«Składana, kali pastajanna žyvieš pad presam, u strachu. Kolki čałaviek moža ciarpieć taki stan?»
Ja pryjechaŭ u Biełaruś u 1991 hodzie. Pamiataju, što jana tady nie nadta adroźnivałasia ad Kuby: byli čerhi ŭ mahazinach, praduktaŭ nie chapała, ich vydavali pa tałonach. Na Kubie ciapier jašče horš, tam nie pradajuć tavary svabodna. Kali i možna znajści jakuju napaŭpryvatnuju kramu, to ceny tam buduć zavyšanyja ŭ dziesiać razoŭ, i nie kožny budzie mieć mahčymaść tam zakuplacca. Dziaržava vydaje praduktovyja padački, ale taho, što jany vydzialajuć na miesiac, chapaje, moža, na čatyry dni.
Chacia i ŭ Biełarusi było ciažka, ja znajšoŭ siabie i staŭ pracavać hrafičnym dyzajnieram. Mnie heta prynosiła i prynosić ščaście. Sprabavaŭ siabie ŭ ličbavym farmacie pracy, na Kubie tady nie było mahčymaści tak pracavać. Asvojvaŭ nie tolki movu, ale i novyja technałohii — taki kajf, prosta cudoŭna.
Vielmi chutka pryvyk da Biełarusi, dy ŭ mianie i nie było vybaru. Musiŭ sfarmavać koła znosinaŭ, vyvučyć na chadu movu, kab choć niejak hutaryć z klijentami. Rablu dyzajn dla inšych ludziej, i treba być trochi psichołaham, kab razumieć, što matyvuje čałavieka, kali jon zamaŭlaje peŭnuju pracu. Usio heta viruje ŭ hałavie, i ŭ vyniku ja daju čałavieku niejkuju vyjavu, jakuju mušu abhruntavać, a dla hetaha treba leksika. Ale ŭ mianie na adnym dychańni atrymałasia jaje asvoić, i kalektyŭ byŭ vielmi zhurtavany, my pasiabravali.
Biełaruś kałasalna źmianiłasia za hety čas, asabliva za apošnija try hady paśla vybaraŭ. Da 2020 hoda biełarusy byli narodam, jaki ciarpić i moža heta rabić doŭha. Ale nasamreč heta nie tak, i my bačyli heta sami, kali ŭsie źjadnalisia i vyjšli na vulicu. Pra heta možna było tolki maryć u 90-ja.
Dziaržava pačała pužać: nie vychodź, bo pabjom, zabjom, zhvałcim. A tut heta nie atrymałasia. Byli ludzi, jakija stracili žyćcio i zastalisia kalekami, ale heta nastupstvy režymu.
U 2020-m ludzi vykinuli toje, što ich raniej skoŭvała. Składana, kali pastajanna žyvieš pad presam, u strachu.
Dyktatarskija režymy ničoha novaha ž nie prydumlajuć, jany vykarystoŭvajuć toj ža instrumient, što byŭ tysiačy hadoŭ tamu, — strach: bojsia, bo ja macniejšy, bo ja ciabie zabju. Ty možaš tak žyć tydzień, miesiac, hod, dziesiać hadoŭ, ale ŭsio heta maje svaju miažu. Kolki čałaviek moža ciarpieć taki stan?
I prychodzić čas, kali čałaviek kaža: chopić, zaraz budzie inakš. Tak, jość Paŭnočnaja Kareja, ale jość i Paŭdniovaja.
Jakaja b ni była kraina, heta ŭsio-tki tolki adna častka płaniety Ziamla, i jana nie moža žyć pavodle zusim inšych zakonaŭ pryrody. Ludzi mohuć mieć inšy koler skury, ale jany dychajuć hetak ža, jak i my, im patrebnyja tyja ž samyja rečy. Usio źmianiajecca i abnaŭlajecca. I my z vami nie niaźmiennyja, i heta cudoŭna.
«I ŭ Biełarusi, i na Kubie ludzi žadajuć adnaho — być ščaślivymi»
Kuba doŭhi čas była ispanskaj kałonijaj. Ispancy pryvozili tudy na płantacyi vielmi šmat niavolnikaŭ — afrykancaŭ, kitajcaŭ, usio heta pieramiešvałasia. Z hetaha atrymałasia cudoŭnaja nacyja, prosta vau! Tam možna znajści čałavieka luboj źniešnaści — ad śvietłaha jeŭrapiejca da ciomnaha afrykanca, i nichto nie prajaŭlaje rasizmu, bo heta ŭsio my, adno cełaje.
Da 1959 hoda heta była ščaślivaja kraina. Ludzi tancavali bačatu, salsu, pili rom, tam možna było kajfanuć i znajści raj na ziamli. Ale pryjšli kamunisty i abrubili heta ŭsio siakieraj, skončyłasia ščaście.
Kali ciapier turysty tudy jeduć, jany taksama mohuć bačyć, što miascovyja tancujuć i śpiavajuć. Ale treba razumieć, čamu čałaviek tancuje, kali jamu drenna, — bo ŭžo niama čaho hublać, usio adabrali.
I ŭ Biełarusi, i na Kubie ludzi žadajuć tolki adnaho — być ščaślivymi, ale nie ŭsie viedajuć, jak hetaha dasiahnuć. Ščaście musić być nie ad taho, što chtości la ciabie daje tabie aporu, a ad taho, što ty źziaješ unutry, heta prynosić ščaście i tabie, i inšym. My chočam być ščaślivymi, a jak da hetaha imknucca — heta ŭžo inšaje pytańnie. Jość dumki, jakija nam dapamahajuć.
Ciapier na Kubie praciahvajecca ŭsio toje, što pačałosia tam u 1959 hodzie (data Kubinskaj revalucyi. — «NN»). Čałaviek, jaki ciapier kiruje krainaj, [prezident Kuby Mihiel Dyjas-Kaniel] naležyć pryblizna da toj ža tatalitarnaj škoły, što i Kastra. Luby kubiniec, jaki kaža toje, što nie padabajecca režymu, aŭtamatyčna robicca voraham i budzie represavany: moža apynucca ŭ turmie ŭ niečałaviečych umovach, moža źniknuć abo zahinuć.
U Biełarusi ciapier paŭtarajecca toje, što zdaryłasia na Kubie. Ale ŭ Biełarusi było śviatło ŭ kancy tunela: byli pratesty, kandydaty, vybary, chacia i sfalsifikavanyja. Na Kubie i hetaha niama.
Prablema ŭ tym, što Kuba — heta vostraŭ. My žyviom u Jeŭropie, i ŭ nas jość susiedzi: dla Biełarusi heta, naprykład, Polšča, Litva, Łatvija. Paniavoli my viedajem, jak žyvuć našy susiedzi: što jany jaduć, jak apranajucca, jakija ŭ ich mašyny. Heta ŭpłyvaje na nas, my imkniomsia stać takimi ž ščaślivymi, jak i jany.
A ŭ Kuby niama susiedziaŭ, vakoł vada. Tak jak heta vostraŭ, kraina izalavanaja ad usiaho śvietu. Tam byvajuć turysty, ale ich pryvozić dziaržava, i ŭsie prybytki ad hetaha iduć u adnu kišeniu. Turysty žadajuć adpačyvać: mora, plaž, rom, cyhary. Jany nie cikaviacca tym, jak žyvuć miascovyja žychary, jany pryjazdžajuć rassłabicca. Jość žurnalisty, jakija, ryzykujučy žyćciom, zdymajuć repartažy pra Kubu, ale takoje pahladzić daloka nie kožny.
