Pietrohlify na skale z vyjavaj palaŭničych. Pravincyja Nadžran, Saudaŭskaja Aravija. Fota: Eric Lafforgue / Art in All of Us / Corbis via Getty Images
Jak piša CNN, pačatak navukovamu daśledavańniu pakłała znachodka archieołahami ŭ 2020 hodzie ŭ Andach škileta žančyny, jakaja žyła dzieviać tysiač hadoŭ tamu. Jana była pachavanaja pobač z pryładami dla palavańnia na bujnych žyvioł.
Najaŭnaść u pachavańni zbroi spačatku prymusiła vučonych paličyć, što jany znajšli pareštki mužčyny, ale marfałahičny analiz i analiz DNK paćvierdzili, što staražytny palaŭničy byŭ žančynaj.
Antrapołah Kara Uoł-Šefler (Cara Wall-Scheffler), prafiesarka Cichaakijanskaha ŭniviersiteta Sietła, daviedaŭšysia ab hetym fakcie, vyrašyła razam sa svaimi studentami sabrać usie mahčymyja źviestki pra žanočaje palavańnie.
Dla hetaha była vykarystana baza danych, u jakoj zachoŭvalisia źviestki ab 1400 supolnaściach, jakija žyli ŭ roznych častkach śvietu na praciahu apošnich 100 hadoŭ, ź ich 391 supolnaść žyła za košt palavańnia i źbiralnictva.
Dalej daśledčyki adšukali zapisy ab praktycy palavańnia ŭ 63 supolnaściach i pahladzieli, jakija zapisy jość pra žančyn-palaŭničych.
Pošuki dazvolili vyjavić źviestki ab palavańnia žančyn u 50-ci supolnaściach, i ŭ 87% hetych zapisaŭ utrymlivalisia źviestki ab tym, što heta palavańnie było płanavanym i metanakiravanym.
Zapisy śviedčyli, što žančyny palavali na žyvioł roznych pamieraŭ. Pry hetym, jak adznačajuć aŭtary daśledavańnia, najčaściej abjektam palavańnia była bujnaja žyvioła.
Žančyny taksama vykarystoŭvali śpiecyjalnyja pryłady dla palavańnia. Naprykład, na Filipinach žančyny narodnaści ahta chadzili na palavańnie z nažami, łukami i strełami.
Uoł-Šefler adznačaje, što pa tych źviestkach, jakija jany vyjavili, vidać, što žančyny nie byli abmiežavanyja adnym sposabam palavańnia, a mahli adaptavacca da roznych situacyj i ŭmoŭ.
Kali mužčyny prytrymlivalisia adnaho sposabu palavańnia i vykarystoŭvali peŭny typ instrumientaŭ, da jakich jany pryzvyčailisia ź dziacinstva, to žančyny vybirali luby instrumient, jaki im bolš padabaŭsia ŭ kankretny momant.
Žančyny nie tolki palavali, ale i pieradavali svaje viedy i navyki dzieciam, ale pry hetym jany nie prytrymlivalisia strohich praviłaŭ i tradycyj, a adaptavali svoj styl navučańnia da svaich asabistych pieravah i intaresaŭ.
Aŭtary daśledavańnia vyjavili, što žančyny taksama bolš niepaśladoŭnyja, čym mužčyny, u vybary partnioraŭ pa palavańni.
«Jany mahli pajści jak sa svaim mužam, tak i ź siabrami ci siostrami. Časam babula išła adna, kali ŭ jaje byŭ svoj sposab zdabyć peŭnaha źviera», — raspaviadaje Uoł-Šefler.
Antrapołah adznačaje, što zapisy śviedčać ab tym, što žančyny metanakiravana vybirali zbroju i stratehiju palavańnia ŭ zaležnaści ab svaich met i ŭmoŭ, a nie prosta karystalisia tym, što traplałasia pad ruku. Heta śviedčyć ab tym, što žančyny zahadzia płanavali svaje palavańni i byli nacelenyja na pośpiech.
Jak adznačyŭ dla CNN dacent fakulteta antrapałohii i archieałohii Univiersiteta Kałhary ŭ Kanadzie Viviek Vienkataraman (Vivek Venkataraman), vučonyja zdoleli z roznych krynic, jakija isnavali na praciahu dziesiacihodździaŭ, sabrać u adno miesca źviestki pra žanočaje palavańnie. Heta dazvoliła detalova raskazać pra toje, jak nasamreč palavali žančyny.
Adnak navukoŭca pieraścierahaje ad zanadta šyrokaha prymianieńnia vysnoŭ, pieraniasieńnia ich na ŭsie supolnaści palaŭničych i źbiralnikaŭ. U toj ža čas, na jaho dumku, hetyja źviestki — śviedčańnie taho, nakolki hnutkimi mohuć być hiendarnyja roli.
Sama ž aŭtar daśledavańnia — prafiesarka Uoł-Šefler — padkreślivaje, što hetaja hnutkaść hiendarnych rolaŭ jość važnaj častkaj vyžyvańnia čałavieka, asabliva ŭ nievialikich supolnaściach, dzie rola kožnaha važnaja dla hrupy ŭ cełym.
Čytajcie jašče:
Navukoŭcy: niebinarnyja ludzi isnavali jašče ŭ kamiennym vieku
Piačornyja hraviury ŭzrostam 57 000 hadoŭ byli pracaj nieandertalcaŭ — daśledčyki
Vučonyja zdoleli atrymać hienietyčnyja adbitki palcaŭ čałavieka kamiennaha vieku
