Pratesty kala Akademii navuk, 2020 hod. Fota: sacsietki
Jakich navukoŭcaŭ pieraśledavali čaściej?
Siarhiej Biesarab, były supracoŭnik Nacyjanalnaj akademii navuk, śpiecyjalizavaŭsia na daśledavańniach u chimičnaj halinie.
Raniej navukoviec skłaŭ partret biełaruskaha «ekstremista». Ciapier ža źviarnuŭ uvahu na navukoŭcaŭ siarod represavanych.
Pad navukoŭcami razumielisia śpiecyjalisty Akademii navuk, vyšejšych navučalnych ustanoŭ, daśledčych instytutaŭ, papularyzatary navuki, mahistranty, aśpiranty.
U svaim analizie Biesarab hruntavaŭsia na źviestkach ab pieraśledzie, što byli publičnyja.
Jon vyjaviŭ, što najbolš paciarpieli ad represij fiłołahi i historyki, a taksama fiziki, matematyki i bijołahi.
Da humanitaryjaŭ aŭtar daśledavańnia dałučaje mastactvaznaŭcaŭ, fiłosafaŭ i sacyjołahaŭ. U jaho analizie pa 4% navukoŭcaŭ hetaj śpiecyjalizacyi sutyknulisia ź pieraśledam.
Vobraz «pratesnaha navukoŭca» vyznačyli historyki i fiłołahi. Na partrecie — kandydat navuk va ŭzroście 45-51 hadoŭ. Jany stali ruchavikom pratestaŭ u navukovym asiarodździ.
Siarhiej Biesarab fienomien pratesnaj aktyŭnaści humanitaryjaŭ tłumačyć tym, što historyki i fiłołahi, u adroźnieńnie ad navukoŭcaŭ techničnych śpiecyjalizacyj, bolš intehravanyja mienavita ŭ aktyŭnaje biełaruskaje hramadstva i prahnuć pieramien. Ad źmieny situacyi ŭ krainie zaležyć ich navukovaja zapatrabavanaść. Tamu jany i akazalisia ŭ avanhardzie pratestaŭ i najbolš zaznali represii.
«Historyki, fiłołahi patrebnyja najbolš Biełarusi, bo zajmajucca temami, źviazanymi ź Biełaruśsiu, — davodzić navukoviec. — Im niama na kaho raźličvać, akramia siabie i svajoj dziaržavy. Rasija, naprykład, finansuje prajekty, u jakich udzielničajuć biełaruskija chimiki i fiziki, ale ja nie čuŭ, kab rasijanie davali hrošy na pašyreńnie i padtrymku biełaruskaści».
Niečakana vialikaj represavanaj hrupaj navukoŭcaŭ stali fiziki. Ich 11 pracentaŭ. 9% z navukoŭcaŭ, jakija zaznali pieraśled, — jurysty.
Siarhiej Biesarab kaža, što ŭ BDU šmat daktaroŭ jurydyčnych navuk vystupiła ścianoj, kab abaranić ad zvalnieńnia kaleh.
Siarod paciarpiełych 8% navukoŭcaŭ, jakija zajmajucca bijałohijaj.
Jakija śpiecyjalnaści tych navukoŭcaŭ, chto trapiŭ pad represii? Fiłołahi — 21%, historyki — 20%, fiziki — 11%, jurysty — 9%, matematyki — 9%, bijołahi — 8%, fiłosafy — 4%, mastactvaznaŭcy — 4%, sacyjołahi — 4%, psichołahi — 3%, hieohrafy — 2%, chimiki — 2%, mašynabudaŭniki — 2%, ekanamisty — 1%
Ahułam navukoŭcaŭ techničnaha profilu, takich, jak chimija, matematyka, mašynabudavańnie, ad represij paciarpieła niamała. Razam vyjšła 13 pracentaŭ.
Siarhiej Biesarab adznačaje, što pradstaŭnikam hetaj represavanaj hrupy navukoŭcaŭ, kab zachavać nacyjanalnuju samaidentyčnaść i navažycca vyjści na pratest, treba mieć vysoki ŭzrovień samadyscypliny, uvieś čas pamiatać pra suviaź z rodnym krajem.
«Na navukoŭcaŭ techničnych śpiecyjalizacyj upłyvaje hłabalizacyja. Čym bolšy ŭzrovień technałahičnaści daśledavańniaŭ, tym bolš im treba ŭzajemadziejničać z admysłoŭcami roznych krain. Sami taho nie chočučy, jany stanoviacca hramadzianami śvietu. Nacyjanalnaja identyčnaść adychodzić na druhi płan. Kali sabie nie rabić zaŭvah, nie bierahčy svaju biełaruskaść, to ryzykuješ razmycca pa śviecie», — tłumačyć Biesarab.
Z tym ža sutykajucca chimiki. Jany aryjentujucca na supracu z Rasijaj, bo biełaruskaja Akademija navuk zvykła supracoŭničaje z rasijskimi navukova-daśledčymi instytutami.
U avanhardzie pratestu navukoŭcy, jakich niby niama
Siarhiej Biesarab źviartaje ŭvahu na vialikuju represavanuju hrupu navukoŭcaŭ, narodžanych u 1970-ch hadach. Sa sta — ich tracina.
Jakoha ŭzrostu represavanyja navukoŭcy. 25-30 hod — 4%, 30-35 — 6%, 34-40 — 11%, 40-45 — 18%, 45-50 — 25%, 50-55 — 12%, 55-60 — 7%, 60-65 — 5%, 65-70 — 8%, 70-75 — 4%
Jon ličyć, što heta paradaksalna, bo navukoŭcaŭ takoha ŭzrostu ŭ biełaruskaj navucy vobmal, a jany akazalisia ŭ avanhardzie pratestaŭ.
«Siamidziasiatniki» sutyknulisia z mnostvam prablem na prafiesijnym šlachu.
«Z-za katastrafičnaj ekanamičnaj situacyi paśla razvału Savieckaha Sajuza tahačasnyja navukoŭcy va ŭzroście 30—40 hadoŭ, jakija byli asnoŭnaj ruchajučaj siłaj, syšli ŭ biznes, inšyja śfiery, nie źviazanyja z navukovaj dziejnaściu, ci naohuł zjechali. U vyniku ŭ biełaruskaj navucy zastalisia albo maładyja navukoŭcy, albo pažyłyja: akademiki pad 70—90 hadoŭ i ich kalehi pad tryccać. Navukoŭcaŭ bazisnaj asnovy 40—50 hadoŭ ciapier zamała, ale pry hetym mienavita jany akazalisia siarod aktyŭnaj častki pratestu», — dzivicca Siarhiej Biesarab.
U praanalizavanych vypadkach represavanych pieravažajuć kandydaty navuk — 58 %. Bahata, adnak, i daktaroŭ navuk —11%.
Heta akaličnaść razburaje prapahandysckija naratyvy, što pratest staŭ vynikam upłyvu «lalkavodaŭ», zaŭvažaje Siarhiej Biesarab.
Nahody dla zvalnieńnia navukoŭcaŭ — zatrymańni i niaŭhodnyja kamientary
Represii suprać navukoŭcaŭ raściahnutyja ŭ časie.
«Ja nie zmoh razabracca, da čaho jany pryviazvajucca. Pad pieraśled navukovaja supolnaść ad 2020 hoda traplaje pieryjadyčna. Byvajuć kropkavyja zatrymańni i abłavy. Asudžanyja da 3 hadoŭ «chatniaj chimii» 71-hadovy akademik, doktar bijałahičnych navuk Aleh Davydzienka i jaho žonka, a taksama movaznaŭca Siarhiej Haranin trapili za kraty paśla abłavy», — nahadvaje Siarhiej Biesarab.
Zatrymańni stanoviacca nahodaj dla zvalnieńnia. Jašče adna nahoda dla jaho — nibyta parušeńnie etyčnaha kodeksu navukoŭca. U kodeks upisali normu, jakaja zabaraniaje davać kamientary niedziaržaŭnym miedyja — norma, jakuju niemahčyma sabie ŭjavić u luboj inšaj jeŭrapiejskaj krainie.
Alaksandr Łukašenka i staršynia Prezidyuma Nacyjanalnaj akademii navuk Uładzimir Husakoŭ na adnoj z narad u Akademii navuk. Fota: president.gov.by
«U 2020 hodzie, kali ja baraniŭ Ściapana Łatypava, jakoha vinavacili ŭ tym, što jon rychtavaŭ chimičnuju zbroju, ja zrabiŭ zajavu, što pretenzii da jaho nie majuć padstaŭ. Paśla jaje ŭ maim instytucie zjaviŭsia zahad pra zabaronu kamientaroŭ. Ich treba było ŭzhadniać z dyrektaram, jaki vyrašaŭ, ci davać dazvoł. Ciapier takaja situacyja lehalizavanaja aficyjna na ŭsiu Akademiju», — adznačaje Biesarab.
Biełaruskich navukoŭcaŭ baranili ich zamiežnyja kalehi. Adličanym studentam prapanoŭvali prahramy dla dalejšaj vučoby ŭ zamiežnych VNU. Navukoŭcam padkazvali, jak atrymać hrantavuju padtrymku, kab praciahnuć navukovuju dziejnaść za miažoj.
«Kali pačali zvalniać navukoŭcaŭ, to byŭ składzieny list suprać represij. Z 850 padpisantaŭ — 200 byli zamiežnikami. Bolš za ŭsich było ŭkraincaŭ, šmat rasijan. Byli navukoŭcy z Francyi, Izraila, Polščy, Finlandyi, Estonii, Litvy, ZŠA i navat Brazilii», — zhadvaje Siarhiej Biesarab.
«Čym možna kampiensavać razburany śviet navukoŭcaŭ»
Siarhiej Biesarab kaža, što ŭ 2010 hodzie, pavodle Biełstata, u Biełarusi zajmalisia navukaj 32 tysiačy čałaviek, a ŭ 2021 hodzie ich było 25 tysiač.
Na jaho pohlad, dla ciapierašniaj Biełarusi źniknieńnie 7 tysiač navukoŭcaŭ ujaŭlajecca nievialikaj strataj. Ale ŭ doŭhaterminovaj pierśpiektyvie heta moža akazacca surjoznaj prablemaj, bo navukoŭcy zajmajucca raspracoŭkaj technałohij, jakija «zjaŭlajucca naftaj XXI stahodździa».
Jon adznačaje, što jaho daśledavańnie pramiežkavaje, bo 100 represavanych navukoŭcaŭ — nie kančatkovaja ličba. Arhanizacyi, jakija źbirajuć źviestki pra represii, pryznajuć, što i ichniaja statystyka ŭ biełaruskich realijach nie moža być poŭnaj: šmat infarmacyi nie vychodzić na pavierchniu.
Siarhiej Biesarab. Fota: fejsbuk Biesaraba
Siarhiej Biesarab sprabuje vyznačyć, jakuju kampiensacyju dziaržava pavinna spłacić represavanym navukoŭcam, kab jany praciahnuli svaju navukovuju dziejnaść u Biełarusi. Značnaja ich častka paśla vyzvaleńnia pakidaje krainu.
«Jany zjazdžajuć navat nie z pryčyny biaśpieki. Toje, što režym zrabiŭ ź imi, jany ŭsprymajuć jak zdradu», — tłumačyć Biesarab.
«Navukoŭcy — ludzi śpiecyfičnyja, u niečym boskija ludzi. Jany žyvuć u svaim idealistyčnym śviecie. Zdrada krainy razburaje hety śviet, žyćcio, jakoje navukoviec vybudoŭvaŭ ad VNU i aśpirantury, — padsumoŭvaje jon. — Nie viedaju, čym možna załahodzić, kampiensavać razburany śviet. Nie mahu sabie ŭjavić, jakoj musić być u navukoŭca ŭnutranaja ŭpartaść, viera ŭ inšuju budučyniu Biełarusi, kab zastacca i praciahnuć pracu».
«Naša Niva» — krynica jakasnaj infarmacyi i bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ «NN»Hladzicie taksama:
