Žurnalisty znali jaho jak haścinnaha haspadara, a ŭ ŚMI zamacavaŭsia vobraz Alesia Puškina jak niaskoranaha mastaka — taho samaha, jaki vyvaliŭ hnoj la rezidencyi Łukašenki.
Ale jakim čałaviekam jon byŭ? Što im ruchała? Nakolki ščyrym jon byŭ u svaich dziejańniach? I ci sapraŭdy Aleś Puškin byŭ nastolki naiŭnym, što viarnuŭsia ŭ Biełaruś, spadziejučysia, što pahroza turemnaha źniavoleńnia jaho abminie? Pra heta raskazvaje «Salidarnaść».
Lilija Paŭłava, adnakłaśnica Alesia Puškina, mastačka: «Saša pryjšoŭ da nas u Respublikanskuju škołu-internat imia Achremčyka ci ŭ kancy 5-ha kłasa ci ŭ 6-m. Heta byŭ kaniec 1970-ch. Kamisija jeździła pa rajonach i zaŭvažyła talent Alesia. Cybaty, niazhrabny, karatkastryžany, razmaŭlaŭ na biełaruskaj movie. Jak chłopiec ź vioski jon dobra i nie viedaŭ ruskuju — ale byccam by i vučyć nie źbiraŭsia».
Valancina Jakimovič, siabroŭka Alesia Puškina: «Baćka Alesia byŭ represavany ŭ paślavajennyja časy, a syna vyrašyŭ addać na vučobu ŭ Minsk, bo bačyŭ jak bieź ciažkoj pracy niabłaha žyvie mastak-afarmiciel u ich rajonie».
Lilija Paŭłava: «Vučylisia i žyli my ŭsie razam u adnym korpusie. Padjom a 7 ranicy, nas adrazu vyhaniali na vulicu na zaradku — i ŭ śnieh, i ŭ doždž. Zatym amal ceły dzień vučoba: spačatku pa školnych pradmietach, paśla — pa malavańni. Malbierty, farby — usio było, tolki maluj. Saša byŭ spakojny, razvažlivy, pavolny. Cicha siadzieŭ u svaich dumach i razvažaŭ, apuściŭšy vočy. Vielmi šmat čytaŭ.
Spačatku Saša ničym u tvorčaści nie vyłučaŭsia, nakolki ja pamiataju, prajaviŭ jon siabie tolki ŭ 11-m kłasie. Dumaju, na jaho vielmi mocnaje ŭražańnie zrabili dziońniki Salvadora Dali — vidać, jon šmat što ŭ jaho ŭziaŭ, u tym liku epatažnaść.
Pamiataju, jak Saša zajaviŭ adnojčy: nu raz u mianie takoje hučnaje proźvišča, to i adpaviadać treba — nie mahu ja drenna malavać. Zmoh pastupić u teatralna-mastacki instytut, adkul pryzvali ŭ vojska. U dalejšaj tvorčaści Aleś prajaviŭ siabie vielmi raznastajnym mastakom».
Jarasłaŭ Ramančuk, ekanamist, słužyŭ z Alesiem Puškinym u vučebcy ŭ Kamyšynie (Vałhahradskaja vobłaść): «Ujaŭlajecie, na vulicy 1984 hod, a jon razmaŭlaje pa-biełarusku. Naš uzvod składaŭsia sa studentaŭ biełaruskich VNU, ale navat dla mnohich ź ich heta było dzivactvam. Jašče nas dzivili spakoj i razvažlivaść Alesia. Pry kanfliktach z pradstaŭnikami inšych nacyjanalnaściaŭ (zvyčajnaja sprava dla savieckaha vojska), jon vystupaŭ miratvorcam.
U adroźnieńnie ad Alesia, mianie ŭ Afhanistan nie adpravili. Paličyli niadobranadziejnym: skazali, što raz ja pa nacyjanalnaści palak, to «vorah savieckaha narodu» (na słychu byŭ ruch «Salidarnaść»), žartam navat abiacali adpravić «da svaich» u Sibir.
Za što Alesia ŭ Afhanistanie mahli adpraŭlać na haŭptvachtu (Puškin słužyŭ miechanikam u viertalotnym pałku i, pa jaho słovach, sumarna nabraŭ 28 sutak haŭptvachty, 10 ź ich — za dziońnik na biełaruskaj movie — S)? Albo skazaŭ praŭdu, albo nie chacieŭ prynižacca. Jon byŭ suprać niespraviadlivaści i ŭ vučebcy lohka moh spakojnym hołasam skazać aficeru, što toj niapravy».