Kaniešnie, ja saču za navinami z Kuby, ale nie byŭ tam z 1991 hoda, kali źjechaŭ u Biełaruś. Pieralot na Kubu kaštuje doraha, i kali ja žyŭ u Biełarusi, u mianie byli inšyja kłopaty — siamja, praca. Dziela čaho mnie jechać tak daloka? Da taho ž nie było poŭnaj harantyi, što, kali ja traplu na Kubu, mianie vypuściać nazad, heta ruletka.
Zhodna z dakumientami ja moh pryjazdžać tudy i vyjazdžać, ale vyrašyŭ nie ryzykavać. Tym bolš što baćkoŭ užo z nami niama, brat žyvie ŭ Štatach. Tolki maja małodšaja siastra zastałasia na Kubie, ale my ź joj vielmi ciesna kamunikujem praź miesiendžary, tak što ja viedaju, čym jana žyvie.
Ci stała mnie Biełaruś domam? Prytrymlivajusia troški inšaj kancepcyi nakont taho, što takoje Radzima i dom. U 1991 hodzie ja źjechaŭ z Kuby, miesca, dzie ja naradziŭsia, i dzie b ja ni apynuŭsia, ja zaŭsiody budu inšaziemcam. Adzinaje, što ja nie marsijanin, ja naradziŭsia na płaniecie Ziamla.
Tamu dla mianie dom — heta tam, dzie ja znachodžusia, ja nie pryviazany ni da jakoha miesca. Chtości moža mieć niehatyŭnyja emocyi, maŭlaŭ, sumuju pa Radzimie, ale navošta heta? U mianie ŭsio cudoŭna, vuń jakaja pryhažość navokał! Mahčyma, reč u tym, što ja mastak, ci prosta ramantyk, ci naiŭny, ale ŭsio heta napaŭniaje mnie serca i nie daje mahčymaści sumavać.
Biełaruś — heta cudoŭnaja kraina. Ja tam sustreŭ vydatnych ludziej, tvorčych. U kahości zakachaŭsia, z kimści ažaniŭsia, z kimści blizka pasiabravaŭ. Dla mianie jany stali jak svajaki, ale takija, jakich ja nibyta vybraŭ dla siabie sam.
Serca radujecca ad taho, jakija biełarusy ciopłyja. U mianie ŭ Biełarusi zastałosia troje dziaciej, ja ich usich lublu, i jany lubiać mianie, jany kantaktujuć pamiž saboj.
«Upeŭnieny, što i ja «hałasavaŭ» na vybarach, chacia ja nie biełarus»
Ja razumieŭ, što adbyvajecca ŭ Biełarusi, raniej za 2020 hod, bačyŭ sfalsifikavanyja vybary jašče ŭ 2001-m. Tady ahitavali iści na vybary praz paštovuju rassyłku. Ale i mnie, na majo imia i proźvišča prychodzili takija listy! Niekatoryja ludzi nie dumali pra toje, što proźvišča niezvyčajnaje, prapiska jość — atrymlivaješ list, a toje, što ja nie hramadzianin krainy, nikoha nie cikaviła.
Upeŭnieny, što i ja «hałasavaŭ» [na vybarach], chacia ja nie biełarus, i ŭ 2020-m moj syn bačyŭ majo imia na ŭčastku ŭ śpisie tych, chto prahałasavaŭ.
Tak jak ja inšaziemiec, to nie mieŭ prava vychodzić [na pratest] raniej, čym treba, bo sami biełarusy da 2020-ha nie vychodzili na pratest masava. A voś u 2020-m vyjšli amal usie. Kali ty bačyš vakoł hetuju masu ludziej, razumieješ, što ty nie adzin, bahata ludziej dumaje tak, jak i ty.
