Analityčny dakład «Biełaruski trekier pieramienaŭ» padrychtavali najlepšyja biełaruskija analityki. Heta asacyjavany analityk Jeŭrapiejskaha savieta pa mižnarodnych adnosinach Pavieł Śluńkin, zasnavalnik ahienctva Sense Analytics Arciom Šrajbman, niezaležny sacyjołah Filip Bikanaŭ, prahramny dyrektar «Biełaruskaj akademii» i staršy analityk «Centra novych idej» Hienadź Koršunaŭ, akademičny dyrektar BEROC i zaprošany prafiesar Univiersiteta Karłasa III u Madrydzie Kaciaryna Barnukova i staršy navukovy supracoŭnik BEROC Leŭ Lvoŭski.
Svajoj metaj jany pastavili ŭbačyć i vyłučyć ustojlivyja i adnosna doŭhaterminovyja trendy «za zasłonaj infarmacyjnaha patoku i ŭ situacyi krajniaj vałacilnaści jak u ekanomicy, palitycy i hramadskich nastrojach, tak i ŭ pytańniach rehijanalnaj biaśpieki».
Svoj analiz jany rabili na asnovie anłajn-apytańniaŭ. Chto ich pravodziŭ — nie raskryvajecca. Aŭtary daśledavańnia pryznajuć składanaść i mahčymyja skažeńni realnaj karciny praź situacyju ŭ krainie i toje, što ŭdzielnikami apytańniaŭ było haradskoje nasielnictva. Bolš padrabiazna z umovami apytańniaŭ možna aznajomicca tut.
Źniešniaja palityka
«Sadziejničańnie rasijskaj vajskovaj ahresii suprać Ukrainy pavialičyła mižnarodnuju izalacyju Biełarusi i jaje taksičnaść», — kanstatujuć aŭtary daśledavańnia.
Uzbrojenaje ŭvarvańnie Rasii va Ukrainu nie tolki stała adnoj z klučavych padziej najnoŭšaj historyi Biełarusi, ale jano, na dumku aŭtaraŭ, vyznačyć trajektoryju raźvićcia krainy na najbližejšyja dziesiacihodździ.
«Hłybinia zaležnaści Minska ad Maskvy, charaktar adnosin z Rasijaj, jaki skłaŭsia paśla pačatku ŭnutrypalityčnaha kryzisu ŭ Biełarusi ŭ 2020 hodzie, nie dazvolili ŭładam Biełarusi ŭ čarhovy raz vykarystać haračy rehijanalny kryzis dla źniešniepalityčnaha bałansavańnia, jak heta było zroblena ŭ 2014 hodzie».
Dziejańni režymu Łukašenki — pradastaŭleńnie svajoj terytoryi, vajennaj i hramadzianskaj infrastruktury dla napadu na Ukrainu, tyłavoje zabieśpiačeńnie, miedycynskaja i inšaja dapamoha akupacyjnym vojskam — byli rascenienyja zachodnimi krainami jak saŭdzieł u ahresii. Choć ABSIE ŭ svajoj spravazdačy nie adniesła Biełaruś da bakoŭ kanfliktu, ahulny kantekst mižnarodnaha ŭsprymańnia našaj krainy ad hetaha nie źmianiŭsia. Nie paŭpłyvali na jaho i sproby Minska źmianić svoj vobraz na bolš pazityŭny.
Dyjałoh z Zachadam zamaroziŭsia. Minsk nie hatovy iści na sastupki, jakija ad jaho čakajuć.
Tamu režymu Łukašenki zastajecca tolki pałochać Zachad paharšeńniem situacyi — «akcentavać uvahu na svaich mahčymaściach jašče bolš uskładnić rehijanalnuju situacyju ŭ śfiery biaśpieki (raźmiaścić u Biełarusi rasijskaje, u tym liku jadziernaje, uzbrajeńnie, dałučycca da rasijskich vojskaŭ va Ukrainie, pryznać akupacyjnyja administracyi na ŭkrainskich terytoryjach u jakaści zakonnaj ułady) i ŭ halinie pravoŭ čałavieka ŭnutry Biełarusi (pašyryć praktyku prymianieńnia śmiarotnaha pakarańnia na palityčnych apanientaŭ)».
Pa zadumcy ŭłady, takaja pierśpiektyva pavinna stymulavać Zachad da źmiakčeńnia patrabavańniaŭ.
«Vybirajučy pamiž małapierśpiektyŭnymi sprobami naładzić dyjałoh z Zachadam i dobra znajomym handlem łajalnaściu i suvierenitetam Biełarusi ŭ abmien na palityka-finansavuju dapamohu Maskvy, Łukašenka, vidavočna, robić staŭku na druhoje».
Analityki adznačajuć ruch Biełarusi «nazad u SSSR». Sprava nie tolki ŭ tym, što Łukašenka — «hłyboka saviecki pa svaich pohladach», ale i ŭ tym, što častkovaja restaŭracyja ekanamičnych praktyk SSSR u ramkach dvuchbakovych stasunkaŭ z Rasijaj źjaŭlajecca adnoj ź niamnohich mahčymaściaŭ vypravić stanovišča.
«U doŭhaterminovaj pierśpiektyvie takaja palityka pa desuvierenizacyi Biełarusi pahražaje tym, što Biełaruś budzie zastavacca niezaležnaj dziaržavaj tolki farmalna, a klučavyja ŭnutry— i źniešniepalityčnyja rašeńni buduć prymacca ŭ Maskvie», — havorycca ŭ dakładzie.
Nadziei na Kitaj, inšyja azijackija krainy siabie nie apraŭdali. «Kitaj i inšyja dziaržavy rehijona aścierahajucca trapić pad druhasnyja sankcyi ZŠA, a akramia taho, ekanamična izalavanaja Biełaruś małapryvabnaja dla ich jak partnior».
Niečakanyja plusy vajny dla kirujučaha režymu
Uvarvańnie Rasii va Ukrainu i saŭdzieł Łukašenki ŭ ahresii razam ź vidavočnymi vydatkami pryniesła jamu i niečakanyja źniešniepalityčnyja vyhady, robiać vysnovu aŭtary daśledavańnia.
Parušyłasia vyraznaja dyfierencyjacyja na «režym» i «narod», jakaja zamacavałasia ŭ mižnarodnym palityčnym dyskursie paśla 2020 hoda. Dziejańni režymu kinuli cień na ŭsich uładalnikaŭ pašpartoŭ Respubliki Biełaruś.
«Tolki najaŭnaść arhanizavanych hrup biełarusaŭ, jakija vajujuć na baku ŭkrainskaha vojska, partyzanski antyvajenny ruch i sacapytańni, jakija paćviardžajuć niehatyŭnaje staŭleńnie biełaruskaha hramadstva da pierśpiektyvy ŭvodu biełaruskaha vojska va Ukrainu, dazvolili ŭ vyniku krychu vypravić situacyju», — pišuć aŭtary.
Takaja reakcyja śvietu rasčaravała apazicyjna nastrojenych biełarusaŭ, jakija paciarpieli ad niespraviadlivaha pakarańnia za złačynstvy režymu, suprać jakoha jany zmahalisia.
Bolšaść biełaruskich palityčnych uciekačoŭ, jakija pražyvali va Ukrainie da lutaha 2022 hoda i vymušanyja byli biehčy ad vajny, nie atrymali miechanizmaŭ abarony i dapamohi, na jakija mohuć pretendavać hramadzianie Ukrainy.
Akramia taho, vajna ŭmacavała vobraz Łukašenki jak adzinaha biełaruskaha palityka, jaki maje ŭpłyŭ na praces pryniaćcia klučavych rašeńniaŭ u Biełarusi.
Nu i narešcie, fokus uvahi mižnarodnaj supolnaści pa abjektyŭnych pryčynach syšoŭ na žachi vajny va Ukrainie i akazańnie dapamohi Kijevu. Represii, padaŭleńnie inšadumstva ŭ Biełarusi ciapier zastajucca praktyčna niezaŭvažanymi dla mižnarodnaj supolnaści.
