— Saša, ty skončyŭ Instytut teałohii BDU, pracavaŭ u Akademii navuk, byŭ carkoŭnasłužycielem u pravasłaŭnym prychodzie ŭ Minsku, čytaŭ publičnyja lekcyi ŭ barach, daśledavaŭ Duhina, siadzieŭ na sutkach na Akreścina. Ciapier my z taboj dvoje vypusknikoŭ IT — palityčnyja ŭciekačy ź Biełarusi — sustrakajemsia ŭ Varšavie. Raspaviadzi, kim ty siabie adčuvaješ pa žyćci?
— Davajcie tak: budziem iści ad abstraktnaha da kankretnaha. U pieršuju čarhu ja adčuvaju siabie pravasłaŭnym chryścijaninam i biełarusam. Na bolš praktyčnym uzroŭni ja asacyjuju siabie z tvorča-navukovaj dziejnaściu. Čamu tvorča-navukovaj? Tamu što akramia napisańnia navukovych prac, ja jašče zajmajusia inšym: i vieršyki pišu, i kaliści zdymaŭ abstraktnyja filmy… Takija, małabiudžetnyja. Kaliści zajmaŭsia histaryčnaj rekanstrukcyjaj jašče, ale los tak skłaŭsia, što asnoŭnymi napramkami majoj dziejnaści ŭsio ž taki źjaŭlajucca bahasłoŭskaja i sacyjałahičnyja navuki.
— A adkul takaja cikavaść da histaryčnych rekanstrukcyj i ŭvohule da palityčnaj dziejnaści? Bo, kali hladzieć na tvaju bijahrafiju, praź jakuju adčuvajecca tvaja śviadomaja pazicyja, uźnikaje pytańnie: jak ty dajšoŭ da takoha žyćcia?
— Tut treba pačynać ź pieryjadu, kali mnie było hod prykładna z adzinaccać. Tamu što ŭ hety pieryjad u mianie pačałasia «sacyjalna-palityčnaja» refleksija nad žyćciom. Ale čamu mienavita tady? Tady ja ŭpieršyniu paznajomiŭsia z marksizmam, što vielmi śmiešna. Pa-druhoje, mienavita tady mnie baćka pačaŭ čytać Bibliju. Da hetaha momantu ja ŭvohule z carkoŭnaj temaj nie sutykaŭsia. Nu jak tam: vadzili ŭ carkvu, ale, ščyra kažučy, ja cerkvaŭ bajaŭsia. Sapraŭdy bajaŭsia.
Voś z hetaha pieryjadu ja i pačaŭ niešta asensoŭvać, ale da hadoŭ dvanaccaci ja byŭ bližejšy da idejaŭ marksizmu-leninizmu. Na prymityŭnym takim uzroŭni, što voś: «Roŭnaść i braterstva — heta kruta!».
Ale pavarotnym momantam stała toje, što ŭ maju škołu, kali mnie było trynaccać, pryjšoŭ novy vykładčyk historyi. I mienavita jon mianie ŭ bolšaj stupieni zacikaviŭ histaryčnaj tematykaj. Da hetaha momantu ŭ mianie byli roznyja varyjanty, kim być: ja zajmaŭsia muzykaj, hraŭ na fartepijana, i byli płany ŭvohule pajści ŭ muzyčnuju vučelniu, a paśla ŭ kansiervatoryju. Ale dziakujučy hetamu vykładčyku ja staŭ cikavicca historyjaj bolš.
Što ž tyčycca majho nacyjanalnaha samaŭśviadomleńnia: heta adbyłosia ŭ 2013-2014 hadach — padčas padziej Jeŭramajdana va Ukrainie. Mienavita ŭ hety momant ja pačaŭ adčuvać, što niešta ŭ SND-šnaj prastory z kulturnaj situacyjaj adbyvajecca nie toje. I ŭ skury «hramadzianina vialikaj supolnaści» ja ŭžo bolej nie adčuvaŭ siabie paŭnavartasna. Tamu z hetaha momantu ŭsio pačałosia, a dalejšyja kroki byli pastupovym pahłybleńniem u samapaznańni.
— A ci možna kazać, što zacikaŭlenaść u historyi pryviała i da duchoŭnaha pieravarotu, zacikaŭlenaści ŭ relihii?
— Kali my budziem kazać pra majo duchoŭnaje stanaŭleńnie, to znoŭ adznaču, što asnoŭny šturšok byŭ ad majho baćki ŭ adzinaccać hod. I tady moj rozum upieršyniu staŭ zaniaty pytańniami relihijnaha źmiestu, bo heta supała z maimi asabistymi zahanami. Prykładna ŭ hetym uzroście ja adčuŭ pieršuju stratu svajho kachańnia.
Ale nie skazaŭ by, što tady ja moh kazać: «Ja — pravasłaŭny chryścijanin. Budu ŭ carkvu chadzić». Heta chutčej byli razvahi ŭ miežach «hramadzianskaj SND-šnaj relihii», sproby ŭśviadomić dla siabie «Što takoje ŭvohule Los» i h. d.