Dvoje z maich dziaciej užo darosłyja, jany žyvuć samastojna. Bačyŭ toje samavolstva, jakoje adbyvałasia ŭ žniŭni 2020-ha. Niejak padumaŭ: kali ja budu maŭčać, heta značyć, što ja z usim zhodny. I kali ŭ hety čas maje dzieci vyjduć u mahazin pa chleb i raptam trapiać u aŭtazak, tady ja budu saŭdzielnikam, bo ŭ toj čas, kali ja musiŭ kazać, što niazhodny, ja maŭčaŭ.
Hod na Akreścina? Uspaminaju, ale niačasta.
Dniami ja hladzieŭ intervju [Chase] Muchika, eks-prezidenta Uruhvaja. Jon niekalki hod siadzieŭ u turmie, jaho tam mocna presavali. Muchika skazaŭ, što nikoha nie nienavidzić, bo nianaviść da kahości pryvodzić ciabie ŭ stan idyjatyzmu. Ty nie ŭ stanie abjektyŭna aceńvać toje, što adbyvajecca vakoł ciabie.
Unutry ciabie čarviak, jakoha ty kormiš i jaki ciabie pažyraje, nianaviść pracuje suprać ciabie, i ty sam daješ joj heta rabić.
Całkam ź im zhodny. Toje, što zdaryłasia sa mnoj na Akreścina, — heta vyprabavańnie, prosta častka žyćcia. Ja pabačyŭ śviet pa-inšamu, vyjšaŭ z zony kamfortu, što, darečy, vielmi karysna. Kali ty vychodziš z zony kamfortu, heta dazvalaje tabie pierastać skardzicca.
Vakoł nas stolki pryhažości, a my časam hetaha nie zaŭvažajem. Kazurka mima pralacieła — vau, jakoje ž heta stvareńnie! Naprykład, ja bolš za hod nie bačyŭ Miesiaca — nie było mahčymaści, možna było bačyć tolki kavałak nieba praz akienca ŭ kamiery ci na špacyry. I kali ja nočču pabačyŭ Miesiac, ja prosta afihieŭ — jaki jon pryhožy! Raskazvaŭ heta maim siabram, jakija sustrakali mianie ŭ Maskvie [paśla vysyłki ź Biełarusi], i jany byli ŭ šoku. Zaŭvažyŭ pryhažość, jakuju nie moh adčuvać bolš za hod, bo mianie pazbavili hetaj mahčymaści.
Jak by ni było składana, ja mahu ciapier usprymać tyja rečy, da jakich tady ŭ mianie nie było dostupu. Dyk našto skardzicca? Usio cudoŭna. Nie liču, što maja historyja składanaja, heta prosta historyja. Nie mahu paraŭnoŭvać siabie ź inšymi, bo nie maju prava i heta było b niespraviadliva. U ludziej roznyja losy i šlachi, i kožny šlach važny dla taho, chto pa im idzie, nie mienš važny, čym moj.
Viadoma, ja bačyŭ vielmi šmat hvałtu i samavolstva: maŭlaŭ, mahu rabić što žadaju, i ničoha mnie nie budzie. Hvałt byvaje nie tolki fizičny, ale i psichałahičny, i ja heta ŭsio adčuvaŭ na sabie i bačyŭ na svaje vočy. Tym nie mienš ja nie ličyŭ siabie achviaraj, jany nie mahli mianie zamknuć. Fizična ja znachodziŭsia ŭ kamiery šeść na siem, moh zrabić pa joj vosiem ci dzieviać krokaŭ u daŭžyniu ŭ zaležnaści ad taho, jaki krok rabić. Časam vychodziŭ na špacyr, ale dla hetaha treba było damovicca ź ludźmi ŭ kamiery.
Ale jany [siłaviki] nie mahli prymusić mianie dumać tak, jak jany žadali, u hetym płanie ja byŭ volny. I tym nie mienš ja bačyŭ vialiki hvałt. Taki byŭ dośvied. Nie mahu skazać, što karysny, jon prosta inšy.
Ci žadaju ja pomsty? Nie, nijakaj. Kali ja budu žadać kamuści niečaha drennaha, hetaje žadańnie budzie ŭnutry mianie, i jano budzie škodzić mnie samomu. Navošta mnie karmić takija pačućci? Jany sami, ułasnymi rukami robiać svoj los. Siońnia jany siejuć nasieńnie taho, što atrymajuć zaŭtra, i mnie nie treba žadać čahości zvyš hetaha.
Toje, što mianie mahli advieści ŭ kamieru-adzinočku, nadzieć mnie kajdanki abo dubasić mianie, ničoha nie značyć, heta ich učynki, a nie maje. Ja im ničoha drennaha nie žadaju, zrazumieła, što i dobraha nie žadaju. Žyvicie vaša žyćcio, adpracoŭvajcie vašu karmu. Vam heta daviadziecca rabić doŭha, bo paśla takoha svavolstva ščaślivaha žyćcia vam nie ŭbačyć.
Dapuścim, karmy niama, ale tym nie mienš maje dumki, učynki i słovy vyznačajuć majo zaŭtra. Heta nasieńnie, jakoje ja siońnia sadžaju, i kali jano budzie dobrym, to ŭ mianie budzie dobraje žyćcio, kali nie, to ja sam siabie zakapaju. Nie chacieŭ by bačyć, što atrymajecca ŭ nastupnym žyćci z Łukašenki ci Pucina, bo heta budzie niechta vielmi nieščaślivy. I tak budzie nie praz maje ci vašy žadańni, a praz toje, što jany robiać svaimi rukami.
«Na žal, ščaścia mnie na Kubie nie znajści»
Čaho ja žadaju ad žyćcia? Dapamahać inšym usim, čym tolki mahu: paradami, słovami, pracaj. Kali ŭ mianie atrymajecca zrabić kahości bolš ščaślivym, budu rady.
Jak i ŭ Minsku, ciapier ja pracuju hrafičnym dyzajnieram. Rabić dla inšych pryhožyja karcinki — heta prynosić ščaście. Pracuju ciapier jak fryłansier, ale ŭžo hod u mianie adzin klijent, kampanija, dla jakoj rablu ŭpakoŭku. Ich tavary pradajucca ŭ Łatvii — cukierki, piačeńnie, roznyja žuraviny ŭ šakaładzie.
Ciapier čakajem pierahladu majoj spravy pa statusie ŭciekača, data apielacyi jašče nie pryznačanaja. Havaryŭ ź jurystami, jakija mnie dapamahajuć. Jany skazali, što šansy na pośpiech u mianie vialikija, bo rašeńnie mihracyjnaj słužby absurdnaje.
Ja pryjechaŭ u Litvu całkam lehalna, nie pierasiakaŭ miažu jak nielehalny mihrant. Kali mianie vypuścili z Akreścina i adpravili ŭ Rasiju, u mianie atrymałasia źviazacca z Freedom House i «Bajsołam». Dziakujučy im Litva dała mnie hadavuju humanitarnuju vizu, kab ja nie trapiŭ na Kubu, bo tam u mianie było b zusim inšaje žyćcio.
Prajšoŭ hod, i jany vyrašyli, što mnie na Kubie ničoha nie pahražaje, ale ž tam ničoha nie źmianiłasia: zastałasia taja ž ułada, ludziej hetak ža represujuć.
Prezident Kuby padtrymlivaje Pucina i Łukašenku. Ja maju inšyja pryncypy ŭ žyćci, i kali traplu na Kubu, budu kazać toje ž samaje, što i tut. Zrazumieła, što tam mianie adrazu zakryjuć, turma ŭ maim vypadku jašče budzie dobrym varyjantam. Na žal, ščaścia mnie tam nie znajści.
Plus demakratyčnych krain u tym, što ŭ ich ty maješ mahčymaść dakazać svaju praŭdu, heta my i budziem rabić.
«Naša Niva» — krynica jakasnaj infarmacyi i bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ «NN»Čytajcie taksama:
