Tak raśli ceny na haz u Jeŭropie.
Pakul suśvietnaja ekanomika adnaŭlajecca paśla karanavirusa, Jeŭropa ryzykuje sutyknucca z zapavoleńniem aktyŭnaści, pakolki vysokija ceny na enierharesursy strymlivajuć adnaŭleńnie haspadarki.
Ale ciarpić nie tolki jeŭrapiejskaja ekanomika — vysokija ceny na haz taksama škodziać zvyčajnym spažyŭcam hazu ŭ damašnich haspadarkach, jakija vykarystoŭvajuć jaho dla hatavańnia ježy i aciapleńnia damoŭ.
Vysokija płaciežki za haz pravakujuć sacyjalnuju i palityčnuju niestabilnaść u Jeŭropie. U mnohich krainach istotna padaražeła elektraenierhija, bo mienavita z pryrodnaha hazu robiać vialikuju dolu elektryčnaści ŭ Jeŭropie.
Jeŭrapiejskaja asacyjacyja vytvorcaŭ stali papiaredziła, što pradpryjemstvy stanoviacca hłabalna niekankurentazdolnymi. Vytvorcy mietałaŭ prosiać dziaržavy ab dapamozie. Vytvorcy ŭhnajeńniaŭ, jakija vykarystoŭvajuć haz u jakaści syraviny, skaračajuć svaje abjomy. Z-za rostu cen na haz uhnajeńni stanoviacca nierentabielnymi.
Dajšło da taho, što brytanski ŭrad pahadziŭsia subsidavać bujnoha amierykanskaha vytvorcu ŭhnajeńniaŭ, kab znoŭ zapuścić pradpryjemstvy pa vypusku charčavańnia.
Z prablemami sutyknulisia taksama vytvorcy mikraschiem i bytavoj techniki.
Fota Nadziei Bužan.
Situacyja ŭnikalnaja: kali ŭ zvyčajnyja časy haz źjaŭlajecca tańniejšym palivam u paraŭnańni z naftaj (u pieraliku na adzinku enierhii), to zaraz haz kaštuje ŭ «naftavym ekvivalencie» bolš za 150 dalaraŭ za «baral» — našmat daražej za čornaje zołata.
Na fonie cen na haz vyrasła i nafta, upieršyniu za 3 hoda jana pačała tarhavacca za 80 dalaraŭ za baral.
U Italii ministr pa spravach ekałahičnaj transfarmacyi ŭžo papiaredziŭ hramadzian ab tym, što najbližejšyja miesiacy ich kamunałka pavialičycca na 40%.
Francyja zajaviła, što nakiruje adnarazovyja vypłaty ŭ pamiery 100 jeŭra bolš čym 5,8 miljona siemjaŭ ź nizkimi dachodami.
U Ispanii ŭrad paabiacaŭ źnizić ceny da ŭzroŭniu 2018 hoda.
Vysoki popyt, nizkaja prapanova i intares Rasii
Popyt na haz zvyčajna nizki ŭ letnija miesiacy, tamu taki deficyt užo ŭ žniŭni-vieraśni źjaŭlajecca niezvyčajnym, i tolki ŭzmacniaje tryvohu adnosna budučaj zimy.
Jeŭrapiejskija krainy sutyknulisia ź situacyjaj, jakuju možna patłumačyć vielmi prosta: vysoki popyt i nievialikaja prapanova.
Vysoki popyt vyklikany adnaŭleńniem jeŭrapiejskaj (i nie tolki) ekanomiki paśla pandemijnaha łakdaŭnu, a taksama vyčarpańniem zapasaŭ u hazaschoviščach u chałodnuju zimu i viasnu 2020-2021 hadoŭ.
Pry hetym jeŭrapiejskija enierhietyčnyja kampanii słaba zapaŭniali schoviščy letam 2021 hoda. Jany nie chacieli hetaha rabić, bo haz byŭ darahi ŭžo letam. I jany da apošniaha čakali, što jon patańnieje, i zapoŭnić schoviščy možna budzie paźniej.
Niekatoryja ekśpierty miarkujuć, što padlić aleju ŭ ahoń mahła i Rasija, jakaja śpiecyjalna nie choča pahasić deficyt hazu ŭ Jeŭropie, kab stymulavać jeŭrapiejcaŭ chutčej zapuścić u ekspłuatacyju «Paŭnočny patok — 2».
