Na pachavańni izrailskaha sałdata. Fota: Francisco Seco / AP Photos
Iryna (imia źmienienaje pa jaje prośbie) pryjechała ŭ Izrail paŭhoda tamu. U Biełarusi jana pracavała nastaŭnicaj. Emihravać žančynu vymusiŭ niespakoj apošnich troch hadoŭ. Jaje koła znajomych značna pamienšała. Mnohija raźlacielisia pa śviecie, a chto zastaŭsia, abmiežavali ŭzajeminy. Pracoŭnaja dziejnaść taksama stała abmiežavanaj.
Kali Iryna pryjechała ŭ Izrail, joj kinułasia ŭ vočy jaho palityčnaja padzielenaść. Va ŭsioj krainie prachodzili masavyja mitynhi «za i suprać prapanavanaj uradam Bińjamina Nietańjachu reformy sudovaj sistemy».
Izrail, 21 kastryčnika 2023 hoda. Vałanciory kamplektujuć vajskovy ryštunak. Fota: instahram sarel_israel
7 kastryčnika CHAMAS atakavaŭ pamiežnyja z Hazaj rajony i kraina ŭmomant źmianiłasia, adznačaje Iryna. Napad i kožnuju achviaru terarystaŭ izrailcianie ŭspryniali jak asabistuju trahiedyju. Palityčnaje procistajańnie, jakoje trymała ŭ napružańni hramadstva sa studzienia, tut ža zabyłasia.
«Toje, jak samaarhanizavalisia ludzi, jak jany traciać svoj čas, siły, hrošy na supolnuju spravu, vyhladaje fantastykaj dla biełarusaŭ. Zvyčajna ŭ Biełarusi takija inicyjatyvy naležać dziaržavie. U Izraili ž usie razumiejuć, što ich praca — pytańnie vyžyvańnia nie tolki dziaržavy, ale i kožnaha žychara», — adznačaje jana.
U Biełarusi takoje nazirałasia ŭ pieršyja miesiacy pandemii 2020 hoda, a potym pierarasło ŭ pratest suprać isnujučaj palityčnaj sistemy. Heta byŭ čas roskvitu masavaha vałanciorstva, ličyć nastaŭnica.
Pavodle jaje słoŭ, u tahačasnaj Biełarusi i ŭ ciapierašnim Izraili vyrašać uźnikłyja prablemy ŭzialisia nieabyjakavyja sacyjalna adkaznyja ludzi. Jadnała adčuvańnie, što ŭ niebiaśpiecy apynulisia ŭsie žychary krainy.
U Biełarusi, adnak, dapamoha i źbirańnie hrošaj na baraćbu z karanavirusam rabiłasia tajemna. Paźniej «zanadta aktyŭnyja vałanciory» vymušanyja byli pakinuć krainu, nahadała nastaŭnica.
Iryna kaža, što ŭ Izraili dabračynnaść — častka školnaha navučańnia, niezaležna ad taho, relihijnaja škoła ci śvieckaja. Dzieci dobraachvotnikami dapamahajuć u balnicach, damach sastarełych, zaaparkach, muziejach.
Bolš za pałovu nasielnictva Izraila zajmajecca sistemnaj dabračynnaściu. Tamu ludzi padrychtavanyja da kalektyŭnaha ŭzajemadziejańnia ŭ fors-mažornych situacyjach.
«Ale toje, jak byłyja vychadcy z našych krajoŭ chutka mianiajucca ŭ Izraili, jak dałučajucca da vałanciorstva, — uražvaje. Bačačy heta, razumieješ, čamu ŭ Izraili chutka stanoviacca patryjotami», — dzivicca Iryna.
U Izraili pryniata dapamahać
Iryna zaŭvažaje, što ŭ izrailskaje vojska za 48 hadzinaŭ było pryzvana bolš za 300 tysiač reziervistaŭ. Navat z-za miažy ludzi viartalisia, kab pajści ŭ armiju.
«Viadoma ž, byli i tyja, chto bieh ad vajny, ale baranić krainu pryjechała značna bolš, čym zjechała, heta taksama ŭražvaje», — havoryć jana.
Pavodle jaje słoŭ, u Izraili čynoŭniki nie chavajuć svaich dziaciej ad armii. Publikujucca śpisy ministraŭ, čyje dzieci na vajnie i chto zahinuŭ na froncie.
Iryna, zhadvajučy Biełaruś pandemijnaha času, adznačaje, što fakty i statystyka, źviazanyja z kavidam, čynoŭnikami ŭtojvalisia. Heta vyklikała paniku, čutki, niedavier da dziaržavy, miedycyny. Kaštavała zdaroŭja dy žyćcia daktaram i pacyjentam.
