Bałtyjski łasoś idzie na nierast
Na kalendary — pačatak zimy. Da hetaha času ŭ prytokach Vilii na zachadzie Biełarusi praktyčna skončany nierast bałtyjskich (atłantyčnych) łasosiaŭ. Siońnia navukoŭcy i vałanciory padvodziać vyniki nazirańniaŭ za siezonam nierastu. Kolki rybinych hniozdaŭ im udałosia ŭličyć u hetym hodzie, budzie viadoma krychu paźniej. Ale ŭžo siońnia možna śćviardžać: nierast prajšoŭ dobra.
Dziŭnyja ryby-padarožnicy prarabili vielizarny šlach z Bałtyjskaha mora ŭ prytoki Vilii, da miescaŭ svaich nieraścilniaŭ, kab praciahnuć rod. Tak zahadvaje im klič pryrody i prodkaŭ, jakija stahodździami rabili toje ž samaje.
Nievierahodna, ale mienavita maleńkija biełaruskija rečki ŭ Astravieckim rajonie — miesca naradžeńnia sotniaŭ tysiač atłantyčnych łasosiaŭ. Siudy suprać ciačeńnia imknucca, vybivajučysia ź sił, darosłyja łasosievyja ryby (atłantyčny łasoś i kumža), adsiul paśla «skočvajucca» ŭ Bałtyjskaje mora padrosłyja malaniaty.
Tak było nie zaŭsiody, bo raniej areałam pasialeńnia kumžy i bałtyjskaha łasosia na terytoryi Biełarusi byli bujniejšyja reki, jakija niepasredna ŭpadajuć u Bałtyjskaje mora — Dźvina i Nioman. Adnak paśla budaŭnictva płacin na Dźvinie i Niomanie, a taksama budaŭnictva Kovienskaj hidraelektrastancyi łasosievyja nie zmahli bolš padymacca dla nierastu ŭ viarchoŭi hetych rek.
Adziny naturalny mihracyjny šlach da nieraścilniaŭ u Litvie i Biełarusi dla łasosiaŭ zastaŭsia praź Viliju, jakaja ŭpadaje ŭ Nioman nižej za płacinu HES.
Uvierch i ŭniz pa ciačeńni raki
Siońnia, kab dabracca da miescaŭ razmnažeńnia i adkłaści ikru, łasoś pieraadolvaje bolš za 600 kiłamietraŭ suprać ciačeńnia pa terytoryi Litvy i Biełarusi. Pa darozie jon raz-poraz sustrakaje zatory na rekach, jamu davodzicca vyžyvać va ŭmovach ich pastajannaha zabrudžvańnia čałaviekam, a taksama paźbiahać ruk brakańjeraŭ, jakija nie suprać pałasavacca redkaj u našych krajach rybaj.
Bałtyjski łasoś idzie na nierast u centry Vilni. Vosień 2023 hoda. Fota — Siarhiej Płytkievič
Źniasilvajučy štohadovy šlach łasosievych z mora ŭ presnyja vody rek — asablivaść ich žyćciovaha cykłu. Presnaja vada peŭnaj tempieratury — idealnaje miesca dla taho, kab adkłaści ikru ŭ nierastavych hniozdach. Padrosłyja ŭ biełaruskich rekach malaniaty łasosievych płyvuć uniz pa ciačeńni, u mora, ź jakoha ich baćki pryjšli na nierast.
Tyja ź ich, što vyžyvuć, znoŭ viernucca ŭ Biełaruś. Inšych miescaŭ dla nierastu ŭ ich pryrodzie prosta nie zakładziena. Tamu tak važna zachavać nieraścilni hetych vidaŭ ryb u Vilii i jaje prytokach. U advarotnym vypadku my prosta stracim biełaruskuju častku naturalnaj papulacyi łasosievych.
I chaj naša biełaruskaja papulacyja dzikaha łasosia nie vielmi vialikaja — jana ŭsio adno ŭnosić niemały ŭniosak u padtrymańnie jaho papulacyi va ŭsim Bałtyjskim basiejnie.
Dzie «hniazdujecca» łasoś?
Na siońniašni dzień łasoś i kumža nierastujuć jak u samoj Vilii, tak i ŭ jaje prytokach — rekach Tartak, Siankancy, Dudcy i Kiamielinie. Ich ź ciažkaściu možna znajści na karcie, ale brakańjery dakładna viedajuć, dzie šukać vysakarodnuju bałtyjskuju rybu.