Ale całkam mahčyma, što volnaha hazu ŭ rasijskaha hazavaha manapalista sapraŭdy niama. Da taho ž rasijskaja hazavaja kampanija sama paciarpieła ad pažaru, jaki zdaryŭsia na pierapracoŭčym zavodzie ŭ Sibiry. «Hazpram» zabraniravaŭ na kastryčnik tolki tracinu najaŭnych transpartnych mahutnaściaŭ pa svaim trubapravodzie «Jamał» i nijakich dadatkovych pastavak pa ŭkrainskim trubapravodzie.
Jeŭropa stała jašče bolš zaležnaj ad Rasii ŭ halinie enierhietyki, tamu što Vialikabrytanija i Hiermanija zabaranili ŭ siabie zdabyču słancavaha hazu.
Zakanadaŭcy ES zaklikali Jeŭrapiejskuju kamisiju rasśledavać, ci nie byli pavodziny kampanii nakiravany na manipulacyju rynkam, i ci nie źjaŭlajecca heta ciskam na rehulujučyja orhany, kab jany chutčej uchvalili zapusk «Paŭnočnaha patoku — 2». Bo apošni jakraz patrapiŭ pad sankcyi ZŠA.
Farmalna Rasija ničoha nie parušała, «Hazpram» praciahvaje vykonvać svaje abaviazki pa doŭhaterminovych kantraktach. Ale ahułam ciapierašniaja situacyja vyhadnaja Rasii, navat kali jana jaje i nie spravakavała śpiecyjalna.
Chutki zapusk hazapravoda «Paŭnočnaha patoku — 2» moža dapamahčy źnizić rekordna vysokija ceny na haz u Jeŭropie, zajaviŭ žurnalistam pres-sakratar Kramla Dźmitryj Piaskoŭ.
Taksama Pucin źviarnuŭ uvahu na toje, što zaraz u vyhadnym stanoviščy akazalisia spažyŭcy hazu pa doŭhaterminovych kantraktach. A taksama raskrytykavaŭ jeŭrapiejskich čynoŭnikaŭ za spotavyja kantrakty ( heta takaja ŭhoda, pry jakoj kuplajuć nievialikuju kolkaść tavaru i adrazu za jaje raźličvajucca — zaŭv. «NN»).
«Hetyja razumniki jašče ŭ minułym składzie Jeŭrakamisii prydumali rynkavaje cenaŭtvareńnie na haz. A voś vynik vam, — kanstatavaŭ kiraŭnik rasijskaj dziaržavy. — A ŭ nas inšy padychod, u nas taksama rynkavaje cenaŭtvareńnie, hetaja cana pryviazanaja da cany na naftu. Nichto jaje nie rehuluje, rynak rehuluje, ale vahańni iduć značna miakčej».
Hrafiki pakazvajuć, jak mianialisia za apošnija hady zahružanaść hazavych schoviščaŭ u Jeŭropie (hrafik źleva), a taksama jak mianialisia za apošnija hady abjomy pastavak rasijskaha hazu.
Rytoryka Pucina zrazumiełaja, bo Rasija (jak i inšyja eksparciory hazu) zaŭsiody zacikaŭlena nie ŭ spotavych, a ŭ doŭhaterminovych kantraktach (navat kali jany nie takija vyhadnyja).
Destabilizavała situacyju na hazavym rynku taksama daterminovaje zakryćcio (na 8 hadoŭ raniej za płanavany termin) niderłandskaha hazavaha radovišča Hroninhien, adnaho z najbolšych u Jeŭropie.
Chałodnaja zima i darahi vuhal
Jašče adna prablema — sinoptyki prahnazujuć u Jeŭropie chałodnuju zimu. Urad Brytanii imkniecca supakoić hramadstva, maŭlaŭ, zapasaŭ hazu dastatkova, kab nie dapuścić masavych adklučeńniaŭ u styli 1970-ch hadoŭ, ale nizkija tempieratury zimoj mohuć uzmacnić kryzis.
Kryzis tolki padsiłkoŭvajecca deficytam elektraenierhii ŭ Kitai i rostam tam cen na vuhal, što adbyłosia na fonie sprob Piekina abmiežavać vykarystańnie škodnych dla pryrody vuhlevadarodaŭ.
Zvyčajna jeŭrapiejskija kamunalnyja pradpryjemstvy reahujuć na vysokija ceny na haz, vykarystoŭvajučy bolš vuhalu. Ale ceny na vuhal taksama znachodziacca na rekordnym uzroŭni.
Pry hetym košty jeŭrapiejskich dazvołaŭ na vykidy vuhlarodu, jakija dajuć uładalniku prava vyłučać peŭnuju kolkaść parnikovych hazaŭ, taksama rekordna darahija. A pakolki pry spalvańni vuhalu vyłučajecca bolš parnikovych hazaŭ, čym pry spalvańni pryrodnaha hazu, darahija dazvoły na vykidy vuhlarodu robiać spažyvańnie vuhalu taksama daloka nie tannym.
Čamu Jeŭropa zaraz nie moža ekspartavać haz ź inšych častak śvietu? U ZŠA jon taksama darahi?
Ceny na haz u ZŠA taksama vyraśli, ale nie tak krytyčna. Haz u Paŭnočnaj Amierycy zaraz u 4 razy tańniejšy za haz u Jeŭropie.
Amieryka pieražyła sapraŭdny bum tannaha słancavaha hazu, i stała jaho eksparcioram, u adroźnieńnie ad Jeŭropy, jakaja haz pieravažna impartuje.
Zdavałasia b, čamu va ŭmovach deficytu nie pastaŭlać amierykanski haz u Jeŭropu, kab stabilizavać bałans popytu i prapanovy, a taksama ceny? Nie ŭsio tak prosta.
Reč u tym, što ŭ adroźnieńnie ad naftavaha rynku (jaki źjaŭlajecca adzinym, suśvietnym i hłabalnym), adzinaha hazavaha rynku prosta nie isnuje. Izalavana isnujuć jeŭrapiejski, amierykanski i azijacki rynki, jakija majuć roznyja pryncypy dastaŭki paliva i farmavańnia cany.
I kali ŭ niejkaj krainie ŭźnikaje deficyt nafty praź niedapastaŭki ad asnoŭnaha eksparciora, to nie prablema kupić hetuju naftu na biržy, u inšaha pradaŭca (tankiernyja pieravozki nafty nadzvyčajna tannyja), a voś z hazam tak nie pracuje.
Na hazavych rynkach imparciory našmat bolš zaležać ad eksparcioraŭ, bolš pryviazanyja da ich, pryviazanyja da infrastruktury transparciroŭki (hazapravodaŭ ci sudnaŭ sa zvadkavanym hazam).
Ahułam sama transparciroŭka pryrodnaha hazu našmat bolš darahaja i składanaja pracedura, čym transparciroŭka nafty, tamu chutkaha pieraaryjentavańnia na amierykanski haz tut być nie moža.
Isnujuć, kaniečnie, tankiernyja pieravozki zvadkavanaha hazu z ZŠA, Kataru i inšych krainy, ale jany kardynalna situacyju nie źmieniać. Ich ciapier zadziejničali dla pieravozak na azijacki rynak, jaki zaraz taksama pieražyvaje deficyt enierhii, vyklikany zasuchami na hidraelektrastancyjach.
U dadatak ZŠA sutyknulisia z urahanami ŭ rajonie Mieksikanskaha zalivu, što taksama abmiažoŭvaje mahčymaści dla pastavak zvadkavanaha hazu ŭ Jeŭropu.
Nu i ahułam amierykanskim vytvorcam usio roŭna bolš vyhadna pastaŭlać zvadkavany haz u Aziju, čym u Jeŭropu, bo na azijackim rynku ceny na haz tradycyjna vyšejšyja, čym u Jeŭropie, navat niahledziačy na sioletniaje padaražańnie.
Jašče adna važnaja reč adnosna pastavak zvadkavanaha hazu sudnami — jany pieravažna reziervujucca doŭhaterminovymi kantraktami, i luby pastaŭščyk hazu ŭ pieršuju čarhu budzie vykonvać hetyja doŭhaterminovyja kantrakty. I tolki kali ŭ jaho budzie niešta zastavacca, — liškavy haz budzie pradavacca praz trejdaraŭ. A lišniaha hazu dla Jeŭropy ad amierykancaŭ zaraz niedastatkova: bolšaść zareziervavała Azija.
Tamu hałoŭnymi pastaŭščykami hazu na jeŭrapiejski rynak buduć zastavacca Rasija, Narviehija, Ałžyr i Livija.
Ałžyr, jaki źjaŭlajecca važnym pastaŭščykom hazu ŭ Francyju, Ispaniju i Italiju, taksama nie moža padstrachavać Jeŭropu. Bo tam taksama raście ŭnutranaje spažyvańnie. Taksama isnujuć palityčnyja supiarečnaści pamiž Ałžyram i Maroka, jakija niehatyŭna ŭpłyvajuć na transpartavańnie hazu.
Adzinym, chto akazaŭsia hatovy pavialičyć pastaŭki paliva ŭ ES, akazałasia Narviehija, ale naŭrad ci hetych abjomaŭ budzie dastatkova dla taho, kab źbić ceny.
Zialonaje śviatło zialonaj enierhietycy?
Za 2020 hod u ES 38% elektraenierhii vyrabili z adnaŭlalnych krynic. Upieršyniu ŭ historyi adnaŭlalnaja enierhija abahnała enierhiju z vykapniovaha paliva i stała daminujučaj u jeŭrapiejskim enierhietyčnym miksie.
Ale pakul što alternatyŭnaja enierhietyka akazałasia niazdolnaj padstrachavać jeŭrapiejcaŭ u situacyi z hazavym deficytam. Hety skačok cen dadaŭ arhumientaŭ tym, chto vystupaje za chutčejšy pierachod da miascovych adnaŭlalnych krynic enierhii.
Hałoŭny arhumient apałahietaŭ zialonaj enierhietyki palahaje ŭ tym, što ceny na haz niestabilnyja, miž tym, jak enierhija z uznaŭlalnych krynic z kožnym hodam stanovicca ŭsio tańniejšaj.
Niekatoryja, naadvarot, miarkujuć, što ciapierašni kryzis staŭ vynikam aryjentacyi Jeŭropy na pierachod da zialonaj enierhietyki. Naprykład, sioleta chutkaść vietru ŭ Jeŭropie była nizkaj, praz što vietraki vypracoŭvali niedastatkovuju kolkaść enierhii.
Vykanaŭčy dyrektar Mižnarodnaha enierhietyčnaha ahienctva Facich Birol zajaviŭ, što zialonaja enierhietyčnaja palityka ES nie vinavataja ŭ niadaŭnich skačkach cen na haz i elektraenierhiju, i rezki rost cen nie pavinien padarvać pierachod Jeŭropy da «zialonaj» ekanomiki.
«Niedakładna i niespraviadliva tłumačyć hetyja vysokija ceny na enierhanośbity palitykaj pierachodu da čystaj enierhii. Heta niapravilna», — skazaŭ jon.
Za apošnija hady ŭ Jeŭropie zakrylisia sotni vuhalnych šacht, šmat AES, jeŭrapiejskija krainy tracili šalonyja hrošy na datacyju zialonaj enierhietyki. Ale adnaŭlalnaja enierhija pakazała siabie nienadziejnaj.
U lubym vypadku rekordny skačok cen na enierhanośbity pačali vykarystoŭvać u jakaści arhumientaŭ jak prychilniki, tak i vorahi zialonaj enierhietyki.
Jeŭropa, jakaja realizuje zaraz samy ambicyjny ŭ śviecie płan skaračeńnia vykidaŭ u atmaśfieru, a taksama prapanuje zabaranić novyja aŭtamabili na vykapniovym palivie da 2035 hoda, moža sutyknucca z bolšym skiepsisam hramadzian adnosna zialonych inicyjatyŭ.
Enierhietyčny pierachod na zialonuju enierhietyku patrabuje lepšaha mieniedžmientu, kab nie dyskredytavać samu vysakarodnuju ideju pierachodu na adnaŭlalnyja krynicy enierhii.
Što dalej?
Z nabližeńniem zimy pierśpiektyŭ panižeńnia cen nie prahladajecca.
Pakul što nie da kanca zrazumieła, ci źjaŭlajucca ciapierašnija skački časovaj źjavaj, źviazanaj ź sieryjaj razavych padziej, abo heta prykmiety bolš hłybokaj prablemy, źviazanaj z enierhietyčnaj transfarmacyjaj ES i niedaskanałaściu novaj enierhasistemy, zasnavanaj na bolšym vykarystańni adnaŭlalnych krynic.
Pakul nie budzie vyrašana prablema, jak zachoŭvać enierhiju z adnaŭlalnych krynic padčas niespryjalnaha nadvorja, krainy ES, mahčyma, buduć praciahvać sutykacca z anałahičnymi situacyjami.