I peŭny pieryjad ja ŭśviedamlaŭ siabie chutčej jak deista — čałavieka, jaki vieryć što jość Boh, ale jon nijak na suśviet nie ŭpłyvaje. Ale i hetyja pohlady źmianilisia. Radykalna źmianilisia. Mabyć, u hadoŭ siamnaccać — 2016-y hod. Tady ŭ mianie taksama byli prablemy z žančynami.
U Instytucie teałohii ja adčuvaŭ siabie maksimalna intelektualna volnym čałaviekam
— A čamu mienavita Instytut teałohii, a nie, naprykład, duchoŭnaja sieminaryja?
— Uvohule, u mianie byŭ vybar: ci zajmacca palitałohijaj na histfaku, ci pajści ŭ Instytut teałohii zajmacca pytańniami relihijaznaŭstva. Bo mianie cikavili i palityka, i relihija. I tudy, i tudy, pa vynikach CT, mnie bałaŭ chapała. Ale ja padumaŭ-padumaŭ i vyrašyŭ usio ž taki iści ŭ Instytut teałohii.
Čamu? Kali kazać maksimalna ščyra, to pieršaje, na što ja źviarnuŭ uvahu, heta toje, što, jak mnie kazali, u Instytucie teałohii nie «saŭkovyja» dziady. A dla mianie heta było vielmi važna, kab maje pohlady nijakija dziady z-za svajoj ideałahičnaj skiravanaści nie abmiažoŭvali.
I heta spraŭdziłasia! U Instytucie teałohii ja adčuvaŭ siabie maksimalna intelektualna volnym čałaviekam. U mianie z vykładčykami było ŭsio dobra: ja moh adkazvać na biełaruskaj movie, rychtavać materyjały. U moj bok pretenzijaŭ uvohule nie było. I ja sapraŭdy adčuvaŭ siabie volnym.
Pa-druhoje, paśla zrazumieŭ, što adukacyja — heta pra farmavańnie asoby. Bo kali ja zachaču atrymać peŭnuju prafiesiju, to ja mahu atrymać peŭnyja praktyčnyja skiły samastojna. Jak atrymałasia ŭ mianie z toj ža sacyjałohijaj. A adukacyja — heta, usio ž taki, pra dafarmiravańnie svajho «ja», kab ty staŭ paŭnavartasnym subjektam. Nu i bahasłoŭje, jak ja liču, navuka, jakaja hetamu maksimalna spryjaje.
A duchoŭnaja adukacyja ŭ mianie taksama jość — ja atrymaŭ jaje ŭ duchoŭnaj akademii ŭ Łucku.
— A čamu biełaruskaja mova była takoj važnaj? Ci heta ad siamji idzie, ci piersanalnyja pamknieńni?
— Kažu adrazu: nie ad siamji. Tamu što ja — etnična ruski. Maja matka — etnična ruskaja; baćka — etnična ruski. Heta navat bačna pa tym, jak ja źniešnie vyhladaju.
Adkul biełaruskaja mova? Bo heta taksama idzie z hoda 2014-ha, bo tady ŭ miežach ruskamoŭnaj paradyhmy śviadomaści ja staŭ adčuvać siabie niaŭtulna. Nie adčuvaŭ siabie paŭnavartasna saboj. I ja razumieŭ, što kab pryjści da harmaničnaha isnavańnia svajho «ja», treba raźvivać peŭnyja moŭnyja skiły i pačać svaju štodzionnuju kamunikacyju mienavita na biełaruskaj movie.
«My budziem zadavalniać duchoŭnyja patreby nasielnictva, ale badacca z uładaj nie budziem, a to znoŭ atrymajem 37-y hod»
— Nakont staŭleńnia z boku vykładčykaŭ. Viadoma, što niabožčyk ajciec Sierhij Hardun byŭ taksama biełaruskamoŭny. Ci padtrymlivaŭ jon tvaju palityčnuju — nieprarežymnuju pazicyju. Raspaviadzi bolš padrabiazna pra hety momant.
— Nakont ajca Sierhija kažu maksimalna koratka. Choć ad jaho i byli ŭ moj adras dźvie «pstryčki»: adna papieradžalnaha charaktaru, druhaja — bolš faktyčnaha, ale, zychodziačy z asabistaj razmovy ź im u 2020 hodzie, jaho dziejańni zvodzilisia da tezy: «kab pravasłaŭje ŭ Biełarusi nie čapali», u pryvatnaści — sam Instytut teałohii. Jaho vielmi pužała, što kali Carkva budzie «BČB-šnaja», to jaje pačnuć ułady «ščamić». A Instytut teałohii zakryjuć jak «rassadnik zmaharščyny» šlacham skasoŭvańnia licenzii na vykładańnie.
— A jakoje jaho było ščyraje staŭleńnie da pratestaŭ i nacyjanalnaha adradžeńnia?
— Kali kazać maksimalna kulturna: jon dušoj byŭ «za», ale jamu było strašna. Za siabie, za Carkvu. Heta mnie nahadvaje pazicyju Ruskaj Pravasłaŭnaj Carkvy ŭ saviecki čas: «My budziem zadavalniać duchoŭnyja patreby nasielnictva, ale badacca z uładaj nie budziem, a to znoŭ atrymajem 37-y hod».
— Dobra, ź Instytutam teałohii zrazumieła, a što heta za historyja z abjadnańniem «Karaleŭstva Isusa»?
