Partał Delfi — adno z najbolš papularnych vydańniaŭ Litvy. Ën naležyć estonskaj Ekspress Grupp, takija ž partały pracujuć u Łatvii i Estonii. 48-hadovy Aleh Jerafiejeŭ uznačalvaje ruskamoŭnuju viersiju litoŭskaha Delfi. Mienavita na joj byŭ apublikavany dakumientalny film, jaki vyklikaŭ u biełarusaŭ supiarečlivuju reakcyju. Darečy, Delfi źbirajecca pieravydać film u najbližejšyja dni, jašče bolš zabluranym. Pra jaho pieršaja častka našaj hutarki. A ŭ druhoj častcy — havorka pra staŭleńnie da biełarusaŭ i pra tendencyi litoŭskaj palityki adnosna ich.
«NN»: Jak film «Chronika sučasnaści» źjaviŭsia ŭ redakcyi Delfi?
AJE: Aŭtar [Mikałaj Maminaŭ] pryjšoŭ da nas i prapanavaŭ jaho. My pahladzieli hety materyjał, nas zacikaviła.
U Litvie dahetul nie było takoha filma. Jak i bolšaść miedyja, my, viadoma, vykarystoŭvali i vykarystoŭvajem peŭnyja kadry biełaruskich pratestaŭ, kali raskazvajem pra ich. Ale nie było takoha poŭnamietražnaha tvora, dakumientalnaj chroniki taho, što adbyvałasia. Film cikavy, bo za hadzinu ź liškam my možam ubačyć pratesty i zhadać, što ŭsio heta sapraŭdy adbyvałasia ŭ Biełarusi. My bačym bolš-mienš strukturavanuju pracu, u jakoj jość mietraž, pa jakim my možam mierkavać, što i jak adbyvałasia na minskich vulicach u toj čas.
«NN»: To-bok heta ŭnikalny materyjał dla vas?
AJE: Nie toje kab unikalny, bo tam šmat kadraŭ tych ža situacyj, što my bačyli raniej, chiba što heta źniata ź inšych rakursaŭ. Ale ŭ filma jość siužetnaja linija, možna pahladzieć pa chranałohii, jak ciaham hetych troch dzion raźvivalisia padziei.
«NN»: Jak rychtavali film da pakazu?
AJE: Mikałaj [Maminaŭ] prynios užo hatovy film. Što da nas, my rabili litoŭskija citry, bo film vychodziŭ u pieršuju čarhu na litoŭskuju aŭdytoryju. Taksama my zajmalisia kolerakarekcyjaj i retušavańniem.
Adrazu było zrazumieła, što bieź bluru hety film pakazvać nielha, bo tam chapaje bujnych płanaŭ ludziej. Paru tydniaŭ u nas syšło, kab jaho zabluryć. Zrabili adzin raz i ŭbačyli, što hetaha niedastatkova, potym zrabili blur druhi i treci raz, i tolki paśla hetaha apublikavali film.
Ciapier zabluryli jaho ŭžo čaćviorty raz, i heta taksama doŭžyłasia doŭha. Paśla taho, jak my adklučyli film na jutubie, my nad im jašče papracavali, kab da nas zusim nie było pretenzij. Hladzieli, čym možna dapoŭnić jaho, kab nie zusim prybrać adtul usio cikavaje, inakš jon tady vyhladaŭ by vielmi dziŭna.
«Biełaruskaje hramadstva ciapier u zakładnikach»
«NN»: Što adbyvałasia paśla taho, jak vy raźmiaścili hety film na jutubie?
AJE: Nam pačali zvanić i pisać ludzi, jakija prasili prybrać jaho, bo jany ŭ im pabačyli siabie ci svaich znajomych i ciapier bajacca, što ich paznajuć.
My, viadoma, bačyli, jak u kamientarach niechta pisaŭ pad vyhladam HUBAZiKa i sprabavaŭ nahaniać strach. Ale ŭ toj ža čas niekatoryja kalehi z-za miežaŭ Biełarusi, nie siłaviki i nie śpiecsłužboŭcy, pačali nahaniać u fejsbuku strach jašče raniej za HUBAZiK. U nas uźnikła pytańnie: navošta heta było rabić?
Nas paprakali: nie važna, što vy pakazali, unikalna heta ci nie, ale jano stanie padstavaj dla represij. Ale ja mahu nazvać jak minimum dziesiać kanałaŭ, dzie videa z 2020 hoda lažyć u adkrytym dostupie. Tam bujnyja płany, ahulnyja — jakija chočaš, i bluram navat nie pachnie. Bieśpierśpiektyŭna šukać łohiku ŭ tym, jak režym vybiraje padstavu dla represij, u takim vypadku my musim uvohule maŭčać i ničoha nie rabić.
