyhrać choć niejkuju rolu ŭ napaŭnieńni hetaha (i mora inšych!) turystyčnaha maršruta. Na Homielščynie vyniščana amal usio, što choć niejak možna było b pakazvać.
Skažycie, dzie ŭsie tyja šmatlikija staražytnyja pałacy, parki pry ich, panskija damy, chramy, paštovyja stancyi, jakija realna znachodzilisia na hetym maršrucie ŭ pačatku XX stahodździa? Amal usio źniščana biasśledna, a toje, što zastałosia (za vyklučeńniem redkich prykładaŭ, naprykład vypadkova niedaźniščanyja try architekturnyja abjekty Čačerska), u takim stanie, što turystam ich lepš nie pakazvać.
«Pahladzicie naleva — na hetaj pustcy koliś stajała…» Realna, nu chto pajedzie hladzieć na toje, čaho niama? Albo kaho zacikavić prydumanaja ź nieadkul viaskovaja rekanstrukcyja «intermiedyi XVIII st.», jakaja pad saboj nie maje absalutna ničoha realnaha? Heta Vasiuki. Na žal. Na vialiki žal.
Niedaźniščanaja siadziba panoŭ Bykoŭskich u Karmie. Fota: radzima.org
Ale tak zaŭždy byvaje, kali prajektami raźvićcia turyzmu zajmajucca ludzi, jakija da turyzmu nie majuć nijakich adnosin, nikoli nie vadzili realnych histaryčnych ekskursij, nikoli nie sprabavali zacikavić ekskursanta demanstracyjaj pustoha miesca «ź vialikaj zachaplalnaj historyjaj», nie razumiejuć roźnicy pamiž patrabavańniami turysta miascovaha i turysta pryjezdžaha.
Na majo hłybokaje pierakanańnie, heta absalutna miortvy prajekt, nie bolšy čym hulnia pryhožymi słovami, za jakimi pustata. Prynamsi, dla bolšaj častki nasielenych punktaŭ prapanavanaha «maršrutu».
Kali b aŭtary prajekta adšturchoŭvalisia nie ad pavietranych zamkaŭ kantynientalnaha maršrutu, a ad realnaści najaŭnaj histaryčnaj infrastruktury našaj Homielščyny, karyści było b bolš.
Ja dumaju, značna cikaviej było b dla raźvićcia turyzmu ŭ toj ža Hrabaŭcy raspracavać prajekt adnaŭleńnia tam panskaj siadziby staražytnaha homielskaha šlachieckaha rodu Faščaŭ, jakija tam žyli ź siaredziny XVI stahodździa. Voś u Faščaŭ realna bali byli, i heta nie mieła nijakaha dačynieńnia da prajezdu niedzie tam Kaciaryny II ci Jemialjana Puhačova.
Kaniešnie, napačatku treba było b pravieści daśledavańni — apytać staražyłaŭ, sabrać fotamateryjały, skłaści płan, adšukać i vydać dakumienty pra Faščaŭ i ich majontak u Hrabaŭcy (naprykład, zachavaŭsia archiŭ Faščaŭ z dakumientami XVI-XIX stahodździaŭ na niekalki tysiač staronak) i inšaje.
A jość jašče histaryčnaja lehienda pra pryvid hrabaŭskaj Pani, i heta nie niejkaje tryźnieńnie, prydumanaje miascovym staršyniom sielsavieta, a realna isnujučaja nie mienš za sto hadoŭ siarod žycharoŭ Hrabaŭki lehienda.
Adnak heta ž tytaničnaja praca, kab padniać i aktualizavać taki płast miascovaj historyi, i vyniki jaho jašče nieviadoma kali buduć bačnyja. Našmat praściej hienieravać idei vialikich transkantynientalnych prajektaŭ — takich pryhožych, pryciahalnych, navat zachaplalnych, niahledziačy na toje, što absalutna pustych, miortvych, jakija nie majuć amal ničoha ahulnaha z rečaisnaściu.
Pa vialikim rachunku, hety prajekt — cudoŭny pakazčyk realnaha siońniašniaha ŭzroŭniu raźvićcia histaryčnaha turyzmu na terytoryi Homielskaj vobłaści: spačatku sto hod źniščali toje, što ŭjaŭlała pryhažość našaha kraju, paśla na zajzdraści da susiedziaŭ vyrašyli raźvivać svoj turyzm na hetym histaryčnym papiališčy.
Ale pa pryčynie absalutnaj adsutnaści abjektaŭ dla demanstracyi my budziem pakazvać banalnaści (aleju ŭzdoŭž darohi), albo prydumajem «pryhožuju» lehiendu (biedny šaviec u Homieli), nu na krajni varyjant damo zadańnie sielsavietu i viaskovaj škole raz na hod pravodzić rekanstrukcyju «intermiedyi XVIII stahodździa».
I ŭ hety ž čas budziem praciahvać źniščać realnyja histaryčnyja abjekty — draŭlanuju architekturu Homielščyny (sapraŭdnuju, a nie prydumanuju ŭnikalnaść našaha kraju), uźviadziom rajony panelnych šmatpaviarchovikaŭ vakoł unikalnaha haradzišča epochi žaleznaha vieku «Šviedskaja horka» ŭ Homieli (zamiest prapanavanaha łandšaftnaha parku) i na bierazie Soža nasuprać homielskaha parku Rumiancavych-Paskievičaŭ (kab kančatkova źniščyć zadumku architektaraŭ epochi kłasicyzmu XVIII-XIX stahodździaŭ).
Moža, na Homielščynie, jak heta było va ŭsim śviecie, było b lepš pačynać raźvivać turyzm z zachavańnia taho, što jašče nie źniščana i ŭ budučym moža patencyjna słužyć architekturnymi histaryčnymi abjektami dla pryciahnieńnia ŭvahi turystaŭ?
Čytajcie taksama:
«Mienavita tut šlach vyrašyli paŭtaryć». Na Homielščynie nasadžajuć kult Kaciaryny II
Hrafskuju siadzibu ŭ Čačersku vystavili na prodaž treci raz, užo praktyčna zadarma