— Och, heta historyja, chutčej, pra majo tvorčaje stanaŭleńnie. U 2013-m hodzie mnie, jak školniku, asabliva nie było čaho rabić. I tady mnie siabry pačali raić: «Saška, idzi rabi post-iraničny kantent». Miemy ŭsialakija i h. d. Ja taki: «Nu, davajcie!». Pa vyniku 15 studzienia 2014 hoda ja stvaryŭ adpaviednuju supołku va «ŬKantakcie». Panazaprašaŭ svaich siabroŭ i vykładaŭ tudy i kantent, źviazany sa mnoj.
Darečy, čamu «Džesuśje»? Darečy, pravilna mienavita tak. A sens nazvy ŭ tym, što ŭ mianie prosta mianuška była takaja: Džesus ci Žydus. Bo ja na jaŭreja padobny.
Dalej hetaja historyja raźvivałasia-raźvivałasia i, z 2015-2016 hadoŭ, heta ŭsio pierarasło ŭ toje, što my pačali hulacca ŭ «kvazidziaržaŭnaje farmiravańnie» — śvieckuju kanstytucyjnuju manarchiju, u miežach jakoj była vydadziena aficyjnaja kanstytucyja (u 2-ch redakcyjach), dakumient z nazvaj «Sudovy Prystaŭ», što abnaŭlaŭsia štomiesiac našym Kancleram. Hety čałaviek, što abiraŭsia ŭsieahulnym hałasavańniem, sačyŭ za prasoŭvańniem ludziej pa ijerarchii našaj hrupoŭki, zaćviardžaŭ uznaharody. U nas isnavała sistema ŭznaharodaŭ dla aktyŭnych čalcoŭ. Uznaharodami byli savieckija ci suvienirnyja miedali, jakija ja nabyvaŭ ci na «Poli Cudaŭ» na Ždanovičach, ci ŭ adpaviednych kramach.
My sabrali maksimum 98 udzielnikaŭ i mahli dziasiatak-druhi źbirać na mierapryjemstvach. Arhanizoŭvali treniroŭki pa fiechtavańni z abstalavańniem, jakoje my rabili ŭ baćkavym haražy z dreva, što ja nabyvaŭ u budaŭničych kramach. Arhanizoŭvali turniry, była svojeasablivaja «arena».
I hetyja miechanizmy «hiejmifikacyi» paspryjali tamu, što ŭ ludziej była achvota ŭdzielničać va ŭsim hetym. Što dazvalała ŭ tym ža 2017 hodzie chutka mabilizoŭvać ludziej na zdymki filmaŭ. «Hiejmifikacyja» zabiaśpiečyła resursam dla miedyjaprajekta.
— Na siońniašni čas hučyć ledźvie nie jak «ekstremisckaje farmiravańnie»… Dziejnaść «Karaleŭstva» nie vyklikała prablemy z orhanami?
— Sama dziejnaść — nie. Ale naša nacyjalnaja skiravanaść, asabliva padčas hulniaŭ u strajkboł, stała abjektam zacikaŭlenaści — paśla vypadku z samalotam u Mačuliščach.
— Cikava! Ty z 2017 hoda staŭ carkoŭnasłužycielem. Heta byŭ elemient duchoŭnaha raźvićcia ci heta prosta vynik žadańnia novaha, «hiejmifikacyjnaha» dośviedu?
— Pa-pieršaje, heta sapraŭdy byŭ krok u maim duchoŭnym samapaznańni. Ale sama historyja taho, jak ja staŭ panamarom, cikavaja. Ci heta Boskaje pramyśleńnie, ci heta mnie fartuna ŭśmichnułasia ź niabiosaŭ.
Bo była prablema: ja nie byŭ aktyŭnym prychadžaninam niejkaj carkvy. Tak, mitusiŭsia pamiž roznymi chramami. I sens byŭ u tym, što mnie patrebna było znajści śviatara, jaki napiša mnie rekamiendacyju dla pastupleńnia ŭ Instytut teałohii. I praź niekalki dzion pošukaŭ ja vypadkova trapiŭ u chram niedaloka ad majho doma. Tam mnie pahadzilisia dapamahčy, ale i prapanavali stać panamarom. I tak ja ŭliŭsia ŭ hety ruch, heta stała prynosić mnie duchoŭnaje nasyčeńnie, stała padabacca. Ja zrazumieŭ: «Tak, voś tut majo žyćcio idzie ŭ toj bok, u jaki jano było by pavinna iści».
Hałoŭny ideołah «russkoho mira», pazicyjanujučy siabie jak pravasłaŭnaha, nie źjaŭlajecca pravasłaŭnym
— A jak ty dajšoŭ da vyvučeńnia Duhina?
— Kažučy pra navuku, treba padkreślić toje, što ja nikoli nie dumaŭ, što budu navukoŭcam. Ale takaja dziejnaść mnie pačała padabacca ź pieršaj majoj kursavoj, što była pryśviečana Maksu Štyrnieru i jahonaj knižcy Der Einzige und sein Eigentum — «Adziny i jaho ŭłasnaść» ci «majomaść», jak vam bolš padabajecca.