«NN»: Tym nie mienš biełaruskija siłaviki zatrymali paśla vychadu filma niekalki čałaviek.
AJE: HUBAZiK moža pakazać jašče 20—30 zatrymanych. My možam heta pravieryć? I davajcie nie zabyvać, represii ździajśniaje nie Delfi i nie niejkaje inšaje miedyja, nie biełaruskija niezaležnyja miedyja, u jakich takich videa kolki chočaš. Represii ździajśniaje režym. Jakuju padstavu jon vybiera — heta, na žal, dla nas niedastupnaja infarmacyja.
A što rabić z pratestami ŭ inšych krainach, u Rasii? Taksama ŭsio zabluryć i nie pakazvać? Čym tady žurnalisty buduć zajmacca? Tady pierad nami paŭstajuć hłabalnyja i vielmi cikavyja pytańni. Što tady rabić ź jutubam? Napisać im kalektyŭnuju skarhu z prośbaj ścierci ŭsio pra biełaruskija pratesty pačynajučy z 2020 hoda?
Davajcie nie zabyvać, što kali ludzi vychodzili na demanstracyju, jany chacieli jakraz prademanstravać svoj pratest.
Nie chaču paprakać biełarusaŭ ci kahości jašče, ale kali my vychodzim na vulicu, my robim heta ŭśviadomlena, kab pakazać svajo mierkavańnie i pratest, prymajem rašeńnie.
Heta nie havoryć pra toje, što nam naplavać na biełarusaŭ i my nie prajaŭlajem razumieńnia da taho, što represii ŭzmacniajucca. Naadvarot, my try razy bluryli film. Moža zdarycca tak, što vy sami pastavicie ŭ materyjał videa z adkrytymi tvarami, jakoje lažyć u adkrytym dostupie try hady, i niedzie jaho pakažacie. Upeŭnieny, šmat ludziej taksama ŭ im siabie paznajuć i zdryhanucca. I heta ŭžo nichto nie prybiare, a my prybrali naš film.
Nie kažu pra vydańnie «Chronika biahučych padziej» savieckaha času, kali ludzi ładzili pratesty i pra ich staralisia ŭ hetaj chronicy pisać. Pryčym staralisia ŭdakładniać, chto kankretna zładziŭ taki pratest.
«NN»: Jak vy aceńvajecie skandał vakoł filma?
AJE: My pabačyli na hetym prykładzie, što za apošnija paŭhoda cisk na biełaruskaje hramadstva mocna vyras. Chutčej za ŭsio, kali b hety film byŭ vypuščany miesiacaŭ siem tamu, takoj reakcyi nie było b. Pa-mojmu, za apošnija hod-paŭtara vyjšła para dakumientalnych stužak, dzie taksama ŭsio niezabluranaje, i ludzi za takija pracy jašče i ŭznaharody atrymlivali. Takoha ažyjatažu, jak u našym vypadku, tady nie było.
Mabyć, za hetyja niekalki miesiacaŭ situacyja tak pahoršała, što takuju mocnuju reakcyju vyklikaje luby napamin pra toje, što było, što ludzi pratestavali, nie žadali i, napeŭna, nie žadajuć bačyć peŭnych ludziej va ŭładzie.
Praz heta my pierš za ŭsio bačym strach samoha režymu. Sa stracham idzie jaho žadańnie pryhłušyć usio navokał siabie i skarystać lubuju mahčymaść, kab razdźmuć hety strach.
Ciapier vymušany kanstatavać, što, na žal, Łukašenka trymaje pistalet la skroni kožnaha biełarusa, jaki patencyjna ź im niazhodny, usio bolš-mienš śviadomaje biełaruskaje hramadstva ciapier pa sutnaści ŭ zakładnikach.
«NN»: Paśla skandału vy kantaktavali z Maminavym?
AJE: Tak, jak zaŭsiody, my ź im narmalna kamunikujem.
«NN»: Vy kazali, što jašče raz zabluryli film. Płanujecie jaho znoŭ vypuścić?
AJE: Tak, my abaviazkova jaho pakažam, było b dziŭna jaho zusim prybrać i nie pakazvać (premjera staić u jutubie na 14 žniŭnia ŭ 18:00. — «NN»). Heta taksama aznačała b, što Łukašenka pieramahaje, jak i ŭ tym vypadku, kali b my tam zusim usio zabluryli šerym koleram. Vyhladała b tak, nibyta Biełaruś i biełaruskaje hramadstva pieratvarylisia ŭ vialikuju šeruju plamu i tvaraŭ u ich užo niama.
«NN»: Biełaruskija niezaležnyja miedyja bolš nie vykarystoŭvajuć u svaich materyjałach fota z tvarami pratestoŭcaŭ, kab vypadkova nie naškodzić…
AJE: Biezumoŭna, heta kłopat, i heta vielmi važna. Tamu my i bluryli film. Było b biezadkazna vypuścić jaho ŭ pieršapačatkovym vyhladzie, chacia takija kadry dahetul lažać paŭsiul. Vierahodna, miedyjnaja supolnaść budzie tut stajać pierad vyklikam, jak pracavać dalej, bo na hetym situacyja nie spynicca. Raniej ci paźniej my budziem vymušanyja sastupać režymu, u tym liku na škodu svajoj pracy.
Biełaruś i biełarusy ŭ litoŭskaj palitycy
«NN»: Jak ciapier usprymajuć Biełaruś zvyčajnyja litoŭcy?
Aleh Jerafiejeŭ: Heta składanaje pytańnie, nie było vialikich apytańniaŭ ci daśledavańniaŭ hetaha.
Na moj pohlad, u suviazi z apošnimi padziejami, u tym liku pieramiaščeńniem hrupoŭki «Vahnier» i roznymi pravakacyjami, litoŭcy bačać u Biełarusi niebiaśpiečnaha susieda. Ale heta, chutčej, datyčyć nie samoha naroda, a biełaruskaha režymu.
Jość jašče mihrancki kryzis, jaki doŭžycca nie pieršy hod. My pamiatajem, jak u 2021-m vialikija hrupy mihrantaŭ sprabavali pierajści miažu, heta była adna z hibrydnych apieracyj Łukašenki, ciapier my bačym inšyja prajavy takich pavodzinaŭ. Dadajcie siudy Astravieckuju AES, dzie pastajanna niešta zapuskajecca i łamajecca.
«NN»: Ci dastatkova litoŭcy infarmavanyja pra toje, što adbyvajecca ŭ Biełarusi?
AJE: Jość infarmacyja pra asnoŭnyja pracesy, što adbyvajucca ŭ Biełarusi, tamu situacyju možna prykładna zrazumieć. Ciapier vielmi składana atrymać usiu infarmacyju pra toje, što robić režym, z-za vajny va Ukrainie i raźmiaščeńnia ŭ Biełarusi rasijskich vajskoŭcaŭ kraina zakryvajecca.
Ale my viedajem, što režym robić toje, što choča, ciśnie na ludziej, zadušyŭ pratest. Jon pryhniataje lubuju aktyŭnaść i abmiažoŭvaje dostup da infarmacyi pra toje, što adbyvajecca.
«NN»: Nakolki zaŭvažnaja biełaruskaja mienšaść u Litvie?
AJE: Napeŭna, u pieršuju čarhu jana prajaŭlaje siabie praz Kabiniet Śviatłany Cichanoŭskaj, praź jaho zajavy i ŭdzieł u palityčnych pracesach, u tym liku litoŭskich. U žniŭni 2020-ha Cichanoŭskaja pryjechała siudy, potym tut apynulisia i inšyja palityčnyja ŭciekačy ź Biełarusi, u tym liku i pravaabaroncy, i ŭdzielniki pratestaŭ, pracujuć arhanizacyi dziela dapamohi im. U miedyjnaj prastory ŭsie jany najbolš zaŭvažnyja ź biełarusaŭ.
Inšaja reč — toje, što kažuć našy palityki pra biełarusaŭ, ci miarkujuć jany, što peŭnyja biełarusy mohuć pahražać nacbiaśpiecy. Padajecca, što žychary Litvy, asabliva tyja, chto žyvie ŭ Vilni ci ŭ inšych rehijonach, dzie vialikija biełaruskija supolnaści, adekvatna ŭsprymajuć biełaruskich emihrantaŭ: usio-taki heta i ajcišniki, i ludzi sa svaim biznesam, niechta ź biełarusaŭ praciahvaje zajmacca aktyvizmam. Heta našy susiedzi, jakija prosta apynulisia ŭ vielmi składanaj situacyi.
Paśla poŭnamaštabnaha ŭvarvańnia Rasii biełaruskija pratesty i prysutnaść biełarusaŭ u Litvie adyšli na druhi płan, kali nie na treci. Ale režym nie daje nam zabyć pra siabie, pastajanna ładzić niejkija pravakacyi.
Mnie zdajecca, što časam strašyłki pra biełarusaŭ ad našych palitykaŭ pierachodziać ramki — mahčyma, heta praca na svajho vybarščyka. Ja pra sproby zraŭniać biełarusaŭ z rasijanami, pakazvać ich jak pahrozu nacbiaśpiecy.
Spačatku my byccam adkryvajem [u 2020-m] dla biełarusaŭ humanitarny kalidor, a potym kažam, što biełarusaŭ zašmat u Litvie. Ale što źmianiłasia? Niaŭžo praz toje, što ŭ Biełaruś pryjechali vahnieraŭcy, biełarusy stali niejkimi inšymi? Jakim čynam vahnieraŭcy ŭpłyvajuć na biełarusaŭ? Dla mianie heta nie nadta pierakanaŭčaja pryčyna niešta zacisnuć i pastrožyć.
Prosta treba razabracca, ci mohuć našy słužby pravieryć i adsiejać tych, chto pracavaŭ z režymam, u kaho jość padsankcyjny biznes. Kali vy nie ŭ stanie heta zrabić, niama čaho pužać ludziej, prosta treba pracavać.
«NN»: Biełaruskim miedyja viadomyja vypadki, kali ŭ «pahrozie nacbiaśpiecy» abvinavačvali ludziej, farmalnym čynam źviazanych u minułym z MUS ci vajskovymi strukturami.
AJE: Viedaju takija historyi, my sami aśviatlajem anałahičny vypadak. Hramadzianin Litvy žanaty ź biełaruskaj, ale jana nie moža da jaho pryjechać, bo joj anulavali litoŭskija dakumienty i jašče na piać hadoŭ zabaranili naviedvać ES. Treba raźbiracca, jakija kryteryi pahrozy.
Raniej u Litvie razvažali, kaho pryznavać supracoŭnikam represiŭnych orhanaŭ Savieckaha Sajuza — KHB i NKVD. Ci ličym my złačyncam umoŭnaha kiroŭcu abo kuchara ŭ stałovaj?
Abo hladzim na situacyju adekvatna i sprabujem razabracca, chto sapraŭdy ździajśniaŭ represii? Dakładna nie skažu, da jakoj vysnovy pryjšła Litva. Ale ludziej, jakija nie prymali źviazanyja z represijami rašeńni, tut nie pieraśledavali.
Ź biełarusami atrymlivajecca padobna. Čałaviek niekali słužyŭ u savieckaj ci biełaruskaj armii, potym, mahčyma, vychodziŭ na pratesty, a ciapier atrymlivaje mokraj anučaj pa tvary. Heta pytańnie da našych palitykaŭ i adkaznych ustanoŭ, jakija zajmajucca hetymi spravami.
«NN»: Heta vydatki situacyi?
AJE: Napeŭna. Mahčyma, ihraje rolu strach, niedachop resursaŭ dla taho, kab dać rady pracesam. Tamu i prymajucca bolš radykalnyja rašeńni, jakija pry farmalnym padychodzie da ich vykanańnia mohuć baluča ŭdaryć pa tych, kaho i tak bjuć doma.
Čuŭ niadaŭna kamientar staršyni kamiteta abarony i nacyjanalnaj biaśpieki Litvy Łaŭrynasa Kaščunasa. Jon kazaŭ prykładna tak: vy, viadoma, vybačajcie, ale ŭ pieršuju čarhu nas cikavić naša situacyja.
Ja tak razumieju, što Kabiniet Cichanoŭskaj znachodzicca ŭ kantakcie ź litoŭskimi palitykami i sprabuje vyrašyć hetyja pytańni. Jašče važna, jak heta ŭsio bačyć litoŭski vybarščyk. Kali jamu padać Biełaruś jak strašyłku i vialikuju pahrozu, tut ničoha nie vypraviš, bo nie ŭ kožnaha litoŭca jość susied-biełarus, i tady litoviec nie viedaje, jakija jany — biełarusy.
«Naša Niva» — krynica jakasnaj infarmacyi i bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ «NN»Čytajcie taksama:
Litva pastaviła na miažy ščyty z papiaredžańniami pra ryzyki pry pajezdkach u Biełaruś
«Kalinoŭski — vielmi važnaja postać, ale paŭstańnie 1863-ha było katastrofaj» — Łatyšonak