Bolš za ŭsio łasosievyja lubiać nierastavać u race Tartak. Ulik nierastavych hniozdaŭ tam viadziecca z 1999 hoda. U 2008 hodzie navukoŭcy naličvali na race kala 10 hniozdaŭ kumžy, a ŭ apošnija 2-3 hady ich stała kala 70.
Kab abaranić i zachavać biełaruskuju papulacyju łasosievych, kala 15 hadoŭ tamu ekałahičnyja hramadskija arhanizacyi, biełaruskija navukoŭcy, dziaržaŭnyja pryrodaachoŭnyja struktury pačali rabić raznastajnyja namahańni. Hramadskija arhanizacyi i vałanciory poźniaj vosieńniu stavili namioty ŭzdoŭž rek i litaralna achoŭvali łasosia padčas nierastu. Ekałahičnyja aktyvisty arhanizoŭvali patrulavańnie ručajoŭ, raźbirali zavały i płaciny na šlachu ryby, rasčyščali ad piasku kamianistyja ŭčastki, dzie nierastavała ryba.
Alaksandr Daraševič, haspadar ahrasiadziby «Kamaryški» — adzin z vałancioraŭ, jakija dapamahajuć rybie zachavacca. Jon sočyć, kab babrovyja płaciny nie stvarali pieraškod na šlachu ryby da nieraścilniaŭ.
Tamu kožny hod pierad nierastam, jaki pačynajecca pryblizna ŭ pačatku listapada, jon ź inšymi vałanciorami praviaraje reki i raźbiraje babrovyja płaciny, adkryvajučy rybam darohu.
Babram, viadoma, dadajecca pracy, ale ŭ cełym takoje ŭmiašańnie čałavieka dla ich biaśpiečnaje. A voś rybam, źniasilenym doŭhaj darohaj na nierast, hetaja dapamoha ludziej prychodzicca vielmi darečy.
Dadatkovy vyklik — BiełAES
Ale pakul adnyja ludzi sprabujuć niezakonna zdabyć łasosia, a inšyja robiać usio mahčymaje, kab jaho zachavać, źjaviłasia jašče adna prablema, jakaja patencyjna ŭjaŭlaje niebiaśpieku dla papulacyi biełaruskich łasosiaŭ. I imia joj — Biełaruskaja atamnaja stancyja.
BiełAES raźmiaščajecca ŭ basiejnie Vilii, adtul ža arhanizavany zabor vady dla achaładžeńnia reaktaraŭ stancyi. I heta moža stać prablemaj.
Ekałahičnyja aktyvisty papiaredžvajuć: kali nahretuju reaktaram vadu z AES buduć skidać u raku, heta moža być pahibielnym dla razmnažeńnia ryby.
Dla narmalnaha razmnažeńnia łasosiu patrebnaja chałodnaja, uzbahačanaja kisłarodam vada. U advarotnym vypadku ikra prosta zahinie.
Jašče adna prablema biełaruskaha łasosia — hłabalnaje źmianieńnie klimatu. Tak, sioleta ciopły kastryčnik adsunuŭ pačatak nierastu. Pa nazirańniach navukoŭcaŭ, hetym letam vada ŭ Vilii była ciaplejšaj i zielaniejšaj, čym zvyčajna. Ciaplejšaj i zielaniejšaj była vada i ŭ Vilejskim vadaschoviščy, što taksama ŭpłyvaje na małyja reki rehijona.
I choć u cełym prablemy bałtyjskaha łasosia i kumžy ŭ rekach Biełarusi zastajucca raniejšymi — pieraškody na šlachu nierastu i brakańjery — z hetym navukoŭcy i aktyvisty ŭžo navučylisia spraŭlacca. Čaho, viadoma ž, nielha skazać pra źmianieńnie klimatu i ŭździejańnie atamnaj stancyi.
Čytajcie taksama:
Łasoś: šlachietnaja ryba biełaruskaj poŭnačy
Vyraščany na sušy łasoś nabiraje papularnaść u ZŠA
Mintaj, chiek, skumbryja… Jakuju rybu lubiać biełarusy i adkul jaje pryvoziać?