A čamu jamu? Bo tady, kali ja siadzieŭ u libiertaryjanskich pablikach, pra jaho asobu forsili vielmi šmat miemaŭ. Ja, pabačyŭšy ich, palez na Viki, pahladzieŭ i taki: «Blin, prykolny čuvak, treba pačytać». Pačytaŭ: «Heta maje sens!». Uvohule, hetaja kniha była tak dobra napisana, što jana źjaŭlajecca davoli dobrym tvoram, kab «uvajści ŭ fiłasofiju».
Paśla hetaha ja napisaŭ svoj pieršy artykuł, jaki byŭ pryśviečany analizu vieršaŭ Jahora Letava praź fiłasofiju Štyrniera. Ja pabačyŭ, što samaadčuvańnie Ihara Fiodaraviča «pa-za ŭsimi vymiareńniami», mitusieńnie pamiž anarchistami i nacbołami, łozunhi ŭ duchu «Ja zaŭsiody budu supraciŭ» — usio heta vielmi dobra nakładvajecca na štyrnijanskuju fiłasofiju, asnoŭnaja teza jakoj: «Ja nie zvodžusia da źniešnich cetlikaŭ i katehoryjaŭ, jany nie składajuć całkam majho ja, bo ja — Adziny — nievymoŭnaje ništo».
Paśla ja ŭžo začapiŭsia za Duhina. Ź im padobnaja historyja: jon byŭ davoli miemnym piersanažam, a jaho vypady, jak, naprykład, na siorfieraŭ, vyklikali zaŭsiody zvyšemacyjnuju reakcyju. Dy i ŭvohule: moj siabar adnojčy stvaryŭ iraničny pablik, što mieŭ nazvu «Biełorusskij filiał Jevrazijskoj mołodioži», kudy jon vykładaŭ narezki videa z Duhinym, jak to pra «vorahaŭ rasijskaj dziaržaŭnaści i majanezy».
Tut jašče varta što dadać: kali ja trapiŭ u licej №2, na chvali svajho nacyjanalnaha samaŭśviadomleńnia, ja šukaŭ niešta «bolš duchoŭnaje» na temu tradycyjanalizmu. I moj adnakłaśnik, daviedaŭšysia pra heta, paraiŭ pačytać mnie Hienona. Tady ja choć jaho i nie zrazumieŭ, ale praz Hienona ja vyjšaŭ na Duhina.
— To-bok tvaja navukovaja aktyŭnaść inśpiravałasia miemami?
— Mabyć, ale tut ža była patreba dać aktualnaść dla Instytuta teałohii. A jana była, bo Duhin pazicyjanuje siabie jak adzinavierac, ale «zadźvihaŭ» zaŭsiody trochi nie pravasłaŭnyja rečy. Vielmi niepravasłaŭnyja.
Ja nie kažu navat pra 1990-ja, kali jon byŭ satanistam u duchu Kroŭli. Kali pačytać jahonyja raniejšyja «pravasłaŭnyja» tvory ad 1997-ha hoda, naprykład, «Mietafizika Błahoj Viesti», to heta ž prosta nieapłatanizm praz pryzmu Hienona, naciahnuty na pravasłaŭnaje bahasłoŭje.
I tamu tut možna davoli jaskrava pakazać nastupnaje: hałoŭny ideołah «russkoho mira», pazicyjanujučy siabie jak pravasłaŭnaha, nie źjaŭlajecca pravasłaŭnym, i jahonaja ideałohija nie pravasłaŭnaja, a naohuł varožaja pravasłaŭju i pravasłaŭnamu razumieńniu taho, čym jość, naprykład, asoba.
I heta mnie adhuknułasia. I hetaja tema stała asnoŭnym lejtmatyvam majoj navukovaj dziejnaści na najbližejšyja hady try-čatyry.
— Duhina pry hetym časta nazyvajuć u jakaści adnoha z hałoŭnych ideołahaŭ patryjarcha Kiryła, što ty skažaš na heta?
— Adrazu skažu, što Duhin — nie ideołah Kiryła, jon prosta adzin z tych, chto pa-fiłasofsku abramlaje i daje hlebu ideałohii «russkoho mira», ale jon nie źjaŭlajecca jaje hałoŭnym mejnśpikieram. Śpikieraŭ hetaj ideałohii — davoli šmat, jany ŭtvarajuć amal sietku, elemienty jakoj pryŭnosiać u dyskurs hetaj ideałohii peŭnyja asablivaści.
Jość bolš vialikija asoby, jość šarahovyja asoby, jak toj ža Hintoŭt. A jość uvohule asoby, jakich ty ŭsprymaješ jak krynžavy miem. Jak toj ža Tkačoŭ. Taksama treba ŭličvać, što jany mohuć vykarystoŭvać idei starych intelektuałaŭ, takich jak Trubiackoj. Ale heta ŭsio davoli niesistemna, tamu takija asoby, jak Duhin, tut vielmi mocna vyjaŭlajucca.
Kali madern zabiŭ śviatoje, «rasčaravaŭ suśviet», zrabiŭ jaho litaralna nudnym, to videahulni, jak novaja postmadernovaja forma tekstaŭ, paviarnuli pačućcio śviatoha trochi niazvykłym čynam.
— A jakija tvory sučasnych teołahaŭ dla ciabie samoha siońnia najbolš blizkija?