Unutranaja palityka
Vajna stała vyznačalnaj i va ŭnutranaj palitycy Biełarusi viasnoj 2022 hoda. «Saŭdzieł Minska ŭ rasijskim uvarvańni staŭ padstavaj dla novaj chvali pratesnaj mabilizacyi i inšych formaŭ supracivu. Heta, u svaju čarhu, pryviało da ažyŭleńnia jak apazicyi ŭ vyhnańni, tak i ŭładaŭ, jakija adreahavali represijami i mabilizacyjaj svaich «aktyvistaŭ».
Refierendum, finalnyja dni jakoha supali z pačatkam vajny, nie akazaŭ značnaha ŭpłyvu na palityzacyju krainy i prajšoŭ u cieni antyvajennych pratestaŭ.
Aŭtary daśledavańnia kanstatujuć, što acanić kolkaść udzielnikaŭ roznych formaŭ pratestaŭ niemahčyma: praź źniščeńnie amal usich niepadkantrolnych uładzie ŚMI aśviatleńnie akcyj zvodziłasia da publikacyi redkich videa i fota ad samich udzielnikaŭ. Adnak pa ŭskosnych prykmietach možna zrabić vysnovu, što kolkaść pratestoŭcaŭ u roznych formach (ad vykarystańnia pratesnaj atrybutyki da ŭdziełu ŭ šeści) składała jak minimum niekalki tysiač čałaviek. Pravaabaroncam viadoma pra bolš čym 900 zatrymanych tolki 27-28 lutaha ŭ Minsku i inšych haradach, što supastaŭna z kolkaściu zatrymanych padčas niadzielnych maršaŭ vosieńniu 2020 hoda.
Paśla padaŭleńnia vuličnaj aktyŭnaści niezadavolenaść dziejańniami Rasii i biełaruskaj ułady ŭ suviazi z vajnoj znajšła vyražeńnie ŭ inšych formach. Dziasiatki ludziej pierajšli da akcyj «pramoha dziejańnia» — paškodžańniaŭ na čyhuncy dla zapavoleńnia ruchu rasijskich vajskovych ešałonaŭ, tysiačy ludziej uklučylisia ŭ adsočvańnie pierasoŭvańniaŭ rasijskich vojskaŭ i puskaŭ rakiet ź biełaruskaj terytoryi.
Źmianiłasia z pačatkam vajny i palityka biełaruskaj apazicyi. Pazicyja štaba Cichanoŭskaj kantrastuje z pazicyjaj režymu Łukašenki. Zajavy Cichanoŭskaj u dačynieńni da Rasii pamianiali aściarožny i dypłamatyčny charaktar, na adkryta antyrasijski i praŭkrainski.
Ofis Śviatłany Cichanoŭskaj fiksujecca na vyrašeńni humanitarnych i konsulskich prablem biełaruskich hramadzian, vystupaje ich advakatam pierad zachodnimi palitykami. Dziakujučy namahańniam demakratyčnych sił i biełaruskich NDA, udałosia pierakanać šerah jeŭrapiejskich krain pierahledzieć svaje płany pa ŭviadzieńni abmiežavańniaŭ u dačynieńni da hramadzian Biełarusi abo značna spraścić miechanizmy lehalizacyi dla ich.
Palityčnyja inicyjatyvy Cichanoŭskaj — stvareńnie «Pierachodnaha kabinieta jak nacyjanalnaha orhana ŭłady» i zaklik da antyvajennaha ruchu z akcyjami pramoha dziejańnia — zastalisia tolki častkova realizavanymi: «U jaje ofisa i inšych demsiłaŭ u vyhnańni nie źjaviłasia novych miechanizmaŭ upłyvu na palityčnyja pracesy ŭnutry Biełarusi».
«Viartańnie apazicyi va ŭnutranuju palityku nie pieratvaryłasia va ŭstojlivy trend, u asnoŭnym pa abjektyŭnych pryčynach», — pišuć aŭtary daśledavańnia.
U toj ža čas hulcy «druhoha ešałona» apazicyi zrabili sprobu instytualizavacca. Jany praviali «Forum demakratyčnych sił». Ab žyćciazdolnaści novaj struktury pakul rabić vysnovy niemahčyma, pišuć aŭtary.
Nu a reakcyja ŭładaŭ na padziei stała čakanaj — aktyvizacyja represij: «Aryšty ŭdzielnikaŭ vuličnych akcyj, prymianieńnie da ich katavalnych umoŭ utrymańnia ŭ izalatarach, viejernyja zatrymańni dziasiatkaŭ čyhunačnikaŭ pa padazreńni ŭ dačynieńni da dyviersij, demanstratyŭnaje prymianieńnie ahniastrelnaj zbroi dla zatrymańnia adnoj z hrup «rejkavych partyzan» u kancy sakavika, uviadzieńnie ŭ Kryminalny kodeks śmiarotnaha pakarańnia za zamach na teraryzm».
Ułady prystupili da kančatkovaj začystki instytucyjnych struktur hramadzianskaj supolnaści — hetym razam čarha dajšła i da reštkaŭ prafsajuzaŭ, pierajšli ź instytucyjalizavanych struktur hramadzianskaj supolnaści na aktyvistaŭ, uzmacnili pieraśled u nacyjanalna-kulturnaj śfiery (zabarony vystaŭ i kancertaŭ, zakryćcio niezaležnych knižnych vydaviectvaŭ i kramaŭ, usie knihi, uniesienyja ŭ hety śpis ekstremisckich materyjałaŭ ŭ 2022 hodzie, byli na biełaruskaj movie).
Cisku padvierhnulisia i nacyjanalnyja mienšaści Biełarusi: litoŭskim i polskim škołam zabaranili vykładać na svaich movach.
«Padtrendam» u ramkach eskałacyi represij aŭtary daśledavańnia nazyvajuć aktyŭnaje ŭciahvańnie ŭ baraćbu z apanientami praŭładnych aktyvistaŭ. 12 maja dziasiatki ludziej ź dziaržaŭnych ŚMI, BRSM, «Biełaj Rusi», Libieralna-demakratyčnaj partyi i ruchu «Ruś maładaja» zładzili akcyju la ambasady Ukrainy. U mai supracoŭniki dziaržaŭnych ŚMI Ryhor Azaronak i Ludmiła Hładkaja naviedali niepažadanyja kniharniu i vystavu, što amal nieadkładna pryviało da źniaćcia karcin «niadobranadziejnych» mastakoŭ i pieraśledu knihavydaŭca Andreja Januškieviča. Anałahičnym čynam paśla skarhaŭ Azaronka i inšych prapahandysckich resursaŭ admianili kancert rasijskaha muzyki Basty.
«Kali hetaja tendencyja atrymaje ŭstojlivaje raźvićcio, možna budzie kanstatavać evalucyju biełaruskaha aŭtarytaryzmu ŭ bok vykarystańnia tatalitarnych praktyk ‒ mabilizacyi svaich «chunvejbinaŭ» dla padaŭleńnia apanientaŭ i padtrymańnia peŭnaj płanki ideałahičnaj «čyścini» ŭ hramadstvie».
Sacyjalnaje supraćstajańnie: staronka pierahortvajecca?
Źmienu hramadskaj dumki ŭ suviazi z vajnoj aŭtary daśledavańnia pasprabavali praanalizavać z dapamohaj niekalkich instrumientaŭ, asnoŭny ź jakich — Siehmientacyja sacyjalnaha kanfliktu.
Biełaruskaje hramadstva padzialili na čatyry hrupy, jakija adroźnivajucca pa stupieni davieru abo niedavieru da ŭłady: zaŭziatyja prychilniki, schilnyja daviarać, schilnyja nie daviarać, zaŭziatyja praciŭniki.
Ich padzialili na dźvie častki — schilnych nie daviarać i zaŭziatych praciŭnikaŭ ułady i tych, chto schilny daviarać jaje strukturam i jaje zaŭziatych prychilnikaŭ.
Siehmienty, pakazała daśledavańnie, mocna adroźnivajucca pa sacyjalna-demahrafičnych prykmietach. Siarod zaŭziatych praciŭnikaŭ značna bolš mužčyn, bolš adukavanych, pradstaŭniki siehmienta čaściej pražyvajuć u Minsku i majuć bolš vysoki dachod.
Siarod pradstaŭnikoŭ zaŭziatych prychilnikaŭ, naadvarot, bolš žančyn. Zaŭziatyja prychilniki mienš adukavanyja, majuć dachod nižej siaredniaha.
Za paŭhoda kolkaść tych, chto schilny daviarać uładzie, vyrasła.
U kastryčniku 2021 hoda bałans «zaŭziatyja prychilniki + schilnyja daviarać» VS «zaŭziatyja praciŭniki + schilnyja nie daviarać» składaŭ prykładna 38 / 62. U mai 2022 hoda hety pakazčyk składaŭ prykładna 48 / 52.
Jak takoje atrymałasia? Chutčej za ŭsio, za košt «niejtralnych» ludziej.
«Vajna — vielmi niepapularnaja źjava siarod biełarusaŭ. Tak, daśledavańnie Biełaruskaj analityčnaj majsterni Andreja Vardamackaha pakazvaje 11% padtrymki ŭstupleńnia Biełarusi ŭ vajnu, daśledavańnie Chatham House fiksuje tolki 6% žadajučych ustupleńnia armii Biełarusi ŭ vajnu na baku RF. Razam z tym biełaruskaje hramadstva mocna baicca być uciahnutym u vajnu. U takoj situacyi «hałubinaja» rytoryka Alaksandra Łukašenki pra toje, jak kraina supraciŭlajecca ŭciahvańniu ŭ vajnu, znachodzić svaju aŭdytoryju.
Vobraz patencyjnaha «žudasnaha» budučaha, u jakim Biełaruś vymušanaja ŭstupić u vajnu, pieravažvaje paharšeńnie materyjalnaha stanovišča, što na hetym fonie vyhladaje jak nie samy drenny varyjant raźvićcia padziej», — pišuć aŭtary.
Adnak, na ich dumku, atrymany vynik naŭrad ci zachavajecca ŭ doŭhaterminovaj pierśpiektyvie: «Jak i luby inšy prykład zhurtavańnia vakoł ściaha, hety vypadak ujaŭlaje saboj emacyjnuju reakcyju, jakaja spadzie ź ciaham času».
Raskoł u hramadstvie
Vajna ŭzmacniła raskoł u hramadstvie. Z punktu hledžańnia ŭzajemnaha nieprymańnia sacyjalnych hrup, aŭtary vyłučajuć try hrupy, u jakich nazirajecca najbolš mocny raskoł adnosna pradstaŭnikoŭ roznych siehmientaŭ.
Akramia tradycyjnaj linii raskołu «pierakananyja praciŭniki i prychilniki Łukašenki», novyja raskoliny pajšli pa linijach «ruskija i ŭkraincy», a taksama «prychilniki i praciŭniki dziejańniaŭ Rasii va Ukrainie».
«Vajna va Ukrainie i spadarožnyja joj abo apasrodkavanyja joju łajalnaści i identyčnaści vielmi lohka ŭbudavalisia ŭ isnujučuju strukturu sacyjalnapalityčnaha kanfliktu. Ad typovaha prychilnika režymu praciŭnik ułady budzie čakać padtrymki Rasii ŭ vajnie z Ukrainaj i naadvarot».
Novaj ža možna ličyć vysnovu aŭtaraŭ pra radykalizacyju hramadstva ažno da hvałtoŭnaha supraćstajańnia. Jany kanstatujuć, što z ulikam pracesaŭ radykalizacyi palarnych siehmientaŭ vielizarnuju važnaść nabyvaje toj fakt, što ŭ zaŭziatych praciŭnikaŭ ułady moža źjavicca svoj «siłavy» błok u vyhladzie pałka Kalinoŭskaha.
«Pakolki biełarusy hatovyja na partyzanskija akcyi na čyhuncy navat va ŭmovach tatalnych represij, dalejšaja radykalizacyja i pavieličeńnie dystancyi pamiž zaŭziatymi prychilnikami i zaŭziatymi sapiernikami mohuć u niejki momant pieraraści ŭ hvałtoŭnaje supraćstajańnie».
