Friťof Bieńjamin Šienk. Aleksandr Nievskij v russkoj kulturnoj pamiati: śviatoj, pravitiel, nacionalnyj hieroj (1263—2000). — Moskva: Novoje litieraturnoje obozrienije, 2007.
Aryhinalnaje vydańnie: Frithjof Benjamin Schenk, Aleksandr Nevskij: Heiliger-Furst-Nationalheld. Ein Erinnerungsfigur im russischen kulturellen Gedachtnis (1263—2000). Koln: Bohlau, 2004.
Pakolki zaraz krychu ažyviłasia dyskusija datyčna Alaksandra Nieŭskaha ŭ suviazi z adkryćciom pomnika śviatomu la rasijskaj ambasady ŭ Minsku, inicyjataram jakoha stała Rasijskaje vajenna-histaryčnaje tavarystva pry padtrymcy BPC, to vyrašyŭ źviarnucca da hetaj knihi.
Jasna, što ja pra jaje šmat čuŭ pazityŭnaha, hartaŭ, a voś całkam adoleć tak i nie sabraŭsia z ducham, dy abstaviny vymusili.
Prytym, kali ja byŭ u Bazeli ŭ 2017 hodzie, to spyniaŭsia ŭ tavaryša, kiraŭnikom na stypiendyi ŭ jakoha jakraz byŭ Šenk, tady ž jakraz pa jaho inicyjatyvie ź Ciurycha zapuścili teatralizavany «ciahnik Lenina», kab nahadać pra pieradpačatki balšavickaj revalucyi. Ale z prac šviejcarskaha navukoŭca čytaŭ tolki nievialikaje ese pra dačynieńnie Šahała da balšavickaj revalucyi z katałoha bazelskaj vystavy Šahała, jaki zastaŭsia ŭ majoj minskaj biblijatecy.
Ale, ułasna, paru słoŭ pra knižku, jana daŭno vyjšła, šmat adrecenzavanaja, tamu koratka.
Šenk raźbiraje vobraz Alaksandra Nieŭskaha jak kulturny kanstrukt, jon nie sprabuje raspavieści «sapraŭdnuju historyju», dać adkaz, kolki ž rycaraŭ nasamreč zahinuła na Ladovym paboiščy. Mova idzie pra vykarystańnie histaryčnaj postaci ŭ roznych kulturnych i palityčnych kantekstach, i Šenk vielmi pierakanaŭča demanstruje, jakija nadzvyčajnyja transfarmacyi pieražyvaŭ vobraz Nieŭskaha.
Spačatku heta byŭ śviaty rehijanalnaha suzdalskaha maštabu, i ŭ žycijach bolš uvahi nadavałasia roznym cudam (kštałtu, što śviatyja Barys i Hleb ačolvali vojska Nieŭskaha ŭ pieramozie nad niamieckimi rycarami), i asabliva roznym vylečvańniam kala mahiły śviatoha. Naturalna, što i daminujučaja ikanahrafija Nieŭskaha była tady jak starca-manacha z baradoj. Šenk tolki na toje namiakaje, ale całkam mahčyma, što pačatkovy etap karjery śviatoha kniazia byŭ źviazany ź jaho prasłaŭleńniem pravasłaŭnaj carkvoj, jakaja była zadavolenaja svaim pryvilejavanym statusam pad manholskim panavańniem, i kniaź, jaki zmahaŭsia z «jerytykami», ale pakorna słužyŭ manhołam, udała padychodziŭ pad palityčnyja intaresy pravasłaŭnych ijerarchaŭ.
U Noŭharadzie sprabavali vypisać ź jaho baraćbita za miascovuju ziamlu, ale hetaja tradycyja była źniščanaja razam ź likvidacyjaj naŭharodskich volnicaŭ.
U Maskoŭskaj ža dziaržavie Nieŭski mieŭ novaje pryznačeńnie, z adnaho boku cudatvornaha śviatoha, a ź inšaha — pačynalnika maskoŭskaj kniaskaj dynastyi.