— Akramia Duhina ja vyvučaju jašče i videahulni, i tut adnoj sa značnych dla mianie bahasłoŭskich knižak stała manahrafija Frenka Bosmana Gaming and Divine: A New Systematic Theology of Video Games.
Sutnaść knižki ŭ tym, što jana źjaŭlajecca amal adzinym tvoram, jaki prapanoŭvaje peŭnuju mietadałohiju analizu videahulniaŭ z pazicyi bahasłoŭja kultury. To-bok analizavać videahulni jak teksty. Ale asablivaściu źjaŭlajecca toje, što Bosman prapanoŭvaje, z-za ich erhadyčnaści, razhladać hulni z peŭnym relihijnym źmiestam jak «sakramientalii» — dziei, jakija nie źjaŭlajucca tajemstvami (sakramientami), ale majuć duchoŭnuju kaštoŭnaść, jak, naprykład malitva. To-bok praces hulni tut interpretujecca jak akt, padobny da akta malitvy.
— A čamu takaja ŭ ciabie zacikaŭlenaść videahulniami? Ci źjaŭlajucca dla ciabie videahulni novym vymiareńniem sakralnaha dla čałavieka, asabliva maładoha?
— Histaryčna skłałasia tak, što ja sam — hiejmier, i ŭ hiejm-supolnaść uvajšoŭ z hadoŭ piaci. Ale hulni, jakija mianie bavili ŭ bolšaj stupieni, byli mienavita tyja, što mieli niejki mifałahična-relihijny, mietafizičny naratyŭ. U mianie, uvohule, lubimaja sieryja videahulniaŭ — The Elder Scrolls (Staražytnyja skrutki). Oblivion navat i zaraz adna z maich ulubionych hulniaŭ. Darečy, pra hetuju sieryju ja pisaŭ adnu z kursavych, dzie raźbiraŭ hety mifičny naratyŭ hulni, i pryjšoŭ da vysnovy, što jon pradstaŭlaje saboj nieahnastyčny mif. I hety nieahnastyčny mif davoli dobra realizoŭvajecca jak tavar.
Heta ilustruje toje, što idei «žyvoj mietafiziki» — idei taho, što naša viera «ažyćciaŭlajecca» ŭ faktyčnaj rečaisnaści; kali «sacyjalny fakt» akazvajecca prosta «faktam» — znachodziać vodhuk u ludziej. Značyć, videahulni, praz takija naratyvy, apynajucca srodkam «pieraačaroŭvańnia suśvietu». Kali madern zabiŭ śviatoje, «rasčaravaŭ suśviet», zrabiŭ jaho litaralna nudnym, to videahulni, jak novaja postmadernovaja forma tekstaŭ, paviarnuli pačućcio śviatoha trochi niazvykłym čynam.
— A kali była by mahčymaść zrabić idealnuju videahulniu, to jakaja jana była by? Jakija sensy ty b chacieŭ ŭ jaje ŭkłaści?
— Viedajecie, ja nie hiejmdyzajnier. Nie ŭpeŭnieny, što atrymajecca — zvyk paetyčnyja teksty pisać, a jany — nie takija žorstkija.
A dobraja hulnia — taja, što vyjaŭlaje niejkija duchoŭnyja pamknieńni aŭtara, jaho pačućci. Što na dušy lažyć. Ale što kankretna pavinna być u dobraj hulni — ciažka kazać.
Mnie praściej prykłady pryvodzić. Ź niadaŭniaha — rasijskaja hulnia Pathologic 2 ci «Mor: Utopija». Toje, jak u joj pradstaŭleny kanflikt maderna i tradycyi ź litaraturnaha punktu hledžańnia, i z punktu hledžańnia hiejmpłeju — varta ŭvahi. Na moj hust — davoli daskanały prajekt. Ale pra idealnaść dla ŭsich — nie kažu.
— Vierniemsia da epizodu z duchoŭnaj akademijaj u Łucku. Čamu Łuck? Navošta paśla Instytuta teałohii?
— U Vałynskuju pravasłaŭnuju duchoŭnuju akademiju ŭ Łucku ja trapiŭ pa paradzie adnaho sa śviataroŭ, ź jakim ja paznajomiŭsia ŭ 2019 hodzie padčas navukovaj kanfierencyi, dzie raspaviadaŭ pra duhijanskuju kulturałahičnuju mietadałohiju. Tam ja pakazaŭ, što sama mietadałohija źjaŭlajecca adekvatnaj jak instrumient, ale jon jaje vykarystoŭvaje nieadekvatna z-za niapravilnaj interpretacyi faktaŭ biełaruskaj historyi. Ja jamu spadabaŭsia, i jon mnie prapanavaŭ, a tema dystancyjna i biaspłatna atrymać bahasłoŭskuju mahistraturu i ŭkrainski dypłom mianie vielmi pryvabiła.
Bo byli płany atrymać ukrainski dypłom i ź im pajechać u Sałoniki vučycca ŭ daktarantury. Ja zavieršyŭ navučańnie, navat tudy nie pryjazdžajučy, dypłom atrymaŭ. Bo spačatku kavid, paśla vajna.
— I jakoje było da ciabie staŭleńnie jak da biełarusa?
— Davoli dobraje. Uvohule, niejkaj dyskryminacyi nie adčuvaŭ, čuŭ vietlivyja słovy, a-la «Vaŭ, bracie ŭ Chryście». I vykładčyki mianie vielmi šanavali za maje pośpiechi ŭ navučańni. I zaraz kantakty padtrymlivaju, sa mnoj uzajemadziejničajuć davoli vietliva.
— A što ty možaš skazać nakont uzroŭniu adukacyi ŭ hetaj ustanovie?
— Jon taksama dobry, bo adčuvajecca, što tam vykładčyki taksama zakančvali peŭnyja zachodnija VNU, u pryvatnaści polskija.
Razam z tym, šukaŭ varyjanty i ŭ Biełarusi. Mahistraturu Instytuta teałohii nie razhladaŭ, bo sami vykładčyki kazali, što zališnija dva hady ŭ IT pry ahulnaj daskanałaści viedaŭ ničoha nie daduć, i tamu lepiej atrymać u inšym miescy novy dośvied. Ź MinDA taja ž historyja, ale tam i hrašovy faktar zhulaŭ rolu. U mianie zaŭsiody była pazicyja: nie płacić za navučańnie, bo ja čałaviek biedny. Paralelna z Łuckam ja navučaŭsia ŭ IPNK Akademii Navuk, pa śpiecyjalnaści «sacyjałohija».
— A ŭ Akademii ty jak akazaŭsia dy jašče i na sacyjałohii?
— Ja išoŭ u Akademiju navuk na adpracoŭku ŭ jakaści navukova supracoŭnika, płanavaŭ iści tudy na fiłasofiju, ale atrymałasia tak, što ŭ IPNK była tolki sacyjałohija. Ja pakumiekaŭ-pakumiekaŭ: «U mianie ŭsio roŭna ŭ dypłomie hłava budzie pryśviečana sacyjałahičnamu analizu duhinskich pisańniaŭ». Nu i sacyjałohija, jak ja liču, heta sučasnaja forma fiłasofii. Navukajomkaja. I vyrašyŭ: davajcie ŭ sacyjałohiju.
Ale, kali pryjšoŭ, byli peŭnyja prablemy, bo niekatoryja mnie kazali: «Ty ž pop uvohule, što ty ŭvohule tut robiš?» Ale za mianie zastupilisia. Dazvolili pracavać, ale z umovaj taho, što ja budu «sacyjałahizavacca» ŭ siektary sacyjałohii navuki. To-bok mianie zakinuli pracavać tudy, u čym ja nie vielmi mocna raźbirajusia, što mnie nie cikava i čym ja nie vielmi chacieŭ zajmacca.
Ale ŭładkavaŭsia tudy na adpracoŭku, i paralelna z hetym vučyŭsia ŭ mahistratury IPNK hod na śpiecyjalnaści «sacyjałohija».
Praces byŭ karysny, kali hladzieć jaho z punktu hledžańnia atrymańnia peŭnych mietadałahičnych skiłoŭ. Ale sama jahonaja chada była nie vielmi jakasnaja: u paraŭnańni ź IT mnie heta zdavałasia dziciačym sadočkam.
— To-bok u Instytucie teałohii ahulny ŭzrovień padrychtoŭki byŭ dosyć vysoki, kruciej, čym u Akademii navuk?
— Vysoki i dobry. Adčuvajecca heta, bo pry mitrapalicie Fiłarecie isnavała ŭzajemadziejańnie z zachodnimi VNU i adčuvajecca, što ludzi taho času padrychtavanyja pa-jeŭrapiejsku. Adtul i adčuvańnie «lohkaha pavietra».
Bačna, što ludzi, jakija vučylisia tady i stali potym vykładčykami IT, majuć dobruju padrychtoŭku, što ŭpłyvaje i na praces navučańnia. A Akademija navuk — typova saŭkovaja navukovaja škoła, jakaja jašče dosyć abmiežavanaja pa moŭnym pytańni, tam mała chto znajomy z aryhinalnaj zamiežnaj litaraturaj.
— Ci źbiraješsia ty praciahvać dalej navukovuju karjeru? U jakim kirunku?
— Tak, źbirajusia. Biezumoŭna. Ale hałoŭnaje, kab heta nie ŭpirałasia ŭ hrošy, bo hrošaj u mianie niama. Budu pisać dalej pra videahulni, pra toje, jak jany farmirujuć ujaŭleńni hiejmieraŭ pra sacyjalnyja fienomieny, i relihiju ŭ pryvatnaści. Chacia nie vyklučaju, što paviarnusia da temy Duhina, bo kali ja raniej analizavaŭ jaho bahasłoŭska-fiłasofskuju hlebu, to zaraz isnuje mahčymaść praanalizavać jaho bolš palitałahična i sacyjałahična. Asabliva vialikuju kolkaść materyjałaŭ, što była im vydadziena adnosna niadaŭna. Ale kali heta budzie zapatrabavana.
Bo ŭ temie videahulniaŭ ja znachodžu bolšy tvorčy vodhuk, pakolki heta, usio ž taki, ličycie, praca z novym kštałtam litaratury. A takoje natchniaje.
«Chłopcy, usio, chopić, razychodzimsia — vy małajcy» — ahida i žach strelnuli ŭ maje hrudzi. Ale ničoha z hetym zrabić nie było mahčymaści.
— Mnie b chaciełasia zapytacca pra padziei 2020-ha hoda — ci ŭdzielničaŭ ty ŭ niejkich mierapryjemstvach? Jak heta było źviazana z tvajoj vieraj?
— Uvohule, 2020 hod dla mianie byŭ jaskravy na emocyi, chacia jaho pačatak byŭ bolš ścipły. Napačatku kavidu ja siadzieŭ doma ŭ Zasłaŭi i navat z domu nie vychodziŭ. A kali pačałasia pieradvybarčaja kampanija, to ŭ mianie byŭ peŭny skiepsis, bo byŭ užo dośvied 2015 hoda, kali ničoha nie adbyłosia.
I mnie nie byli pryvabnymi kandydatury ni Siarhieja Cichanoŭskaha, ni Viktara Babaryki, ni Capkały, bo ŭ ich ja nie adčuvaŭ niejkaha nacyjanalnaha vajbu. Jany byli dla mianie niejkimi nijakimi. Ale kali jany pačali dasiahać peŭnych pośpiechaŭ, ja pačaŭ patrochi intehravacca ŭ pracesy: avoś proknie. Ja pastaviŭ svoj podpis.
Kali źjaviŭsia abjadnany štab i jon pačaŭ vykarystoŭvać nacyjanalnuju simvoliku ŭ svaich akcyjach, a sami akcyi dazvalalisia, tady pačali padkradacca dumki: mabyć voś jon, šaniec niejki źjaviŭsia. Ja pačaŭ intehravacca ŭ pracesy bolej.
Paśla 9 žniŭnia: stralanina, fłeški — heta było čakana. Paśla takoj chvali hvałtu treba było zalehčy na dno na niekalki dzion.
I voś: 16 žniŭnia. Ja pryjechaŭ paŭdzielničać u malebnie kala kafiedralnaha sabora, paśla jakoha i było pryniata rašeńnie dałučycca da asnoŭnaj akcyi na Stele. Skazać, što pryjšło niejkaje duchoŭnaje natchnieńnie — ničoha nie skazać. Zdavałasia, što pieramoha chutka.
Ale, kali my ŭžo sabralisia na płoščy Niezaležnaści i niejki mužčyna pačaŭ abviaščać u hučnahavaryciel: «Chłopcy, usio, chopić, razychodzimsia — vy małajcy» — ahida i žach strelnuli ŭ maje hrudzi. Ale ničoha z hetym zrabić nie było mahčymaści.
Jany byli davoli daśviedčanymi pra chod spraŭ u Instytucie teałohii: chto čym zajmajecca i jakija tam nastroi, na padstavie čaho možna rabić peŭnyja vysnovy
— A kali pačaŭsia niepasredny pieraśled suprać ciabie?
— Pieršyja sankcyi ŭ moj bok — heta 2020-y hod. Ja atrymaŭ stypiendyju imia Francyska Skaryny, pra heta byŭ zahad rektara BDU Karala, ale za moj udzieł u žnivieńskaj akcyi ajciec Sierhij Hardun admoviŭsia dublavać zahad rektara, z-za čaho de-jure ja jaje mieŭ, ale de-fakta nie moh jaje atrymać. Heta było jaho piersanalnaje rašeńnie, pryniataje pad ciskam.
U dalejšym mianie nie chacieli dapuskać da konkursa hrantaŭ BDU, ale ja svajo prava praz kroŭ i pot adbiŭ. Maju kandydaturu paśla navat nie razhladali, kab jaje ŭnieści na hanarovuju došku BDU. Była jašče pahroza zatrymańnia ŭ listapadzie, ale tady heta minuła.
Za mnoj byŭ nahlad, pra jaki ŭžo bolš dakładna stała viadoma ŭ 2023-m hodzie. Kali ja pačaŭ čytać u adnym ź biełaruskamoŭnych baraŭ lekcyi na temu relihij Uschodu, u dzień, kali pavinna była adbycca treciaja lekcyja, mianie ŭ padjeździe majho doma sustreli supracoŭniki KDB. U toj momant ja ŭvohule išoŭ u padraśniku, bo pavinien byŭ pa carkoŭnaj linii vyrašyć pytańni.
Kali jany pryjšli ŭ maju kvateru, jany adrazu pačali šukać strajkbolnaje abstalavańnie, bo viedali, što ja niekali zajmaŭsia strajkbołam. Jany viedali asablivaści majoj navukovaj dziejnaści: što ja pisaŭ dypłom pa Duhinu. Viedali pra maju tvorčuju karjeru. Supracoŭnik sprabavaŭ navat uźniać dla «advodu vačej» peŭnyja fiłasofskija temy, naprykład, pohlady Hiehiela, što było zabaŭna.
Tut dadać treba i toje, što jany byli davoli daśviedčanymi pra chod spraŭ u Instytucie teałohii: chto čym zajmajecca i jakija tam nastroi, na padstavie čaho možna rabić peŭnyja vysnovy.
Zavitali, darečy, pa farmalnaj nahodzie — dopyt mianie ŭ jakaści śviedki pa kryminalnaj spravie ludziej, jakich ja nie viedaju ŭvohule. Kali stała viadoma, što ja ničoha pa hetaj temie nie viedaju, pačaŭsia ahlad telefona i… Jany paznachodzili materyjały, na padstavie jakich ja pravieŭ 13 dzion na Akreścina.