Valancina Jakimovič: «Paśla słužby Alesia vyklikali ŭ vajenkamat: voś vam miedal, voś vam ilhoty — možacie pretendavać na atrymańnie kvatery pa-za čarhoj, i možacie jeździć ciahnikami biaspłatna pa ŭsiamu Savieckamu Sajuzu. Aleś špurnuŭ vajskovy bilet, ad usiaho admoviŭsia, raźviarnuŭsia i syšoŭ. Razumieŭ, što heta była žudasnaja pamyłka — vajna suprać čužoha naroda».
Na bazie čaćviortaha kursa ja stvaryŭ pieršuju supołku BNF. Na hety ž čas prychodzicca i pieršaja «adsidka». Aryštavali mianie za ŭlotki, jakija kleiŭ na fasadzie našaha instytuta pierad «Dziadami» 1988 hoda. 15 sutak. Kolki ich budzie potym, ja navat i nie ličyŭ. Aleś Puškin, 2013 hod
Valeryja Čarnamorcava, siabroŭka Alesia Puškina, ekskursavod, stvaralnica virtualnaha muzieja savieckich represij u Biełarusi, byłaja palitźniavolenaja: «Aleś raspaviadaŭ, što ŭpieršyniu daviedaŭsia pra Biełaruskuju Narodnuju Respubliku ŭ kancy 1988 hoda. Jon znajšoŭ adpaviednyja knihi, pajechaŭ da baćki, zalez na pieč i vyvučyŭ historyju BNR. Na Dzień Voli-1989 jon zładziŭ svoj pieršy pierformans».
Valancina Jakimovič: «Jon pieršy tak hučna adznačyŭ Dzień Voli. Jaho ŭsie adhavorvali — i tałakoŭcy, i inšyja: jašče ličać, što bieł-čyrvona-bieły ściah — fašystoŭski, pačakaj, pakul my patłumačym. Dyj strašna było, heta ž 1989 hod, SSSR!»
Za pierformans Alesia pasadzili na 5 sutak, zatym prysudzili dva hady źniavoleńnia ŭmoŭna, chacieli vyhnać ź instytuta. Ale jon byŭ lepšym studentam, atrymlivaŭ stypiendyju ŭ 90 rubloŭ (u astatnich było 30). U jaho, viaskovaha chłopca, navat anhlijskaj mova była dobraja.
Niejak paśla pierformansa Aleś z chłopcam z małodšaha kursa pajšoŭ u kafe. Sieli, pjuć harbatu. Tut zachodziać try mardatyja dziadźki ŭ skurankach: «Daj zakuriť». Aleś adkazaŭ, što nie kuryć. «Pojdiem vyjdiem». Aleś raspaviadaŭ, što adrazu zrazumieŭ — buduć bić. Ale vyjšaŭ, kab nie padstaŭlać małodšaha znajomaha i nie być abvinavačanym u debošy ŭ kafe.
Na vulicy jaho źbili z noh, dubasili botami. Jak sychodzili, sarvali z hrudziej srebrany kryžyk. A listy z pahrozami byli zvyčajnaj spravaj».
Lilija Paŭłava: «Kali Saša skončyŭ instytut, to paprasiŭ raźmierkavać jaho ŭ Viciebsk, horad Šahała i Maleviča. A my z mužam jakraz žyli ŭ Viciebsku. Saša pryjšoŭ da nas u hości i jamu vielmi spadabaŭsia stary čorny kapialuš śviokra. Saša jak nadzieŭ jaho, to paśla jašče doŭha nie zdymaŭ — ledź nie ŭvieś svoj viciebski pieryjad — pakul nie źmianiŭ jaho na inšy, karyčnievy kapialuš».
Valancina Jakimovič: «Pa pryjeździe ŭ Viciebsk zajšoŭ da kuratara śfiery kultury. «Oj, Saša Puškin», — i praciahvaje jamu ruku. Aleś: «A ja vam ruki nie padam». «Čamu?» «Tamu što vy Stalina i Lenina malavali». «Saša, nu taki čas byŭ». «A ja ni ŭ jaki čas ich nie malavaŭ by». I jamu nie było raboty, i nie było dzie žyć. Znajšoŭ tolki padvalnaje pamiaškańnie. Zatoje tam było ciopła i akno pačynałasia ad asfaltu».
Lilija Paŭłava: «Teatr Jakuba Kołasa, na scenie vystupaŭ sakratar pa ideałohii abkama partyi. Šura kinuŭ u jaho bulbinaj i zakryčaŭ: «Nie treba havaryć adno, a rabić druhoje». Ale ŭsie niejak chutka pryvykali da epatažnaści Sašy, byccam by pahadžalisia z tym, što jon moža kazać usio, što pažadaje. Jaho žyćcio ŭ Viciebsku było vielmi jaskravym, vidać u tym liku i tamu, što i čas byŭ cikavym — vakoł było pavietra svabody».
Śviatłana Bień, lidarka hurta «Sieriebrianaja svad́ba», aktorka: «Aleś zaŭsiody kazaŭ što dumaje, niezaležna ad taho, chto pierad im staić. Ale ŭ jaho heta ŭsio roŭna vychodziła niejak pa-dobramu, nie ahresiŭna. Razam z saboju Aleś Puškin pryvioz u pravincyjny Viciebsk podych jeŭrapiejskaści i niezvyčajnaści. Unutry Alesia (my nazyvali jaho «Puša») było dziŭnaje spałučeńnie ziamnoha i niabiesnaha, sialanskaha śvietapohladu i vykštałconaści, bahiemnaści.
Ja na toj momant była jašče školnicaj, Aleś vielmi padtrymaŭ mianie paśla pieršaha vystupu na scenie — biez hetaha ja, moža b, i nie vyjšła vystupać na druhi dzień fiestyvalu. Z taho času my pasiabravali.
Aleś byŭ dla mianie starejšym tavaryšam, ad jakoha ja atrymała svaje pieršyja viedy pa historyi i kultury Biełarusi. Jon byŭ čałaviekam-śviatam, jaki zapalvaŭ usio navokał. Jon jak pałkavodziec abjadnoŭvaŭ ludziej i vioŭ ich napierad, byŭ pastajanna apantany realizacyjaj toj ci inšaj idei. Vialikaj padziejaj u maim žyćci na toj momant staŭ udzieł u jaho pierformansie na Dzień Voli 1991 hoda: Aleś ruchaŭsia z pyšnym šeściem i arkiestram nibyta Chrystos, a my ź siabroŭkaj viali asła, na jakim jon siadzieŭ.
Pierformans Alesia Puškina «Viasna. Volnaść. Kachańnie» na Dzień Voli-1991. Śviatłana Bień — sprava ad asła ŭ kapielušy i błakitnym adzieńni
My šmat času pravodzili ŭ jaho majsterni ŭ padvalnym pamiaškańni, dzie jon pracavaŭ i žyŭ. Kali vydzielili pamiaškańnie pad jaho pryvatnuju halereju ŭ 1993 hodzie, my ź siabrami jak vałanciory ŭdzielničali ŭ padrychtoŭcy jaje da adkryćcia».
Pierformans Alesia Puškina «Šlacham Śviatoha Jazafata», 1995 hod
Valancina Jakimovič: «U jaho ŭsio było dziela mastactva i dziela Biełarusi, jakuju jon biaźmiežna lubiŭ i jakuju chacieŭ bačyć volnaj i biełaruskaj. Žyŭ aby dzie, haładaŭ. Niejak zachodžu da jaho, jon kaža: «Chaču ciabie pačastavać». A na stale čatyry bulbiny. «Dźvie tabie, dźvie mnie», — kaža chłopiec pad dva mietry rostam».
Lilija Paŭłava: «Mnie zdajecca, što Šura nikoli nie byŭ darosłym. Samaje strašnaje dla jaho było b toje, što pra jaho zabuduć. Jon pisaŭ prahramu svajho žyćcia i tam usio pavinna było być simvaličnym. Niejak jon skazaŭ mnie ŭ Viciebsku: «Treba abaviazkova zajści ŭ miascovuju mastackuju škołu, pradstavicca i skazać: dzieci, lubicie svaju Radzimu i vy staniecie znakamitymi mastakami. Jany abaviazkova zapomniać, što im skazaŭ Aleś Puškin». I jon hetak i zrabiŭ».
Alina Nahornaja, pravaabaronca, aŭtarka knihi «Mova 404»: «Ale i jon sam staviŭsia da ludziej jak byccam by da dziaciej: ličyŭ, što jany prosta nie razumiejuć. A kali dzieci nie razumiejuć ci navat niešta drennaje zrabili, to składana złavacca na ich».
Śviatłana Bień: «Mnie padajecca, Aleś chacieŭ, kab Biełaruś usprymali jak žyćciaradasnuju, enierhičnuju, badzioruju krainu — takoj, jak jon byŭ sam. Aleś zaŭsiody byŭ suprać tuhi, padkreślivaŭ pryhažość u ludziach. Ludzi na jaho partretach vyhladali vysakarodna i vytančana, šlachietna i volna».
Lilija Paŭłava: «U maładości ŭ Sašy ŭsie žančyny byli starejšymi za jaho i ŭsio byli vielmi cikavymi, nieardynarnymi asobami. Intares da jaho byŭ zrazumieły: nieardynarny mastak vyłučaŭsia z natoŭpu. Pry hetym Saša byŭ pramym. Ja była śviedkaj, jak jon kazaŭ svajoj kachanaj: «Ja nie žaniusia na tabie, bo ty nie biełaruska, a mnie patrebna biełaruska, kab moj rod byŭ biełaruski». U lubych situacyjach z boku Puškina nie było nijakaj hulni. Jon byŭ adnolkavym — što na ludziach, što biez čužych vačej».
Valeryja Čarnamorcava: «Aleś byŭ čałaviekam šyrokaj dušy, ščyrym viernikam, ale, kaniešnie, nie biez zahanaŭ. U jaho było, skažam tak, dziŭnaje staŭleńnie da žančyn, ź jakimi jon mieŭ ramantyčnyja adnosiny: Aleś ličyŭ, što tyja musiać jaho natchniać i ničoha bolš. Ale ź inšymi žančynami, jak, naprykład sa mnoju, moh ščyra siabravać.
Razam z tym u Alesia nie było dvajnoha dna. Naprykład, niekatoryja ludzi, kali dasiahajuć peŭnaha pośpiechu, pačynajuć unutry siabie dzialić astatnich: voś hetyja roŭnyja mnie, a voś hetyja — nie. A dla Alesia Puškina kožny čałaviek byŭ dla jaho roŭny».
Śviatłana Bień: «Zakryćcio pryvatnaj halerei «U Puškina» (zdaryłasia z-za praviadzieńnia ŭ pamiaškańni «Źjezda biełaruskich nacyjanalistaŭ» vosieńniu 1996 hoda — S.) stała simvaličnaj padziejaj: stała vidavočna, što da ŭłady pryjšli poskudź, ciemrašalstva i panyłaść, jakija stali raspaŭsiudžvacca dalej pa krainie».
Lilija Paŭłava: «Saša kazaŭ, što čałaviek pavinien malavać karciny tam, dzie naradziŭsia. Jon nabyŭ chatu ŭ rodnym dla siabie Babry na vielmi pryhožym miescy — nad rakoj, zhulaŭ tam u 1997 hodzie viasielle ź Janinaj, jakaja viedała historyju Biełarusi i razmaŭlała na rodnaj movie».
Raśpisaŭ miascovuju carkvu, dzie siarod hrešnikaŭ akazaŭsia Łukašenka. Dumaju, siamja była miescam, dzie jon moh adpačyć i nabracca siły».
Valeryja Čarnamorcava: «Jon vielmi lubiŭ Janiu. Vielmi pieražyvaŭ, kali ŭ ich doŭha nie atrymlivałasia naradzić dziaciej, ale vieryŭ, što heta atrymajecca. Kali ŭ ich źjaviŭsia syn Mikołka, Aleś byŭ samym ščaślivym čałaviekam na płaniecie. My ź siabrami žartavali, što navat naradžeńnie syna atrymałasia ŭ jaho pierformansam: Mikołka źjaviŭsia na śviet 29 lutaha».
Alina Nahornaja: «Aleś byŭ vielmi ščaślivy haściam u svaim domie — ź niejmaviernym padvorkam i pryhažennym vyhladam na rečku. Jaho ščyraść źbivała z noh, jon umieŭ i natchnić, i raśśmiašyć. Čaho tolki vartaja prybiralnia z nadpisam «deputacki pakoj».
Mianie najbolš uražvaje maŭčańnie — kraina hinie, a ludzi ničoha nie robiać, chodziać, pjuć piva j harełku Aleś Puškin, 1999 hod
Valeryja Čarnamorcava: «Čałaviekam jon byŭ niezvyčajnym, vychodziŭ za pryniatyja ramki. Voś adna z historyj. Za pierformans u Smarhoni ŭ honar Raścisłava Łapickaha (byŭ rasstralany za arhanizacyju antykamunistyčnaha padpolnaha ruchu na Miadzielščynie i Smarhonščynie — S.) Alesia pakarali sutkami. My ź siabrami pajechali sustrakać jaho, nabrałasia kala 20 čałaviek. Na sutkach Aleś zvyčajna haładaŭ, tamu my čakali, što paśla vyzvaleńnia pojdziem u kaviarniu jeści.
I voś jon vychodzić, jamu apranajuć na hałavu vianok (siabroŭka splała pa darozie z žoŭtaj klanovaj listoty) i Aleś zajaŭlaje: ja pakul siadzieŭ, padumaŭ, što ŭ Smarhoni na płoščy zamiest pomnika Lenina pavinien stajać pomnik Łapickamu. I pakazvaje eskiz, što namalavaŭ za kratami.
I što vy dumajecie? Puškin viadzie šeście ŭ Smarhonski rajvykankam, ledź nie nahoju adčyniaje dźviery, kab prapanavać svaju ideju. Usie ŭ šoku — i my, i ŭ rajvykankamie. Dvuchmietrovaha čałavieka ŭ vianku nichto nie rašajecca spynić, jon zachodzić u kabiniet staršyni rajvykankama, dzie ź im sutykajecca ašałomleny Miečysłaŭ Hoj (budučy «mer» Hrodna). Usich akramia Puškina, praŭda, z kabinieta vyhnali. Prachodzić čas, vychodzić Aleś: staršynia rajvykankama nie acaniŭ maju ideju, ładna, pajšli ŭ restaracyju jeści».
Alina Nahornaja: «Aleś byŭ vielmi dobrym čałaviekam u samym pramym značeńni hetych słovaŭ. Kali my niejak sustrelisia ŭ adnym biełaruskim horadzie, dyk moj znajomy biez zadniaj dumki raspavioŭ Alesiu, što tut pachavany čałaviek, jakija šmat zmahaŭsia za biełaruščynu, ale, na žal, zaraz jaho mahiła ŭ zaniadbanym stanie. Aleś adrazu zahareŭsia idejaj vypravić situacyju, ahledzieŭ pomnik na mohiłkach, i praź niejki čas viarnuŭsia, kab dobraŭparadkavać miesca. I ŭsio z-za vypadkovaj razmovy ź nieznajomym jamu čałaviekam».
Samy viadomy pierformans Alesia Puškina «Hnoj dla prezidenta», 1999 hod (na piacihodździe praŭleńnia Alaksandra Łukašenki)
Za 10 hod ni adna dziaržaŭnaja struktura, ni laśnictva, ni rajvykankam, ni škoła, nie nabyli maju karcinu. Tolki pryvatnyja ludzi, kaścioł i carkva. Aleś Puškin, 2009 hod
Valeryja Čarnamorcava: «Aleś chacieŭ žyć u volnaj Biełarusi i samaje dziŭnaje, što jamu ŭdavałasia žyć u joj. Jakija b nie byli časy ŭ krainie, nad jaho chataj zaŭsiody visieŭ bieł-čyrvona-bieły ściah. Aleś zaŭsiody śviatkavaŭ 25 sakavika, 15 lipienia, 8 vieraśnia, Kupalle, Rastvo.
Kupalle ŭ Alesia Puškina, 2013 hod
U Alesia była pryncypovaść, ale nie było nianaviści — navat da milicyjanieraŭ, jakija jaho zatrymlivali. Aleś rabiŭ pierformansami navat svaje aryšty. Jon, jak i Pavieł Sieviaryniec, vielmi niezvyčajna razmaŭlaŭ ź milicyjanierami. «Tavaryš lejtenant, vy ž razumiejecie, što ŭ volnaj Biełarusi vy budziecie adkazvać za svaje dziejańni». I vymaŭlaŭ heta łaskavym, prymirenčym hołasam».
