Na fota źleva — anłajn-kaladavańnie ź biełarusami Japonii, Karei i Biełarusi. Sprava — Michalina. Fota: asabisty archiŭ hieraini
Ale razynka hetaj siamji navat nie ŭ jaje mižkulturnaści. Reč u tym, što Taćciana — biełaruskamoŭnaja, ale hadavałasia ŭ rusifikavanym asiarodku. A jaje abrańnik — ajn pavodle nacyjanalnaści. Hety karenny na Chakajda narod amal straciŭ svaju movu dy identyčnaść praz hvałtoŭnuju japanizacyju. I niahledziačy na takija niespryjalnyja ŭmovy, muž i žonka imknucca pryščapić dačušcy abiedźvie movy.
— Z dačkoj ad jaje naradžeńnia ja razmaŭlaju pa-biełarusku, muž — pa-japonsku. A raz u muža rodnaja mova ajnskaja, to i jana ŭ nas prysutničaje, ale pakul frahmientarna. Paŭnavartasna my na joj u siamji nie razmaŭlajem, bo my ŭsie jašče nie vielmi dobra jaje viedajem, ale my namahajemsia vyvučać i pastupova ŭvodzić ajnskuju movu ŭ naša žyćcio, — tłumačyć Taćciana.
— Ale, paŭtarusia, ź Michalinaj ja razmaŭlaju tolki pa-biełarusku — va ŭsich situacyjach i vypadkach. Jana bilinhv, ale chaciełasia b być trylinhvam — kali my padciahniem movu ajnaŭ.
Dačce amal vosiem hadoŭ, jana naviedvaje druhi kłas zvyčajnaj siaredniaj japonskaj škoły, u jakuju trapiła pa takim ža zvyčajnym raźmierkavańni pa miescy žycharstva. A da škoły Michasia naviedvała samy zvyčajny dziciačy sad, jaki ja šukała zhodna z pryncypam — bližej da domu, kab było zručna jaje tudy vadzić.
Viadoma, u Japonii jość mahčymaść abrać dla navučańnia inšuju škołu. Naprykład, tuju, što bližej da miesca pracy baćkoŭ, ci kali pablizu žyvuć babuli-dziaduli, da jakich dzicia budzie prychodzić paśla zaniatkaŭ. Ci taki varyjant: kali chto-niebudź sa svajakoŭ pracuje ŭ škole, da jakoj vy adnosiciesia, i tamu nie chočacie, kab dzicia tam navučałasia. Zakona takoha niama, ale hetak nie pryniata — kali svajaki navučajucca i pracujuć u adnoj škole. Choć ja čuła, što jość vyklučeńni, naprykład, kali maci vychoŭvaje dzicia adna i pracuje ŭ škole, u jakoj jano navučajecca.
Ale ci prosta ŭ Japonii mižkulturnaj i šmatmoŭnaj siamji naohuł znajści škołu, u jakoj dzicia budzie adčuvać siabie kamfortna?
— U Japonii jość tolki niekalki varyjantaŭ z vybaram škoły, kali kazać pra moŭny aśpiekt. Možna iści ŭ zvyčajnuju, biaspłatnuju ahulnaadukacyjnuju miascovuju škołu, dzie navučańnie vyklučna pa-japonsku. Ci iści ŭ mižnarodnuju škołu, dzie navučańnie pa-anhlijsku. Ale takija škoły pryvatnyja i darahija.
U Michasi japonskaja mova davoli dobraja, bo jana i doma na joj razmaŭlaje, i ŭ škole. Ščyra, ja navat nie razhladała varyjanta mižnarodnaj škoły, bo dačka raście ŭ Japonii, maje hramadzianstva. Mahčyma, jana nie vyhladaje jak japonka, ale maje japonskaje proźvišča ad taty, i japonskaja mova — adna ź jaje rodnych moŭ, to čamu b joj prosta nie navučacca, jak i ŭsim jaje adnahodkam?
Nie skažu, što ja vielmi zadavolenaja padychodam japoncaŭ da adukacyi ŭ pačatkovaj škole, ale jon nie horšy za biełaruski (śmiajecca). Chaciełasia b, kab było bolš kreatyŭnaści, bolš svabody ŭ dziaciej. Choć jaje i bolš, čym u biełaruskich škołach. Ale ŭsio adno, chočacca, kab dzieci bolš vydumvali, štości vynachodzili, kab było bolš daśledčaj pracy, a nie tolki vyvučeńnie na pamiać ijerohlifaŭ i čytańnie tekstaŭ.
Faktyčna ŭ japonskich škołach adukacyja tolki pa-japonsku, za vyklučeńniem pryvatnych, i ja nie viedaju dakładna, ci pryznajuć tut ich adukacyju. Napeŭna, tyja, što anhłamoŭnyja, — tak, ale inšyja naŭrad ci. Tamu varyjantaŭ navučacca pa-biełarusku ŭ nas navat i nie było.
Viedaju vypadki, kali dzietki pryjazdžajuć ź inšych krain, pa-japonsku dobra nie razmaŭlajuć, ale vymušanyja taksama siadzieć na zaniatkach razam ź japoncami. Adzinaje, što ŭ ich jość niejkaja padtrymka, dadatkovyja zaniatki japonskaj.
Ci inšy varyjant — kali prychodzić pierakładčyk i siadzić pobač sa školnikam, kab usio jamu patłumačyć. Heta nie vielmi zručna, i heta ŭ asnoŭnym robiać vałanciory. To-bok niejkaj stałaj sistemy adukacyi dla dziaciej, što nie razmaŭlajuć pa-japonsku, tut, na žal, niama.
Dobra, što my z hetym nie sutyknulisia i što Michalina cudoŭna razmaŭlaje pa-japonsku. Bo heta sapraŭdy prablema, nad jakoj pracuje šmat vałanciorskich i niaŭradavych arhanizacyj. Ale mienavita na aficyjnym uzroŭni heta nie vielmi dobra prapracavana — kab u takich pamočnikaŭ byŭ narmalny zarobak ci staž. Usio vyklučna na vałanciorskich pryncypach.
Michalina. Sprava — padčas ajnskaha letnika (jaki taksama arhanizoŭvaje Taćciana) robić zadańni pa ajnskaj movie. Fota: asabisty archiŭ hieraini
Niadaŭna Taćciana vykładała ŭ instahramie videa, dzie Michalina čytaje pa-biełarusku, i atrymała šmat kamplimientaŭ. Taksama naša surazmoŭnica časam dzielicca historyjami, jak babrujskaj babuli dziaŭčynki davodzicca padciahvać svaju biełaruskuju movu, kab parazumiecca z unučkaj. Ale jak adbyvajecca hety adukacyjny praces?
— Adukacyju pa-biełarusku my arhanizoŭvajem sami. Ja zajmajusia z dačkoj faktyčna z malenstva: pracujem i nad słoŭnikavym zapasam, i nad hramatykaj, kab nie było pamyłak, nad vymaŭleńniem. Taksama ja sama vučyła jaje čytać i pisać, — kaža Taćciana. — Z hetaj viasny Michasia pačała zajmacca anłajn u Biełaruskaj škole ŭ Varšavie, dva razy na tydzień. Dahetul my zajmalisia ŭ inšych miescach, ale ciapier vyrašyli pakinuć tolki hetuju škołku.
Mnie padabajecca padychod da navučańnia, jak nastaŭnica ź dzietkami i baćkami kamunikuje — hetym ja całkam zadavolenaja, i my vielmi kamfortna tam pačuvajemsia. Taksama dla mianie było važna, kab była niejkaja supołka adnahodkaŭ. Kab Michalina bačyła, što jość roznyja biełaruskija dzieci, jakija pa-roznamu razmaŭlajuć na svajoj movie — chtości lepiej, chtości horš. I što jany taksama razmaŭlajuć na niejkich inšych movach, ale starajucca i vyvučajuć svaju. To-bok jana nie adna takaja.
Pa-treciaje, u mianie nie zaŭsiody staje času, kab joj samoj prydumlać zadańni, tamu što niejkich adekvatnych adukacyjnych materyjałaŭ na biełaruskaj movie dla dziaciej-bilinhvaŭ u pryncypie niama. Ja maju na ŭvazie nie tych dziaciej, što navučajucca ŭ biełaruskich škołach z ruskaj movaj navučańnia, a tych, što žyvuć pa-za miežami Biełarusi. I nas vielmi ratuje hetaja škoła.
Ja z samaha pačatku razumieła, što adukacyja pa-biełarusku dla Michaliny — heta budzie całkam maja adkaznaść, moj čas i vysiłki. Tamu tut niejkich spadziavańniaŭ na štości zusim nie było.
Naohuł u Japonii vielmi mała biełarusaŭ i jašče mienš tych, chto adukoŭvaje svaich dziaciej pa-biełarusku. Siemji, u dziaciej jakich prysutničaje biełaruskaja mova na ŭzroŭni adukacyi, možna pieraličyć na palcach adnoj ruki.
Adznaču, što japonskaj movaj my dadatkova nie zajmajemsia, robim tolki toje, što daje nastaŭnica. Ja vypisvaju Michasi dadatkovyja sšytki z zadańniami štomiesiac, jakija trošački iduć napierad za škołu — i joj heta cikaviej, čym na zaniatkach. I ŭsio, nad japonskaj movaj my nie pracujem, i ŭ pryncypie nastaŭnica dački nie kaža, što ŭ jaje jość z hetym prablemy.
Akramia biełaruskaj movy, Taćciana navučaje Michalinu i niekalkich jaje siabroŭ ajnskaj.
— Ja arhanizavała zaniatki ajnskaj movy dla dziaciej i baćkoŭ. My źbirajemsia niekalki razoŭ na miesiac. Tam ja vystupaju ŭ jakaści nastaŭnicy, vielmi dapamahaje toje, što ja ŭžo faktyčna siem hadoŭ zajmajusia ź Michalinaj. Bo ja ŭ toj čas pierahledzieła šmat infarmacyi, jak vykładajuć anhlijskuju movu dzietkam, jak padychodziać da vykładańnia ruskaj movy za miažoj. Naprykład, tut u nas, u Sapara, jość subotniaja ruskaja škoła, ja maju tam znajomych, što prafiesijna zajmajucca vykładańniem dzieciam-bilinhvam, davoli bahata ad ich atrymlivaju parad.
Bo navučańnie dzietak-bilinhvaŭ — heta cełaja sistema, cełaja navuka. Voźmiem, naprykład, Michalinu, mova asiarodździa ŭ jakoj japonskaja, i tut musić być zusim inšy padychod, čym dla dzietak, jakija žyvuć u Biełarusi i chacia b niejkim čynam dzieści čujuć biełaruskuju movu — ad babuli, pa televizary. Bo jana niejkim čynam usio adno prysutničaje ŭ ich žyćci, a da taho ž maje padabienstva z ruskaj. Tamu takim dzieciam lahčej, čym dzieciam, što žyvuć, naprykład, u francuzskim ci niamieckim asiarodździ.
U miascovych škołach jość svojeasablivy baćkoŭski kamitet, jaki zbolšaha moža ŭpłyvać na navučalny praces ci chacia b niešta raić. Zaŭsiody jość kamunikacyja z nastaŭnicaj, i peŭnyja idei ja padkidvaju. Naprykład, bolš vydatkoŭvać času na mižkulturnyja temy. Bo Michalina ŭsio ž vyhladaje inakš, imia ŭ jaje niezvyčajnaje, jana troški adroźnivajecca, a tamu byvajuć vypadki, kali jaje prymajuć za zamiežnicu. Tamu chočacca, kab u škole było bolš adukacyjnych momantaŭ u hetym płanie i ŭ płanie zaniatkaŭ ci infarmavańnia pra ajnaŭ.
Hety narod u asnoŭnym žyvie na Chakajda, ale tut pra ich vielmi mała infarmacyi, tolki ŭ 4-m kłasie niekalki tematyčnych lekcyj. Časam i sami nastaŭniki pra ajnaŭ mała što viedajuć. I ja pacichu padkidaju takija idei, ź jakimi nastaŭnica pahadžajecca. Ale joj, viadoma, usio adno treba raicca z kiraŭnictvam.
Na Chakajda ajnskaja mova, na žal, nie maje nijakaha statusu, navat rehijanalnaha. I niama nivodnaj škoły, dzie navučańnie ładzicca całkam pa-ajnsku. Jość tolki adna pačatkovaja škoła, dzie jość vykładańnie ajnskaj movy, ale ŭsiaho 10 hadzin na navučalny hod. Adna lekcyja na miesiac! Heta ničoha nie daje, heta zaniatki dziela taho, kab krychu paznajomicca z temaj.
I kali kazać ab pravach na adukacyju, to tak — mnie b chaciełasia, kab było navučańnie na ajnskaj movie. Viadoma, ź joj bolš składanaja situacyja, čym ź biełaruskaj, bo jana faktyčna ŭžo nie vykarystoŭvajecca na 100 adsotkaŭ navat u siamji. Jana prysutničaje frahmientarna. Mała ludziej, jakija mahli b ceły dzień karystacca joj. A pa-za miežami domu heta ŭ pryncypie niemahčyma, bo jana vielmi adroźnivajecca ad japonskaj. Japoncy jaje nie razumiejuć, i da taho ž šmat ajnaŭ, jakija jaje taksama nie viedajuć.
Možna skazać, što niama niejkaj sistematyčna adładžanaj prahramy ci adukacyjnych centraŭ, dzie možna było b vyvučać ajnskuju movu na dobrym uzroŭni. Kab paśla atrymlivać na joj adukacyju. Ale škoły mahli b uvodzić zaniatki, chacia b fakultatyŭna. Tamu pravy mienavita ajnskich dziaciej tut parušajucca i vielmi mocna.
Ja nie viedaju pra sproby stvareńnia ajnskaj škoły. Ale byli sproby stvareńnia dziciačaha sada, jašče ŭ pačatku 1980-ch, u adnoj vioscy, dzie bolš za 80 adsotkaŭ žycharoŭ — ajny. I ničoha ŭ ich nie atrymałasia. Bo dla taho, kab być pryznanym aficyjna i atrymlivać finansavańnie ad dziaržavy, patrebna, kab adukacyja była pa-japonsku. Na žal, stvaryć pryvatny dziciačy sad, z vysokimi cenami navučańnia, mahčymaści nie było. Tamu i siońnia navat daškolnaj adukacyi niama, dzie ajnskaja mova chacia b niejkim čynam prysutničała.
Jašče adna prablema ŭ tym, što ajny vielmi raskidanyja pa ŭsim Chakajda. Jość tolki adna vioska, dzie ajnaŭ bolš za japoncaŭ. I kali byli dumki, ci možna štości takoje stvaryć u Sapara, chacia b niadzielnuju škołu — usio zamykajecca na raskidanaści ajnaŭ pa roznych kutkach vostrava.
Parady baćkam, jakija hadujuć małych biełarusaŭ i biełarusačak u inšych krainach.
— Ja žyvu zhodna z pryncypam — što nie daje mnie dziaržaŭnaja sistema adukacyi, toje stvaraju sama. I hetyja zaniatki ajnskaj movy dla Michaliny i jaje siabroŭ, i biełaruskuju adukacyju, jakuju ja taksama sprabuju dla jaje arhanizavać. I dziakuj Bohu, što ciapier u nas źjaŭlajucca takija inicyjatyvy, jak biełaruskaja anłajn-škoła. I jość inšyja roznyja inicyjatyvy, nastaŭniki, škoły i kursy, što prapanoŭvajuć biełaruskim dzieciam adukacyju na rodnaj movie. Tamu moj deviz — usio ŭ našych rukach (śmiajecca).
Što ja mahła b paraić inšym biełaruskim baćkam? Kali ciažka zmahacca za niejkuju aficyjnuju adukacyju, to biarycie ŭsio ŭ svaje ruki. Moža buduć niejkija zruchi, kali vy sami prajavicie inicyjatyvu. I chto-niebudź pojdzie vam nasustrač — municypalitet, hramada i hetak dalej, hledziačy ŭ jakoj krainie vy ciapier znachodziciesia, — adznačaje surazmoŭnica.
