Padrychtavana Biełaruskim Instytutam Stratehičnych Daśledavańniaŭ i Ofisam za demakratyčnuju Biełaruś (Brusel).
Uvodziny
13 kastryčnika 2008 h. Rada Jeŭrapiejskaha Sajuza na šeść miesiacaŭ prypyniła dziejańnie vizavych sankcyj suprać amal usich vyšejšych aficyjnych asobaŭ Respubliki Biełaruś, ułučna z Prezidentam Alaksandram Łukašenkam. Śpis biełaruskich čynoŭnikaŭ, jakim zabaronieny ŭjezd u ES, byŭ składzieny ŭ 2004‑2006 jak adkaz na falsifikacyi vybaraŭ i masavyja palityčnyja represii ŭ krainie. Uvosień 2008 h. ES vystaviŭ biełaruskamu kiraŭnictvu šerah patrabavańniaŭ, vykanańnie jakich źjaŭlajecca abaviazkovaj umovaj nie ŭznaŭleńnia dziejańnia sankcyj. Hetyja patrabavańni byli ahučany kiraŭnikom Hałoŭnaha palityčnaha departamienta Rady ES Chielhaj Šmidt i namieśnikam kiraŭnika departamienta Jeŭrakamisii pa źniešnich suviaziach Chjuha Minhareli padčas adpaviednych vizitaŭ u Minsk.
Rašeńnie Rady nakont časovaha prypynieńnia dziejańnia sankcyj było pryniataje ŭ davoli sprečnych abstavinach. Z adnaho boku, biełaruskija ŭłady vykanali niekatoryja patrabavańni ES, najistotniejšym ź jakich było vyzvaleńnie palityčnych viaźniaŭ. Ź inšaha – svajo rašeńnie Rada pryniała adrazu paśla parłamienckich vybaraŭ u Biełarusi, što adbylisia 28 vieraśnia 2008 hoda, i jakija, niahledziačy na niekatoryja niaznačnyja «pazityŭnyja zruchi», nie adpaviadali demakratyčnym standartam ABSIE.
Šmatlikija analityki padkreślivajuć, što apošnija tendencyi ŭ raźvićci adnosin pamiž Biełaruśsiu i ES adpaviadajuć płanu i stratehii biełaruskich uładaŭ, jakija buduć pracivicca iści na surjoznyja sastupki. Na dumku ekśpiertaŭ, takoje raźvićcio situacyi było vyklikanaje adsutnaściu ŭ ES dakładnych kryteryjaŭ acenki palityčnaha prahresu ŭ Biełarusi. Analiz niadaŭnich padziej u Biełarusi, adnak, pakazvaje, što častka biełaruskich aficyjnych asobaŭ ščyra matyvavanaja da dyjałohu z Zachadam. Heta matyvavanaść moža tłumačycca ekanamičnym kryzisam i pasłableńniem susiedniaj Rasii – tradycyjnaha rynku zbytu dla biełaruskich tavaraŭ. Mienavita hetaj situacyjaj i pavinien skarystacca ES dziela dasiahnieńnia bolš hłybokich pieraŭtvareńniaŭ, uzmacniŭšy svaju ŭvahu da Biełarusi.
U toj ža čas prapanavanaja Jeŭrakamisijaj inicyjatyva Uschodniaha Partniorstva (UP) ES sparadžaje pryncypova novuju situacyju ŭ dačynieńniach pamiž Biełaruśsiu i ES. UP nie tolki stvaraje płatformu dziela narmalizacyi pracoŭnych kantaktaŭ, ale i praduhledžvaje pastupovaje ŭklučeńnie krainy ŭ jeŭrapiejskuju palityčnuju i ekanamičnuju prastoru. Adnak isnuje vidavočnaja nieabchodnaść raspracoŭki «pierachodnaha płanu dziejańniaŭ», jaki ES prapanavaŭ by Biełarusi i z dapamohaj jakoha jana mahła b vykanać kryteryi dla paŭnavartasnaha ŭdziełu va UP.
