Prynamsi 200 000 hadoŭ dzieci hadavalisia va ŭmovach sacyjalnaha asiarodździa ź niekalkimi vychavalnikami, bo abaranić małych ad vializnaj kolkaści nieviadomych pahroz možna było tolki hramadoj. Ale dziciačyja psichołahi XX stahodździa kancentravalisia na vyvučeńni suviazi maci i dziciaci. Heta było źviazana z daminujučymi ŭ toj čas sacyjalnymi normami i stereatypami ab adpaviednych rolach maci i baćki, kali baćka razhladaŭsia ŭ asnoŭnym jak toj chto «zarablaje hrošy».
The Conversation raspaviadaje pra bolš za 20 daśledčykaŭ, jakija vyvučajuć dziciačyja prychilnaści i abjadnalisia razam, kab adkazać na pytańnie: jak prychilnaść da aboich baćkoŭ ŭpłyvaje na sacyjalna-emacyjanalnyja i kahnityŭnyja zdolnaści dziaciej?
Daśledavańnie macicentryčnaj prychilnaści
U dziaciej raźvivajecca pryviazanaść da tych ludziej, jakija prysutničajuć vakoł ich doŭhi čas. Dla bolšaści dziaciej heta, naturalna, mama i tata. Sacyjołahi šyroka kłasifikujuć adnosiny pryviazanaści jak nadziejnyja i nienadziejnyja.
Pry nadziejnych adnosinach z vychavalnikam — kali dzicia ŭstryvožanaje (naprykład, emacyjna abo fizična paranienaje) — jano čakaje, što hety vychavalnik budzie dastupny i emacyjna padtrymaje. I naadvarot: dzieci, jakija nie ŭpeŭnienyja ŭ najaŭnaści padtrymki i apieki tady, kali im takaja padtrymka treba, chutčej za ŭsio, sfarmirujuć nienadziejnyja adnosiny pryviazanaści.
U ZŠA i Jeŭropie asnoŭnym apiekunom časta ličycca maci. Adpaviedna, daśledčyki raniej amal vyklučna zasiarodžvalisia na roli maci ŭ adnosinach pryviazanaści. Maci taksama byli i bolš dastupnymi dla daśledčykaŭ: jany z bolšaj hatoŭnaściu zhadžalisia ŭdzielničać u daśledavańniach, čym taty ci inšyja vychavacieli (babuli, dziaduli i prafiesijnyja apiekuny).
Akramia taho, mnohija daśledčyki mierkavali, što isnuje tak zvanaja «ijerarchija» ŭ baćkoŭskaj apiecy, u jakoj pryviazanaść da maci razhladałasia jak bolš važnaja dla razumieńnia raźvićcia dziciaci, čym pryviazanaść da «druhasnych» apiekunoŭ, naprykład da baćki.
Užo ŭ kancy 1980-ch hadoŭ niekatoryja navukoŭcy pryznali nieabchodnaść šyrejšaj acenki ŭpłyvu ŭzajemaadnosin prychilnaści dziaciej na trajektoryi ich raźvićcia. Ale daśledavańniaŭ było mała.
Ciapier bolš za dva dziasiatki sacyjołahaŭ z vaśmi krain śvietu, jakija cikaviacca pytańniami ab adnosinach pryviazanaści, supracoŭničajuć razam, kab pahłybicca ŭ pytańnie.
Čym bolš «nadziejnych adnosin», tym lepš
Pieršym krokam, jaki zrabiła hrupa daśledčykaŭ, była kampilacyja ŭsich najaŭnych danych za apošnija 40 hadoŭ. Jany vyvučyli papiarednija daśledavańni adnosin prychilnaści da aboich baćkoŭ dla bolš čym 1000 dziaciej. Daśledčyki padzialili ŭsich małych na čatyry hrupy:
- dzieci z nadziejnymi adnosinami z maci i baćkam;
- dzieci z nadziejnaj pryviazanaściu da maci i nienadziejnaj pryviazanaściu da baćki;
- dzieci ź nienadziejnaj pryviazanaściu da maci i nadziejnaj pryviazanaściu da baćki;
- dzieci ź nienadziejnaj pryviazanaściu da aboich baćkoŭ.
U dvuch asobnych daśledavańniach było aceniena, jak upłyvaje pryviazanaść dziaciej da aboich baćkoŭ na psichičnaje zdaroŭje i moŭnuju kampietencyju. U hetych daśledavańniach adnosiny pryviazanaści dziaciej aceńvalisia padčas nazirańnia za pavodzinami małych padčas karotkaha rasstańnia z kožnym z baćkoŭ u roznych situacyjach.
Vyjaviłasia, što dzieci, jakija adnačasova mieli nadziejnyja adnosiny pryviazanaści z aboima baćkami, adčuvali mienš simptomaŭ tryvohi i depresii i demanstravali lepšyja moŭnyja navyki, čym dzieci z pryviazanaściu tolki da adnaho z baćkoŭ abo ŭvohule biez nadziejnych adnosin pryviazanaści da kahości z baćkoŭ.
Čamu ž naziraŭsia taki efiekt? Choć daśledčyki nie zmahli dać dakładny adkaz na hetaje pytańnie ŭ svaim daśledavańni, jany vykazali zdahadku pra mahčymyja miechanizmy, što viaduć da atrymanaha vyniku. Naprykład, padumajcie pra dzicia, jakoje daviaraje aboim baćkam i ŭpeŭnienaje, što jany buduć pobač u składanych situacyjach.
Usie dzieci časam adčuvajuć smutak, hnieŭ ci adčaj. Ale pakolki dzicia z padvojnaj nadziejnaj pryviazanaściu moža lohka źviarnucca da baćkoŭ pa dapamohu i padtrymku, jano chutka zdymaje niehatyŭnyja emocyi, jany nie vylivajucca ŭ niepakorlivaść abo tryvohu, depresiju. Takoje dzicia nie maje patreby tracić emacyjnuju enierhiju na vyśviatleńnie miescaznachodžańnia baćkoŭ, jano tym samym raźvivajecca bolš pradprymalnym, pytlivym, zdolnym da ryzyki. Heta daje maleńkamu čałavieku bolš dośviedu, jakim jon moža padzialicca i pra jaki moža havaryć. Adsiul i šyrejšy dyjapazon i kolkaść maŭlenčaha vykazvańnia, što dapamahaje pašyrać moŭnyja navyki.
Maci — heta jašče nie ŭsio
Daśledčyki padkreślivajuć, što jany nie znajšli prajavaŭ toj samaj «ijerarchii važnaści» baćkoŭ. Dzieci z nadziejnaj pryviazanaściu tolki da mamy i dzieci z nadziejnaj pryviazanaściu tolki da taty statystyčna nie adroźnivalisia ŭ vynikach acenki psichičnaha zdaroŭja i moŭnaj kampietencyi.
Hetyja vysnovy paćviardžajuć važnuju praŭdu: maci i baćka adnolkava važnyja ŭ vychavańni dziaciej i vyvadzie ich na aptymalnyja trajektoryi raźvićcia. Inšymi słovami, važnaja mienavita kolkaść nadziejnych adnosin, jakija raźvivajucca ŭ dziciaci ŭ siamji, a nie kankretny poł darosłaha, ź jakim ustalavalisia hetyja nadziejnyja adnosiny.
Siarod inšaha, daśledčyki vyjavili, što dzieci cudoŭna raźvivalisia i kali raźvivali nadziejnyja adnosiny pryviazanaści i ŭ nietradycyjnych siemjach (naprykład, u siemjach z adnapołymi baćkami).
Kamanda kaža, što budučyja daśledavańni pavinny taksama praanalizavać inšyja siamiejnyja sietki, jakija ŭklučajuć inšych apiekunoŭ, akramia niepasredna baćkoŭ: naprykład, babul i dziadulaŭ, jakija časta biaruć aktyŭnuju rolu ŭ vychavańni dziaciej.
Čytajcie taksama:
Jak vychavać u dziaciej umieńnie «pravilna» złavać