Ale asablivaje značeńnie Nieŭski nabyvaje ŭžo ŭ piatroŭskuju epochu, kali stanovicca aficyjnym apiekunom Sankt-Pieciarburha, što faktyčna zabiaśpiečyła Nieŭskamu bliskučuju karjeru ŭ Rasijskaj impieryi. Asabliva ŭ XIX stahodździ, kali śviaty jašče staŭ i asabistym patronam dynastyi Ramanavych (ad Alaksandra I da Alaksandra III), choć Šenk jakraz na hetaj temie čamuści nie asabliva zasiarodžvajecca. Bolš važna dla jaho padkreślić, što va ŭmovach zmahańnia z katalickim pytańniem Nieŭski staŭ simvałam siły pravasłaŭja.
Tut jakraz paŭstaje na staronkach knihi i minski siužet, jakim čynam traktavać uźviadzieńnie carkvy Alaksandra Nieŭskaha ŭ Minsku. Z adnaho boku, my možam pakłaści hetu inicyjatyvu ŭ šerah budaŭnictva chramaŭ, jakija pryśviačalisia Alaksandru Nieŭskamu, pa zachodnich uskrajkach Rasijskaj impieryi: Varšava (źniesieny palakami ŭ 1920-ch), Chielsinki, Reviel (Talin). I tady heta paśladoŭnaja markiroŭka pamiežnych terytoryj z antykatalickaj i antyzachodniaj simvolikaj. Ci ŭsio ž tut mieła značeńnie Nieŭskaha jak apiekuna rasijskaha vojska, što ŭrešcie padtrymlivaje Šenk.
Padrabiazna šviejcarski navukoviec spyniajecca i na tym, jak vobraz Nieŭskaha pieražyŭ revalucyjnyja źmieny ŭ saviecki čas, spačatku ad patraplańnia ŭ niamiłaść, kali ŭ marksisckaj paradyhmie śviaty, dy jašče i kniaź, staŭ uvasableńniem ekspłuatatarskich kłasaŭ.
Nieŭski byŭ «reabilitavany» ŭ 1937 hodzie ŭ suviazi ź viartańniem patryjatyčnaj paradyhmy. Asabliva Šenk zasiarodžvajecca na tym, jak stvaraŭsia film Ejzienštejna «Alaksandr Nieŭski».
Mnie vielmi spadabaŭsia samy pryhožy chod hetaj knihi (užo rastyražavany), što znakamitaje vykazvańnie «Kto s miečom k nam pridiot, ot mieča i pohibniet!» — heta nasamreč biblejskaja cytata, jakaja ŭ scenaryj filma patrapiła praz pramovu Stalina (mabyć, u savieckaha pravadyra časam prabivałasia sieminarskaja adukacyja).
Jašče adzin siužet z hetaj knihi, jaki mnie duža padabajecca: jak ź Nieŭskaha lapili vialikaha pałkavodca, ale z krynic ničoha pra vajskovuju taktyku nie było viadoma. I voś savieckija historyki ŭ 1937 hodzie prydumali kontrtaktyku suprać teŭtonskaj «śvińni», i potym hetaja prydumka raźlaciełasia pa ŭsich padručnikach, ja navat pa svaim dziacinstvie pamiataju.
I, naturalna, novy pik karjery Alaksandra Nieŭskaha — heta Druhaja suśvietnaja vajna, kali ź jaho zrabili vialikaha pałkavodca, jaki hramiŭ niemcaŭ i praz stahodździ natchniaŭ savieckich sałdat.
Mabyć, samaje słaboje miesca ŭ knizie — heta apisańnie postsavieckaj epochi, frahmientarnaje, dzie fienomien Nieŭskaha apisvajecca chutčej u postmadernisckich katehoryjach. Jak i postsavieckaja Rasija, taki sabie łubok.
A voś ahryznułasia heta Rasija, i zaraz rassoŭvaje pomniki Nieŭskaha pa zachodnich uskrajkach svajoj impieryi. Hetaha šviejcarski aŭtar nie zmoh pradbačyć u hullivym finale svajho ŭ cełym vydatnaha daśledavańnia.
Čytajcie taksama:
Što stała z rasijskimi pomnikami, jakija impieryja staviła ŭ nacyjanalnych pravincyjach
«Danina pavahi našym bratam rasijanam». U Minsku adkryli pomnik Alaksandru Nieŭskamu
