Halina Bialajeva pa adukacyi historyk i śpiecyjalizujecca na daśledavańniach staradaŭnich nadmahillaŭ.
«Imia archijepiskapa Jaŭsievija ŭspłyło, kali ja pracavała ŭ picierskich archivach, — raskazvaje surazmoŭnica. — U dakumientach viadomaha navukoŭca, vydaŭca i historyka vialikaha kniazia Mikałaja Michajłaviča Ramanava, dziadźki cara Mikałaja II, ja znajšła cikavy rapart, dzie była infarmacyja pra toje, što ŭ Spasa-Praabraženskaj carkvie byli pachavanyja mahiloŭskija archijepiskapy Hieorhij Kaniski i Jaŭsievij, a taksama jepiskap Vitalij Hrečulevič. Hetaja infarmacyja spatrebiłasia kniaziu, kab sistematyzavać danyja pa ŭsich pravincyjnych mohiłkach, u tym liku tych, jakija znachodzilisia na terytoryi siońniašniaj Biełarusi — na toj momant častki Rasijskaj Impieryi.
Z toj padačy ŭ 1908—1911 hadach Mahiloŭskaja jeparchija praviała maštabnuju rabotu pa pierapisie danych z nadmahilnych plit. Hety abahulnieny zvod pavinien byŭ uvajści ŭ adzin z tamoŭ śpiecyjalnaha vydańnia. Ale adbyłasia Kastryčnickaja revalucyja, i sabranyja źviestki lahli ŭ archivy. Što datyčycca Spasa-Praabraženskaha chrama, to jon byŭ źniesieny ŭ 50-ja hady minułaha stahodździa. Siońnia na hetym miescy znachodzicca Śledčy kamitet Mahiloŭskaj vobłaści».
Pakul daśledčyca rychtavała da vydańnia knihu «Nieapublikavany ruski pravincyjalny niekropal Mikałaja Michajłaviča Ramanava» i raźmiaščała ŭ internecie infarmacyju pra tych znakavych dla Mahilova asob, proźviščy jakich jana vypisała z archiva, na jaje vyjšli krajaznaŭcy i paviedamili, što ŭ Arle na mohiłkach znachodzicca plita kolišniaha mahiloŭskaha archijepiskapa.
Nadmahilnaja plita archijepiskapa Mahiloŭskaha Jaŭsievija była znojdziena nastajacielem carkvy ŭ honar Iaana Pradciečy protaijerejem Uładzimiram i dziakam Siarhiejem Zajcavym. Jany pačali vyvučać plity na mohiłkach i vielmi ździvilisia, kali na mahile dziaŭčynki Lubovi Lisavaj, jakaja pamierła ad suchotaŭ u 1872 hodzie, ubačyli plitu archijepiskapa Jaŭsievija. Paviedamili ab svajoj znachodcy ŭ miascovy muziej, staršy navukovy supracoŭnik jakoha Hanna Šaciejeva i vyjšła na mahiloŭcaŭ.
Sproby zabrać plitu rabilisia i raniej, ale zrabili heta tolki sioleta. Pakolki plita nie trapiła ŭ śpis miascovych kulturnych kaštoŭnaściaŭ, to prablem ź jaje vyvazam nie ŭźnikła.
Halina Bialajeva padzialiłasia śmiełymi spadziavańniami, što, mahčyma, u Arle znojducca nadmahilli i astatnich śviataroŭ, jakija byli pachavanyja ŭ Spasa-Praabraženskim chramie ŭ Mahilovie. U muziei joj raskazali, što pry restaŭracyi tamtejšaha mosta praz Aku ŭ padmurku adnoj z apor znajšli abłomki nadmahillaŭ.
Jak trapiła ŭ Aroł mahiloŭskaja plita, nieviadoma. Mahčyma, miarkuje historyk, padobnyja rečy vyvozilisia ź Biełarusi jak budaŭničy but dla adnaŭleńnia paśla vajny haradoŭ Savieckaha Sajuza. Abo plitu ratavali vierniki. I, chutčej za ŭsio, dla hetych met vykarystoŭvaŭsia mienavita čyhunačny transpart.
Čytajcie taksama:
Na raskopkach pad Minskam znajšli jašče adzin tryzub kniazia Iziasłava
U archivie znajšli dakumienty, datyčnyja vučoby Maksima Bahdanoviča