Płan dziejańniaŭ: mahčymyja ramki
Isnujuć roznyja mierkavańni, nakont taho, ci musiać ciapierašnija adnosiny pamiž ES i Biełaruśsiu być zamacavanyja piśmovym dakumientam abo dastatkova abmiežavacca paśladoŭnymi dziejańniami, što zaležać ad kankretnych krokaŭ kožnaha z bakoŭ. Raźviazańnie takoj dylemy maje jak praktyčnyja, tak i palityčnyja składniki.
Płan dziejańniaŭ, prapanavany Biełarusi, moža vykonvać rolu pahadnieńnia pamiž dvuma bakami, dzie dakładna akreślivajucca dziejańni i abaviazki hetych bakoŭ. Zhodna z takim płanam, ES patrabuje ad biełaruskaha ŭradu prahresu, što aceńvajecca na padstavie źmiastoŭnych i vymiaralnych kryteryjaŭ. Sa svajho boku, ES biare na siabie abaviazak zabiaśpiečyć peŭnyja intaresy Biełarusi, jaje nasielnictva i ŭładnych elitaŭ, a taksama adkryć pierad Biełaruśsiu pierśpiektyvu dałučeńnia da ahulnajeŭrapiejskich pracesaŭ.
Stratehičnaja meta takoha pahadnieńnia – uciahvańnie Biełarusi ŭ ahulnajeŭrapiejskija i rehijanalnyja pracesy i instytuty, a taksama stvareńnie ŭmoŭ, pry jakich demakratyčnyja pracesy ŭ krainie stali b niezvarotnymi. Takim čynam, płan dziejańniaŭ vykonvaje patrojnuju funkcyju. Pa‑pieršaje, heta instrumient narmalizacyi dvuchbakovych adnosin. Pa‑druhoje, – instrumient spryjańnia stabilizacyi sacyjalnaj i ekanamičnaj situacyi ŭ krainie. Pa‑treciaje, heta instrumient paskareńnia viartańnia Biełarusi ŭ jeŭrapiejskuju siamju demakratyčnych krain.
Kab dasiahnuć zhadanych vyšej metaŭ, prapanavany ES płan dziejańniaŭ musić:
mieć dakładna akreślenyja karotka‑ i doŭhaterminovyja składniki;
vyznačać dakładnyja kryteryi, jakija biełaruski bok pavinien vykonvać u svaich dziejańniach pa libieralizacyi palityčnaha i hramadskaha žyćcia ŭ krainie;
akreślić pieravahi, jakija b Biełaruś atrymała za vykanańnie kožnaha z patrabavańniaŭ ES.
Karotkaterminovy Płan dziejańniaŭ
Dla karotkaterminovaha płanu byli raspracavanyja šerah kryteryjaŭ, što dapamohuć kankretyzavać patrabavańni ES na šaścimiesiacavy pieryjad. Na naš pohlad, u śviatle hetych kryteryjaŭ ES varta było b zasiarodzicca na dasiahnieńni biełaruskim ŭradam prahresu ŭ nastupnych śfierach.
Reforma biełaruskaha vybarčaha zakanadaŭstva praz:
a) harantavańnie ŭklučeńnia pradstaŭnikoŭ apazicyi ŭ vybarčyja kamisii na ŭsich uzroŭniach;
b) zabieśpiačeńnie prazrystaści i padkantrolnaści padliku hałasoŭ praz harantavańnie realnaj mahčymaści dla niezaležnych naziralnikaŭ sačyć za pracesam padliku hałasoŭ;
v) refarmavańnie pracedury daterminovaha hałasavańnia z metaj atrymańnia dakładnych vynikaŭ i paźbiahańnia manipulacyj z vybarčymi skryniami.