Sistema achovy zdaroŭja Biełarusi nie mahła imhnienna spravicca sa šmatrazova ŭzrosłaj kolkaściu pacyjentaŭ, jak i armija Izraila nie mahła zabiaśpiečyć usim nieabchodnym pryzvanych reziervistaŭ, a sacyjalnyja słužby — evakujavanych.
«Ciažka ŭ vojsku žyć tolki na suchpajach. U Izraili heta razumiejuć, bo ŭsia kraina prajšła praz armiju. Vajskovaja słužba tut sapraŭdy hanarovy abaviazak. Dla sałdat ludzi hatujuć haračuju ježu, kuplajuć prysmaki, bializnu, bytavyja drobiazi i sami pryvoziać nabytaje na bazy, jak dla rodnych…», — havoryć Iryna.
Kiroŭcy-dobraachvotniki evakujavali siamju ź niebiaśpiečnaha pasielišča na miažy z Hazaj. Fota: Tanya Habjouqa/NOOR for NPR
Adnačasna z pryzyvam reziervistaŭ z rajonaŭ, jakija rehularna abstrelvalisia, rušyli uciekačy, praciahvaje jana.
«Kolki ludzi mohuć z saboju ŭziać u darohu? Dapuścim siamja z 5 čałaviek. U ich mašyna. Sami sieli i zmahli prychapić samaje nieabchodnaje. Na miescy im dziaržava vydatkoŭvaje srodki na pražyvańnie. Ale jak dalej žyć? Na dapamohu prychodzili vałanciory», — tłumačyć Iryna.
U jaje horadzie dla ŭciekačoŭ hatujuć pa 5 tysiač porcyj ježy štotydzień. Hetym zaniatyja doma i ŭ restaranach. Ježu vałanciory razvoziać sami ŭ vajskovyja častki dy rajony, jakija abstrelvajucca i adkul piensijaniery nie zachacieli vyjazdžać.
Skład, jakomu dapamahaje Iryna. Fota: z asabistaha archivu Iryny
Iryna chodzić dapamahać na adzin sa składoŭ, kudy prynosiać samyja roznyja rečy: vazki, myjnyja srodki, srodki hihijeny. Na im pracujuć pa niekalki čałaviek u dźvie źmieny. Kamu z uciekačoŭ patrabujecca štości, ale jany sami nie mohuć pryjechać, im viazuć vałanciory.
«Kali była maja źmiena, to paprasili pryvieźci pampiersy 4 pamieru. Ich na składzie nie było. Vałanciorka za svaje hrošy kupiła i sama zaviezła», — zaznačaje Iryna.
Skład arhanizavali vychadcy z Ukrainy jašče dva hady tamu. Rečaŭ tudy prynosiać bolš, čym raźbirajuć. Kali jany z defiektami, to addajuć na pierapracoŭku. Na sabranyja srodki, darečy, hetyja ludzi nabyvajuć taksama nieabchodnaje dla paranienych sałdat va ŭkrainskich špitalach.
Iryna adznačaje, što ŭ Izraili naohuł pryniata dapamahać, tolki treba paprasić i nie istotna na jakoj movie.
Niejak žančyna napisała ŭ adnu ź dziasiatkaŭ vałanciorskich raznamoŭnych hrup u sacsietkach pa-rasiejsku, što jaje siamja z tryma dziećmi, vyjechała z horada Sderot, jaki abstrelvajecca, i źniała pustuju kvateru.
Ciaham 40 chvilin usie pytańni z abstalavańniem žytła, dastaŭkaj i zborkaj mebli byli vyrašanyja biaspłatna. Pryviezieny byŭ navat posud, cacki i dziciačaje adzieńnie.
«Bolš pisać nie mahu, bo ŭ mianie zabili syna»
Na vajnie štodzień hinie 5—10 sałdat. Siarod zahinułych — i syn Iryninaj ziamlački. Jana pisała nievialikija viasiołyja abrazki i raźmiaščała ich u sacyjalnych sietkach.
«I tut raptam jaje post: bolš pisać nie mahu, bo ŭ mianie zabili syna. Minuŭ miesiac, i voś dniami joju byŭ apublikavany pieršy post. Mnohija čytačy padtrymali jaje», — adznačaje Iryna.
Pakolki ludziej zahinuła šmat, a kraina nievialikaja, to ŭ kožnaha izrailcianina jość zahinułyja nie tolki siarod rodzičaŭ, ale kaleh, adnakłaśnikaŭ, ci adnakurśnikaŭ.
Takija branzalety nosiać u Izraili mnohija. Na pieršym (piaredni płan) paznačany dzień, kali CHAMAS atakavaŭ Izrail. Na druhim napisana, što «vykradzienyja pavinny viarnucca». Fota: asabisty archiŭ Iryny
Vialikaj kolkaści ludziej patrabujecca psichałahičnaja dapamoha. Jaje biaspłatna akazvajuć paciarpiełym usich uzrostaŭ śpiecyjalisty i vałanciory. Pa telebačańni starajucca nie pakazvajuć zapisy zabojstvaŭ, kab nie traŭmavać ludziej.
Dapamahajučy inšym, ludzi dapamahajuć i sabie, kaža Iryna. U Izraili ličać, što donarstva, hatavańnie ježy dla sałdat, sastarełych, pieradača rečaŭ u centry dapamohi i tym, chto pazbaviŭsia doma, — psichałahičnaja samadapamoha ad stresu.
Pavodle jaje słoŭ, na vulicach šmat płakataŭ, u tym liku namalavanych dziećmi. Płakaty, roznyja instalacyi, branzalety dapamahajuć vykazać emocyi i zrabić bačnymi pačućci.
Izrail nie budzie raniejšym
Iryna kaža, što ŭ Izraili šmat horyčy i kryŭdy na śviet, jaki chutka zabyŭ pra 7 kastryčnika. Vyklikaje nierazumieńnie, što nie dačakalisia jasnaha staŭleńnia da hvałtu CHAMAS suprać izrailcian ad mižnarodnych žanočych arhanizacyj, Čyrvonaha Kryža dy toj ža AAN.
Ale ž hetym razam CHAMAS zabivaŭ nie tolki hramadzian Izrailu.
«Zahinuła šmat zamiežnikaŭ. Toje, što adbyłosia na miažy z Hazaj, paraŭnalna z tym, što było ŭ siaredniavieččy. Jany rabavali, zabivali, ździekvalisia», — aburajecca nastaŭnica.
Moładź arhanizuje takija punkty razdačy ježy sałdatam. Fota: Tanya Habjouqa / NOOR for NPR
«Za apošnija 30 hadoŭ u arabskich ankłavach vyhadavali zabojcaŭ. Uvieś hety čas z arabami izrailski ŭrad sprabavaŭ damovicca, kupić ichnuju łajalnaść, ale miralubstva nie spracavała», — tak usprymajuć situacyju izrailcianie.
«Vajna zaraznaja. Jana razmyvaje maralnyja miežy i maje ŭłaścivaść raspaŭzacca. Ad takoj situacyi vyjhrajuć takija piersanažy, jak Łukašenka. Nieraźbiarycha — ulubionaje ich asiarodździe…», — adznačaje Iryna.
Jana pierakananaja: kab nie CHAMAS, finansava zabiaśpiečany i ŭzbrojeny sponsarami, to žychary Hazy naŭrad ci pajšli b zabivać.
«Usie ciapier razumiejuć, što Izrail nie budzie raniejšym, što bolš niama davieru da arabaŭ», — prahnazuje surazmoŭnica.
Ultraartadaksalnyja habrei naviedvajuć sałdat izrailskaj armii. Da napadu CHAMASa na Izrail artadaksalnych habrejaŭ chacieli vyzvalić ad vajskovaj słužby. Paśla taho, jak pačałasia vajna, biesprecedentnaja kolkaść charedym zapisałasia ŭ vojska. Fota: Menahem Kanana/AFP via Getty
Hramadstva Izraila bolš raznarodnaje, čym u Biełarusi, ale toje, što izrailcianie mohuć adkryta i davierliva kazać pra svaje prablemy, baronić ich nie mienš, čym «Žalezny kupał».
Nastaŭnica miarkuje, što Izrail pa skančeńni vajny čakajuć vialikija pieramieny. Trahičnyja padziei źmianili śviadomaść ludziej. Jany zrazumieli, što raniejšyja zachady biaśpieki ŭžo nie pracujuć, a značyć nieabchodna šukać novyja, ale paśla pieramohi.
«Pakul ža, — padsumoŭvaje Iryna, — na mirnyja harady laciać rakiety, hramadzianie hatujuć subotnija viačery dla sałdat, źbirajuć uradžaj fiermieraŭ, supakojvajuć dziaciej, apranajuć uciekačoŭ i sałdat u zimovyja kurtki dy ŭzbrojvajucca».
«Naša Niva» — krynica jakasnaj infarmacyi i bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ «NN»Hladzicie taksama:
25-hadovaja dziaŭčyna arhanizavała abaronu kibuca. Jany źniščyli 25 bajevikoŭ
«Tolki dziejańnie ratuje». Spytali ŭ viadomych biełarusaŭ, jak pieražyć hetyja časy
Izrailskija zakładniki CHAMAS: najhoršy kašmar dla luboha ŭrada
«Maski źniatyja». U Izraili adreahavali na kałonku ŭ «Minskaj praŭdzie»
