Momant taranu. Fota secretservice.gov.
Spačatku dva łajniery prataranili viežy Suśvietnaha handlovaha centra ŭ Ńju-Jorku. Pieršy ź ich urezaŭsia ŭ Paŭnočnuju viežu ŭ 08:46, druhi ŭlacieŭ u Paŭdniovuju ŭ 09:03.
Momant vybuchu. Fota secretservice.gov.
U 110-paviarchovych chmaračosach pačaŭsia pažar, praz heta ludzi na vierchnich pavierchach budynkaŭ nie zmahli vyratavacca. Mienš čym praź dźvie hadziny viežy abrynulisia.
U 09:37 treci samalot urezaŭsia ŭ zachodni fasad Pientahona — vielizarnaha budynka Minabarony ZŠA niedaloka ad Vašynhtona.
Ataka na Pientahon. Fota Cedric H. Rudisill / Minabarony ZŠA / AFP / Scanpix / LETA
U vyniku teraktaŭ zahinuła 2977 čałaviek (kali nie ličyć 19 uhonščykaŭ). Tysiačy ludziej byli paranienyja ci mocna paciarpieli praz nastupstvy teraktaŭ.
Vulicy byli ŭ dymie i pyle doŭhi čas. Fota secretservice.gov.
U čaćviortym łajniery pasažyry akazali supraciŭ zachopnikam, i ŭ 10:03 samalot upaŭ u poli ŭ štacie Piensilvanija. Vierahodna, jon pavinien byŭ prataranić budynak Kapitolija ŭ Vašynhtonie.
Fota secretservice.gov.
Padziei 11 vieraśnia 2001 hoda surjozna paŭpłyvali na suśvietnuju kulturu i ekanomiku. Ale nie mienš važna i toje, jak terakty pierafarmatavali suśvietnuju palityku i samo naša žyćcio — naprykład, zvyčajnyja avijacyjnyja paloty.
My sabrali niekalki faktaŭ pra nastupstvy, mahčyma, samych upłyvovych teraktaŭ u historyi čałaviectva.
Fota secretservice.gov.
Palityka
Terakty byli spłanavanyja kiraŭnikami arhanizacyi isłamskich ekstremistaŭ «Al-Kaida», jakija ŭ toj čas raźmiaščalisia ŭ Afhanistanie. «Al-Kaida» i jaje kiraŭnik Usama bin Ładen abvinavačvali ZŠA i ich sajuźnikaŭ u raspalvańni kanfliktaŭ u isłamskim śviecie.
Fota secretservice.gov.
Užo ŭviečary 11 vieraśnia ŭ svajoj zajavie prezident ZŠA Džordž Buš pramoviŭ, što amierykancy «vyjhrajuć vajnu suprać teraryzmu». Paźniej hetaje słovazłučeńnie — vajna suprać teraryzmu — stała šyroka vykarystoŭvacca ŭ značeńni baraćby ZŠA ź mižnarodnym teraryzmam.
Złučanyja Štaty praviali šerah vajennych apieracyj, samymi značnymi ź jakich byli ŭvarvańnie mižnarodnaj kaalicyi pad amierykanskim kiraŭnictvam u Afhanistan, jakim tady kiravali taliby, i vajna ŭ Iraku.
Pieršaja z apieracyj zaciahnułasia na 20 hadoŭ — amierykanskija vojski pakinuli Afhanistan dva tydni tamu paśla padpisańnia ŭ minułym hodzie mirnaha pahadnieńnia z «Talibanam», jaki viarnuŭsia da ŭłady.
U vyniku atak urady krain va ŭsim śviecie surjozna zadumalisia nie tolki nad źniešniaj, ale i nad unutranaj biaśpiekaj. Kanada, Brytanija, Novaja Ziełandyja, Hiermanija pryniali zakony, nakiravanyja suprać teraryzmu.
Anałahičny pravavy dakumient — Patryjatyčny akt — byŭ pryniaty i ŭ samich ZŠA, jon daŭ uradu i palicyi pašyranyja paŭnamoctvy pa nahladu za hramadzianami. Uzmacnilisia amierykanskija słužby vyviedki i źniešniaj biaśpieki, z hetymi metami byŭ navat stvorany ceły novy orhan — ministerstva ŭnutranaj biaśpieki.
Avijacyja
Da 11 vieraśnia 2001 hoda možna było pryjazdžać u amierykanski aeraport za 20 chvilin da svajho palotu (kali jon adbyvaŭsia ŭnutry krainy) i prachodzić naŭprost u zału čakańnia. U aeraportach pa ŭsim śviecie vaš siabar moh pravieści vas amal da momantu pasadki ŭ samalot i čakać jaho razam z vami. Kaniešnie, kantrol biaśpieki isnavaŭ i tady, ale jon i blizka nie byŭ takim napružanym.
Novyja miery biaśpieki ŭvodzilisia pastupova, z kožnaj novaj terarystyčnaj pahrozaj, jakich śviet bačyŭ šmat paśla 2001 hoda. Źjaviłasia zabarona mieć na borcie samalota pradmiety, jakija možna ŭžyvać u jakaści zbroi — naprykład, manikiurnyja nažnički, nie kažučy pra składanyja nažy, jakija vykarystoŭvali ŭhonščyki padčas teraktaŭ 11 vieraśnia.
Pašyralisia abaviazkovyja pieradpalotnyja miery pravierki, pasažyraŭ pačali prasić pradastaŭlać niekatoryja pradmiety z bahažu dla asobnaha skanavańnia. Paśla taho, jak u kancy 2001 hoda brytanski teraryst Ryčard Ryd pasprabavaŭ uzarvać bombu ŭ abutku, u niekatorych aeraportach navat prasili pasažyraŭ padčas pravierki zdymać abutak.
Usio heta istotna padoŭžyła pieradpalotny kantrol i prymusiła pasažyraŭ pryjazdžać u aeraport našmat raniej, čym heta było da 2001 hoda. Nie ŭsie byli z hetym zhodnyja, ale ź ciaham času śviet adaptavaŭsia da novych praviłaŭ u avijacyi.
Kultura i hramadstva
Adrazu paśla teraktaŭ amierykanskaje hramadstva pieražyło ŭźlot patryjatyzmu. Nabyli papularnaść simvaličnyja dziejańni nakštałt uzdymu nacyjanalnaha ściaha, ludzi pačali čaściej naviedvać cerkvy i pravodzić bolš času doma ź siamjoj.
Masavaja kultura taksama adkazała na padziei 11 vieraśnia. Im pryśviečanyja mnostva filmaŭ: ad skandalnaha «Farenhiejt 9/11», dzie režysior Majkł Mur amal što abvinavačvaje amierykanskija ŭłady ŭ arhanizacyi teraktaŭ, da praniźlivych dram «Apuścieły horad» i «Žudasna hučna i hranična blizka».
Pra terakty napisanyja dziasiatki mastackich i dakumientalnych knih, stvoranyja pieśni i navat komiksy. Stračanyja jak minimum dziasiatki tvoraŭ mastactva ahulnym koštam 110 miljonaŭ dalaraŭ — jany znachodzilisia ŭ budynkach, kudy ŭrezalisia łajniery.
Užo praź niekalki hadzin paśla teraktaŭ 11 vieraśnia źjavilisia pieršyja teoryi zmovy, pryśviečanyja hetym padziejam. Za 20 hadoŭ, što prajšli z času atak, ich kolkaść tolki pavialičyłasia, niahledziačy na toje, što amierykanski ŭrad pradastaviŭ šmat infarmacyi pra rasśledavańnie tych padziej.
Mahčyma, anałahičnaj papularnaściu siarod kanśpirołahaŭ mohuć pachvalicca chiba što teoryi zmovy nakont kavidu i pryščepak ad hetaha virusa.
U što vierać tyja, kamu nie padychodzić aficyjnaja viersija adkazu na pytańni pra 11 vieraśnia? Časta sustrakajecca mierkavańnie, nibyta amierykanski ŭrad niejak adkazny za ataki. Naprykład, što ŭłady viedali pra terakty i nie praduchilili ich abo navat sami ich arhanizavali.
Jość teoryja, što adtulina ŭ budynku Pientahona nibyta zroblenaja amierykanskimi pavietranymi rakietami — ale ž jana supadaje pa pamierach i formie z kryłom ad boinha, što ŭ intervju dla amierykanskaha vydańnia Popular Mechanics paćvierdziŭ amierykanski ekśpiert.