Zatrymańnie Alesia Puškina paśla pierformansa ŭ 2002 hodzie
Alina Nahornaja: «Aleś raspavioŭ mnie, jak 11 žniŭnia 2020 hoda pozna ŭviečary rušyŭ z płakatami (adzin ź ich byŭ pra dziaržaŭnaść biełaruskaj movy) u bok steły «Minsk — horad-hieroj» — jaho zdymaŭ videaapieratar. Pa darozie Alesia zatrymali i advieźli na Akreścina. Kali raspranali, znajšli ŭ tajemnaj kišeni zahadzia padrychtavany zvarot na vypadak suda. Dekłaracyja na biełaruskaj movie ich vielmi razzłavała, hołaha Alesia stali pry ŭsich demanstratyŭna źbivać. Prykładna da siomaj ranicy jaho trymali va ŭnutranym dvoryku na kaleniach u pozie embryjona».
Valeryja Čarnamorcava: «Sustreła jaho na maršy la Niamihi. Aleś išoŭ ź ikonaj — jak zvyčajna viasioły, na pazityvie. Pakazaŭ žachlivy siniak na svaim ciele. Ale Aleś byŭ natchniony, radavaŭsia, što ludzi pračnulisia».
Lilija Paŭłava: «Aleś ciopła da mianie adnosiŭsia, ale kali my jašče ŭ 90-ch źjechali z mužam ź Biełarusi, to pisaŭ nam: źnimicie znački ź bieł-čyrvona-biełym ściaham, vy nie majecie prava ich nasić, raz vy źjechali — vy zdradniki, čałaviek pavinien žyć na Radzimie, a jaho dzieci jaho pavinny havaryć na biełaruskaj movie. Jon staŭ zakładnikam svaich idej. Navat viedajučy, što jaho čakaje ŭ Biełarusi, Aleś viasnoj 2021 hoda nie moh zastacca za miažoju, tamu viarnuŭsia i pryniaŭ pakuty».
Uładzisłaŭ Makaviecki, były palitźniavoleny, mastak: «Na krasavik 2022 hoda ja adsiedzieŭ u kałonii «Voŭčyja nory» ŭ Ivacevickim rajonie bolš za hod. Alesiu paščaściła, što tam jaho ŭžo čakali my, palitźniavolenyja, daśviedčanyja ŭ paradkach. U inšaj situacyi jamu pryjšłosia b našmat ciažej.
Kali ja navučaŭsia ŭ Viciebsku na mastaka, to vykładčyki, viedajučy maje pohlady, raspaviali pra isnavańnie Alesia Puškina — tak ja ŭpieršyniu daviedaŭsia pra jaho. U pačatku 2020 hoda my ź im paznajomilisia asabista. A ŭ 2022-m my amal štodzień bačylisia na promcy.
Aleś nie mianiaŭsia. Zaŭsiody byŭ na pazityvie, žartavaŭ. Pry tym, što dobra razumieŭ: jon za kratami nadoŭha. Adzinaje — ludzi, jakija pierasiakalisia ź im u SIZA raspaviadali, što pierad samym sudom za partret Jaŭhiena Žychara (kamandzir antysavieckaha partyzanskaha atrada na Pastaŭščynie — S.) humar u Alesia źnik, jon pieražyvaŭ nie samy prosty psichałahičny momant. A ŭ kałonii Puškin zaŭsiody žartavaŭ z supracoŭnikami i administracyjaj kałonii. Było ŭražańnie, što jon uvohule ničoha nie baicca. Mianie heta navat pałochała, bo ja ž razumieŭ, što moža zdarycca ŭsiakaje.
Nie raz i nie dva chapaŭsia za hałavu ad dziejańniaŭ Alesia. Raskažu adzin z epizodaŭ: jon malavaŭ padrabiaznuju mapu kałonii — dzie chto znachodzicca, dzie jakija ŭvachody i vychady i h. d. Ja tłumačyŭ: «Aleś, ty ž na jašče adzin artykuł zarobiš, kali niechta zdaść ciabie». Abdumaŭšy situacyju, jon chacieŭ hetyja malunki inšym chłopcam pieradać, jany, kaniešnie, u šoku byli: «Ty što, nas zakryjuć razam z taboju». I śmiešna, i strašna.
Aleś pracavaŭ na mietałaapracoŭcy: zdymaŭ izalacyju ź miednaha drotu. U zaležnaści ad ciažkaści pracy treba było vydać niekalki kiłahramaŭ za źmienu. Alesiu niaprosta prychodziłasia, ja dapamahaŭ jamu, bo pracavaŭ hruzčykam, normy ŭ mianie nie było. Jon zhadvaŭ pra ŭsich svaich dziaciej — i ŭ šlubie, i pa-za im. Bolš za ŭsio pra syna raspaviadaŭ.
Jašče Aleś zadarma malavaŭ partrety ludziej. Ja kazaŭ: Aleś, biary choć što za pracu (možna było damovicca na cyharety, kavu, harbatu), jon admachvaŭsia: mnie ž usio roŭna niama čaho rabić. Ale ž inšyja mastaki na zonie tak zarablajuć na žyćcio. Atrymlivałasia, što Aleś zabiraŭ u ich klijentaŭ, jakija išli da taho, chto ničoha ź ich nie braŭ. Było nieparazumieńnie.
Ale 90% zekaŭ dobra da jaho stavilisia. Aleś byŭ hatovy vykonvać nieabchodnyja praviły ŭ kałonii. U ŠYZA traplaŭ tolki tamu, što jon Aleś Puškin. Jamu ŭ administracyi kazali: my pieramahli ŭ Vialikaj Ajčynnaj vajnie, a ty antysavietčykaŭ maluješ, pajšoŭ suprać našych dziadoŭ.
Adnak Aleś nikoli drennaha słova pra administracyju nie kazaŭ. Ja ich moh nazvać niepryhožymi słovami, a Aleś: «Što ty takoje kažaš, heta ž našyja biełarusy. Tak, jany kiepska pavodziać siabie, a ty padumaŭ, što ŭ ich dzieci małyja mohuć być, im ža treba ich niejak karmić, treba dzieści pracavać».
Aleś nie staviŭ siabie tak: što voś jość jon, mastak, jaki žyvie ŭ Babry, i jość asobna niejki biełaruski narod. Aleś nie adłučaŭ siabie ad naroda. Kazaŭ: «Voś pajechali jany za miažu, što jany tam buduć rabić? Tak, treba pasiadzieć, a jak inakš, źbiehčy z krainy? Usio žyćcio malavaŭ karciny pra Biełaruś, a paśla adroksia i źbieh z krainy? Buduć tady pra mianie kazać: a, Puškin źbieh, pahladzicie, jon siadzić za miažoju i nikomu nie patrebny». I ŭsio heta jak zvyčajna kazaŭ z uśmieškami, z humaram.
Ale ŭ jaho nie było staŭleńnia, što voś jon tut pahulaje ŭ hulniu z pakutami, a paśla ŭsio abaviazkova budzie dobra. Aleś nieadnojčy kazaŭ: moža być i takoje, što jon adsiul užo nie vyjdzie. Razumieŭ usiu surjoznaść situacyi. I dadavaŭ: kali niešta sa mnoju zdarycca, ty vyjdzieš i ŭsim raskažaš, što adbyłosia — što heta nie ja z saboju zrabiŭ».
Alina Nahornaja: «Mnohija ŭsprymali Alesia jak simvał Biełarusi, jak apošni bastyjon. Kali jaho nie stała, navat tym, jakija nie znali jaho asabista, stała baluča. My ź siamjoj chavalisia ad siłavikoŭ, ale ranicaj u dzień pachavańnia Alesia ja vyrašyła ŭsio ž pajechać na raźvitańnie ź im. Niahledziačy na moj maskarad, adzin čałaviek paznaŭ mianie i skazaŭ, što ja nie pavinna tam być.
Padumałasia: nakolki ŭsio strašna stała ŭ Biełarusi, kali niebiaśpiečna navat raźvitacca z čałaviekam».
Valeryja Čarnamorcava: «Kažuć, karciny Alesia nie byli hienijalnymi. Ale samo jaho žyćcio było mastackim pierformansam — zroblenym dla Biełarusi. U pamiaci i sercach ludziej Aleś nazaŭsiody zastaniecca hierojem, jaki pryśviaciŭ svoj los Baćkaŭščynie i addaŭ svajo žyćcio dziela jaje svabody. U budučyni praśpiekt imia Puškina ŭ Minsku pieranazyvać nie spatrebicca».