Ale śmiešna, jak mnie hetyja 13 sutak dali: ź ich słovaŭ, ja pavinien byŭ tolki apłacić štraf, ale ŭ samim RAUSie, kali na mianie afarmlali pratakoł, žančyna na mianie pahladzieła i skazała: «Niešta ty zanadta biedny, pasiadzi lepiej sutki». Paśla čaho ja noč pravioŭ u małpoŭniku, u adzinočcy z čatyrma pjanicami, što było vielmi viesieła. Ranicaj pryjechaŭ sudździa i manatonna začytaŭ pratakoł dy prysud: 13 dzion aryštu i kanfiskacyja telefona. Prypisali artykuł 19.11 — raspaŭsiud ekstremisckich materyjałaŭ.
— A čamu ty vyrašyŭ emihravać?
— Adčuvańnie niebiaśpieki. Kali ciabie zatrymlivaje KDB, unosiać u bazy MUS… Plus jašče zvalnieńnie z pracy. Było razumieńnie taho, što mianie mohuć jašče raz uziać za «škirku», a karjery navukovaj jak takoj u sučasnaj Biełarusi nie pabuduješ, bo mnie litaralna zabaranili ŭładkoŭvacca ŭ dziaržaŭnyja struktury.
— A jakija ŭ ciabie byli stasunki z BPC? Ty, jak čałaviek, što dakranuŭsia da sacyjałohii, jakija maješ prahnozy adnosna dalejšaha isnavańnia Pravasłaŭnaj carkvy? Jakija bačyš pierśpiektyvy?
— Ja panamaryŭ u adnym z chramaŭ Minska, ja mieŭ dobryja stasunki z asobnymi śviatarami, ale chutčej u sistemie kaardynataŭ «nastaŭnik-vučań». A ź ijerarchami ja asabliva nie ŭzajemadziejničaŭ: kali ź mitrapalitam Vienijaminam ja mieŭ niekalki pryvatnych razmoŭ, to ź mitrapalitam Paŭłam ja ŭvohule nijak nie ŭzajemadziejničaŭ. Vienijamin mianie chiratesavany u 2021-m hodzie, na hetym niejak maja historyja ŭzajemadziejaŭ ź im skončyłasia. Pra niejkija paddyvanovyja hulni, što adbyvajucca ŭ jeparchii, ja nikoli asabliva nie byŭ u kursie, u adroźnieńnie ad maich znajomych, što tusujucca ŭ kafiedralnym sabory.
Paśla chiratesii ź mitrapalitam Vienijaminam u chramie Minskaj duchoŭnaj akademii, 2021 hod. Fota: church.by
Tut treba razumieć, što my možam analizavać zvonku i davać niejkija źniešnija adkazy. A možam zychodzić z pačućciaŭ taho, što adbyvajecca ŭnutry.
A što adčuvajecca? Adčuvajucca pratestnyja nastroi, jak i ŭ asiarodździ prychadžan, tak i ŭ asiarodździ śviatarstva. Ale niama nijakaha akna mahčymaściaŭ, kab hetyja nastroi vyjšli i pierajšli ŭ niejkija akcyi. Tamu ludzi isnujuć u śviadomasnym anabijozie, jaki budzie da taho času, pakul palityčny klimat radykalna nie źmienicca ŭ sensie mahčymaściaŭ dla hramadskich akcyj.
Bo naš nacyjanalny biełaruski indyvidualizm nie dazvolić prosta tak adzinkava achviaravać saboj tolki dziela idei: ludziam treba mieć upeŭnienaść u tym, što ad dziei ci budzie vynik, ci jana budzie biez drennych nastupstvaŭ.
— A ci mahčyma niejkaje pierafarmatavańnie BPC, prynamsi ŭ zamiežžy?
— U miežach Biełarusi — naŭrad ci, bo tam kiraŭnictva praciahvaje isnavać u saŭkovaj paradyhmie staŭleńnia da pytańniaŭ biaśpieki Carkvy jak instytuta. Mabyć, nohi tut rastuć jašče z pohladaŭ na sinierhietyčnuju rolu Carkvy i Dziaržavy. Što ž tyčycca zamiežža, treba stvarać struktury, a dla ich stvareńnia treba vyrašać kadravaje pytańnie. Bo na piaci-šaści śviatarach absłuhoŭvać relihijnyja patreby vialikaj častki nasielnictva prosta niemahčyma. Kali vyrašyć heta, to budzie i struktura, jakaja ŭžo zmoža być centram farmavańnia hramadskaj dumki.
— A Biełaruś stanie volnaj?
— Jana to stanie volnaj, heta biassprečny fakt. Ale kali adkazvać na pytańnie «kali?», to tut možna zapłakać.
— Dobra, dziakuj za razmovu! Moža, chočaš niešta dadać?
— Chočacca pažadać, kab naša biełaruskaja supolnaść trymałasia adzin adnaho, bolš ščylnaj kamunikacyi i raźvićcia instytuta ŭzajemapadtrymki. Jak sacyjalnaj, tak i ekanamičnaj, bo apošni faktar taksama vielmi važny ŭ sučasnaści dla dalejšaj aklimatyzacyi.
Čytajcie taksama:
