Śviatłanie Cichanoŭskaj łukašenkaŭski sud daŭ 15 hod kałonii zavočna. Fota: Ofis Cichanoŭskaj
«Brać i sudzić — heta pazicyja apanienta»
Kryścina Rychter akreślivaje, što palityčnaja struktura nie moža vykonvać funkcyi sudovaj sistemy, bo takaja sistema pavinna być niezaležnaj.
«Brać i sudzić — heta pazicyja apanientaŭ, — kaža jana.
— Sudovaja i pravaachoŭnaja sistemy pavinny być asobna ad palityčnych struktur, na hetyja sistemy nie moža akazvacca nijakaha cisku. Jany pavinny hruntavacca na mižnarodnych standartach i nacyjanalnym zakanadaŭstvie».
Pa słovach Kryściny, da Ofisa časta prychodzić taki zapyt: davajcie stvorym urad u vyhnańni i razam ź im sudovuju sistemu. Ale ŭ dačynieńni da sudovaj sistemy daradca papiaredžvaje, što heta nie prosta nabor kadraŭ, ludziej, jakija buduć vynosić tyja ci inšyja prysudy.
«Sudovaja sistema — heta nie stvareńnie niejkaj asobnaj arhanizacyi, a heta halina ŭłady, jakaja pavinna pracavać zhodna ź mižnarodnymi standartami i nacyjanalnym pravam, być niezaležnaj i pryznanaj. Prosta sabrać śpiecyjalistaŭ i nazvać ich sudździami nielha.
Kali b navat u nas hetyja bazy byli, to asabista ja nie baču dla stvareńnia sudovaj sistemy resursaŭ: sudździ nie mohuć pracavać jak vałanciory. Patrebny buduć zarobki, kab ažyćciaŭlać śpiecyjalnaje spravavodstva», — raskazvaje jana.
Kryścina Rychter. Fota: Ofis Śviatłany Cichanoŭskaj
Kryścina miarkuje, što zavočnyja sudy režym pačnie raspaŭsiudžvać i na niepubličnych biełarusaŭ, jakija źjechali.
«Zrazumieła, što Śviatłanu Cichanoŭskuju i inšych publičnych asob dvaccać razoŭ sudzić nie buduć. Uładzie treba pakazać, što sistema pracuje, káty i niebiaśpieka isnujuć, tamu mnie padajecca, što zavočnyja sudy pačnuć pracavać na ŭsiu moc», — kaža jana.
U jakich krainach mohuć pryniać zajavy ad paciarpiełych?
Jakim čynam mahčyma pryciahvać režym da adkaznaści za złačynstvy?
«U nas jość nacyjanalnaja sistema pravasudździa: heta toje, što adbyvajecca ŭ Biełarusi, jość nacyjanalnaja sistema inšych krain i mižnarodnaja jurysdykcyja, — raskazvaje Kryścina.
— U pieršym varyjancie my pakul ničoha nie možam zrabić. A voś u nacyjanalnaj sistemie inšych dziaržaŭ — tak.
Isnuje ŭniviersalnaja jurysdykcyja: zhodna ź joj złačynstvy, jakija adbyvajucca na terytoryi zamiežnaj dziaržavy, možna razhladać u inšaj krainie.
Tut pavinny być złačynstvy, jakija ŭtrymlivajucca ŭ mižnarodnych aktach, vajennyja złačynstvy, złačynstvy suprać čałaviečnaści. Zaležyć ad nacyjanalnaha zakanadaŭstva krainy, u jakoj budzie padavacca zajava.
Druhaja ŭmova — u dačynieńni da jakich ludziej: naprykład, u Šviecyi takoje złačynstva budzie razhladacca tolki ŭ dačynieńni da hramadzianina krainy. Zakanadaŭstva Litvy bolš hnutkaje: tut razhladajuć lubyja złačynstvy suprać čałaviečnaści. U polskim zakanadaŭstvie jość umova, što heta pavinna adpaviadać intaresam Polščy. Tut pytańnie: biełarusy z kartami palaka ŭ intaresach? Palaki, prynamsi, kažuć, što tak».
Daradca Śviatłany Cichanoŭskaj pa pravavych pytańniach prapanoŭvaje vykarystoŭvać tyja mahčymaści, jakija isnujuć: nacyjanalnyja instrumienty na padstavie ŭniviersalnaj jurysdykcyi roznych krain.
«Padać zajavu ŭ dziaržaŭny orhan krainy: prakuraturu, kryminalnuju palicyju. Ale tut važna viedać, chto kankretna ŭčyniŭ złačynstva. Pravaabaroncy, Ofis i inšyja arhanizacyi sutyknulisia ź situacyjaj, što skarha padajecca, ale złačynca nieviadomy. I heta prablema, tamu što rasśledavać takija spravy amal što niemahčyma.
Zrazumieła, što ŭ inšych dziaržaŭ niama dostupu da bazy dokazaŭ, jakaja ciapier jość u Biełarusi. Tamu treba razumieć, što kali, naprykład, nieviadomy źbivaŭ čałavieka na Akreścina, to možna sprabavać padać takuju zajavu na kiraŭnika Akreścina. Heta taksama adna sa stratehij.
Kryminalnaja palicyja ci prakuratura prymajuć zajavu, zavodziać spravu, pravodziać svajo rasśledavańnie. Tut my sutykajemsia z zavočnymi sudami ź inšaha boku. Atrymlivajecca, što pradstaŭniki orhanaŭ inšych dziaržaŭ pavinny vyklikać złačyncaŭ na dopyt, nadavać peŭny jurydyčny status — padazravany, abvinavačvany. I dalej mohuć być zavočnyja sudy. Takaja praktyka nasamreč jość. Naprykład, u Hiermanii razhladalisia kiejsy Siryi. Adnaho sa złačyncaŭ jany navat zatrymali, tamu što jon niejkim čynam zabyŭsia, što ŭ dačynieńni da jaho ŭ Hiermanii jość kryminalny pieraśled, i pajechaŭ tudy», — tłumačyć Kryścina Rychter.
Jašče adna mahčymaść takich spraŭ pa ŭniviersalnaj jurysdykcyi — padać zajavu ŭ mižnarodny vyšuk na złačyncu. I dać takim čynam sihnał režymu, što ničoha nie zabylisia.
«Ciapier vielmi šmat inicyjatyŭ pa fiksavańni złačynstvaŭ: pravaabarončyja arahanizacyi, International Accountability Platform for Belarus. Ale, kaniečnie, možna heta rabić i tymi sposabami, pra jakija ja kazała vyšej: praź fiksavańnie parušeńniaŭ u jurysdykcyjach inšych krain. I paśla źmieny ŭłady hetyja spravy možna budzie pieradać u nacyjanalnuju jurysdykcyju Biełarusi.
Ciapier jość inicyjatyva, kab pryciahvać da adkaznaści sudździaŭ, bo heta katehoryja, jakaja vidavočnaja. Akramia taho, što jany padpisvajuć dakumienty, hetyja ludzi adukavanyja, daśviedčanyja, kvalifikavanyja, u adroźnieńnie ad tych, naprykład, chto pracuje ŭ milicyi. Jany razumiejuć, što robiać», — kaža Kryścina Rychter.
Akramia ŭniviersalnaj jurysdykcyi (nacyjanalnaj), jość Mižnarodny sud AAN.
«Dziaržava pahadžajecca na niejkuju mižnarodnuju damovu, padpisvaje jaje, ale zaŭsiody jość mahčymaść dać ahavorki, naprykład, nie pryniać niejki peŭny artykuł. Biełaruś čaściej za ŭsio padpisvaje damovy, ale nie pahadžajecca z artykułami, u jakich jość miechanizm pryciahnieńnia da adkaznaści.
Darečy, zaraz Litva choča padavać u Mižnarodny sud ICJ zajavu pra emihrancki kryzis, jaki Łukašenka zrabiŭ na miažy. Padrabiazna pra heta jašče raskazać nie mahu, bo tolki pačynajem vieści pieramovy», — kaža Kryścina Rychter.
«Treba šukać złačynstvy, jakija pačalisia na tyrytoryi Biełarusi i skončylisia ŭ dziaržavie, jakaja padpisała Rymski statut»
Apošniaja mahčymaść, pra jakuju mnohija marać, — trybunał.
Mižnarodny kryminalny sud u Haazie pracuje zhodna z Rymskim statutam.
«Biełaruś nie źjaŭlajecca jaho padpisantkaj i nie pryznała jurysdykcyju. Ukraina taksama nie pryznała statut, ale pryznała jurysdykcyju na peŭnyja złačynstvy. I ordar na Pucina byŭ vydadzieny mienavita z-za taho, što Ukraina pryznała jurysdykcyju statuta, było pačata papiaredniaje rasśledavańnie ŭ dačynieńni da złačynstvaŭ Rasii va Ukrainie», — tłumačyć Kryścina.
Taksama isnuje hibrydny trybunał. Novaja ŭłada daje zhodu na jaho stvareńnie, naprykład, u dačynieńni da złačynstvaŭ, jakija adbylisia ŭ termin kiravańnia Łukašenki.
«Jość roznyja praktyki stvareńnia zvyčajnych trybunałaŭ. Naprykład, kali złačynstva pačałosia ŭ krainie, jakaja nie pryznaje jurysdykcyju, ale skončyłasia na terytoryi dziaržavy, jakaja źjaŭlajecca padpisantam Rymskaha statuta, to trybunał adbudziecca.
U našym vypadku treba šukać złačynstvy, jakija pačalisia na tyrytoryi Biełarusi i skončylisia ŭ dziaržavie, jakaja padpisała Rymski statut. Ci ŭłady Biełarusi zrabili złačynstva na terytoryi takoj krainy. Heta kiejs Rasii i Ukrainy.
Ja dakładna nie viedaju, jakija źviestki jość u Łatuški i jaho kamandy nakont taho, što Łukašenka datyčny da niezakonnaha vyvazu dziaciej z Ukrainy. Kali takija dokazy jość, to heta vielmi pierśpiektyŭna dla nas», — kaža Rychter.
Čytajcie taksama:
«Miniruje ŭsiu Jeŭropu». MZS Biełarusi vystupiła z antypolskim kamientarom
iduć uśled za łu... jak možna ŭvohule surjozna abmiarkoŭvać zavočnyja sudy? chiba heta ŭ pravavym rečyščy?