2. Zabieśpiačeńnie roŭnych pravoŭ dla ŭsich ŚMI šlacham:
a) skasavańnia zabarony na raspaŭsiudžvańnie niedziaržaŭnaj hramadska‑palityčnaj presy praź sistemu pradpryjemstvaŭ «Sajuzdruku» i viartańnie niedziaržaŭnych haziet u padpisnyja katałohi «Biełpošty»;
b) spraščeńnia pracedury atrymańnia akredytacyi dla ŭsich žurnalistaŭ, ułučna z aficyjnymi pradstaŭnikami zamiežnych ŚMI;
v) harantavańnia roŭnych umoŭ pracy dla dziaržaŭnych i niedziaržaŭnych drukavanych ŚMI, u pryvatnaści ŭ ekanamičnaj śfiery (košt druku, arenda ofisaŭ, raspaŭsiud i h.d.);
h) skasavańnia artykułaŭ 367, 368, 369, 369‑1 Kryminalnaha kodeksu Respubliki Biełaruś, što časta vykarystoŭvajucca dla pieraśledu žurnalistaŭ za ich prafiesijnuju dziejnaść.
3. Harantavańnie svabody asacyjacyj i schodaŭ praz:
a) skasavańnie artykułu 193‑1 Kryminalnaha kodeksu, što praduhledžvaje kryminalnuju adkaznaść za dziejnaść ad imia niezarehistravanych hramadskich abjadnańniaŭ, palityčnych partyj, relihijnych arhanizacyj i fondaŭ;
b) palapšeńnie ŭmoŭ arendy ofisaŭ dla hramadskich abjadnańniaŭ i libieralizacyju pracedury rehistracyi ich adrasoŭ (skasavańnie zabarony na vykarystańnie pryvatnaha žytła ŭ jakaści adrasu dla rehistracyi niekamiercyjnych arhanizacyj i pierahlad Ukazu Prezidenta № 533 ad 23 kastryčnika 2007, jaki rehuluje vykarystańnie pamiaškańniaŭ niekamiercyjnymi arhanizacyjami i palityčnymi partyjami);
v) skasavańnie pravavych i administratyŭnych pieraškod dla humanitarnych i adukacyjnych kantaktaŭ biełaruskich dziaciej i moładzi z vonkavym śvietam (spynieńnie pieraśledu za ŭdzieł u studenckich abmienach, pracoŭnych i adukacyjnych prahramach i h.d.).
4. Harantavańnie palityčnych pravoŭ i svabod praz:
a) spynieńnie praktyki palityčna matyvavanych zvalnieńniaŭ z pracy i vyklučeńniaŭ z univiersitetaŭ;
b) spynieńnie pieraśledu za ŭchileńnie ad vajskovaj słužby ŭ dačynieńni da studentaŭ, vyklučanych z VNU za svaju hramadskuju dziejnaść i vymušanych praciahvać adukacyju pa‑za miežami krainy.
5. Harantavańnie taho, što Biełaruś nadalej zastaniecca krainaj biez palityčnych viaźniaŭ.
Akramia taho, dziela narmalizacyi adnosin ź ES, biełaruskaje kiraŭnictva pavinna vykanać jašče adno istotnaje patrabavańnie – admianić śmiarotnaje pakarańnie albo ŭvieści pastajanny maratoryj na jaho ŭžyvańnie.
Da krasavika 2009 hoda zastajecca niašmat času, i navat pry najaŭnaści palityčnaj voli źmieny ŭ zakanadaŭstvie mohuć pa čysta techničnych pryčynach nie być praviedzienyja. Akramia taho, praźmiernaść patrabavańniaŭ z boku ES moža być traktavanaj biełaruskimi ŭładami jak naŭmysnaje vystaŭleńnie ad pačatku nievykanalnych umoŭ. Tamu metazhodnym padajecca praciah karotkačasovaha pieryjadu i prypynieńnie vizavych sankcyj jašče na šeść miesiacaŭ, h.zn. da kastryčnika 2009 hoda. Hety čas biełaruskija ŭłady musiać vykarystać takim čynam, kab prademanstravać najaŭnaść istotnaha prahresu ŭ vyšej zhadanych śfierach, što b hruntavaŭsia na instytucyjnych reformach.
U toj ža čas ES moža vyrazna dać zrazumieć, što zaprašeńnie pradstaŭnikoŭ biełaruskich uład na forum Uschodniaha partniorstva ŭ traŭni budzie zaležyć ad nieadkładnaj admovy ad hvałtu suprać udzielnikaŭ apazicyjnych akcyj i amnistavańnia ŭdzielnikaŭ pratestu pradprymalnikaŭ, jakija byli pakaranyja abmiežavańniem voli i papraŭčymi rabotami ŭ ramkach pracesu 14 ci.
U kastryčniku 2009 h. ES moža abvieścić sieryju krokaŭ, što stalisia b adkazam na vykanańnie Biełaruśsiu patrabavańniaŭ, abumoŭlenych karotkaterminovym płanam dziejańniaŭ. Akramia kančatkovaha źniaćcia vizavych sankcyj, ES moh by prapanavać nastupnyja pierśpiektyvy:
a) Raspačynańnie pracesu viartańnia Biełarusi ŭ Hienieralnuju sistemu prefierencyj ES;
b) harantavańnie padtrymki z boku ES u dałučeńni Biełarusi da Suśvietnaj handlovaj arhanizacyi (SHA);
v) źmianšeńnie koštaŭ Šenhienskich viz dla hramadzianaŭ Biełarusi da 35 jeŭra,
h) zaachvočvańnie akazańnia Biełarusi finansavaj dapamohi, nakolki heta mahčyma, z boku mižnarodnych finansavych instytutaŭ;
d) zaachvočvańnie asobnych krain‑siabraŭ ES u vydačy kredytaŭ Biełarusi z metaj stabilizacyi jaje ekanomiki;
je) prapanova Biełarusi doŭhaterminovaha płanu dziejańniaŭ pa narmalizacyi adnosinaŭ pamiž Biełaruśsiu i ES.
Doŭhaterminovy Płan dziejańniaŭ
U vypadku, kali Biełaruś vykanaje tolki častku ŭmoŭ, akreślenych karotkaterminovym Płanam dziejańniaŭ, ES taksama musić spraŭdžvać svaje abiacańni pa častkach. Naprykład, źnizić košty na Šenhienskija vizy dla biełaruskich hramadzian i padtrymać ustupleńnie krainy ŭ SHA. Inšyja ž abiacańni ES paviny być spraŭdžanymi tolki paśla vykanańnia Biełaruśsiu astatniaj častki ŭmoŭ.
Paśla vykanańnia karotkaterminovych umoŭ Biełarusi moža być prapanavany doŭhaterminovy płan dziejańniaŭ, jaki b akreśliŭ prahramu supracoŭnictva na nastupnyja try hady. Hety, bolš ambitny za papiaredni dakumient, musić nie prosta patrabavać vykanańnia Biełaruśsiu paasobnych umoŭ, ale i źmiaščać sistemnyja kroki, što paćviardžajuć hatoŭnaść i žadańnie krainy da ŭdziełu ŭ ahulnajeŭrapiejskich intehracyjnych pracesach. Takim čynam, doŭhaterminovy Płan dziejańniaŭ musić nie prosta paspryjać narmalizacyi adnosin pamiž Biełaruśsiu i ES, ale i ŭ peŭnaj stupieni stać intehracyjnym instrumientam. U doŭhaterminovym płanie varta zasiarodzicca na nastupnych pytańniach:
zabieśpiačeńnie praviadzieńnia nastupnych vybaraŭ u adpaviednaści z kryteryjami ABSIE;
pryviadzieńnie biełaruskaha zakanadaŭstva ŭ adpaviednaść sa standartami Rady Jeŭropy, ułučna sa skasavańniem śmiarotnaha pakarańnia ci ŭviadzieńniem maratoryju na jaho vykanańnie, što maje pierakanać hetuju arhanizacyju ŭ nieabchodnaści adnaŭleńnia kanałaŭ supracoŭnictva ź Biełaruśsiu;
pačatak pieramovaŭ ab ratyfikacyi Damovy ab partniorstvie i supracoŭnictvie;
ratyfikacyja Biełaruśsiu Jeŭrapiejskaj Kanviencyi pravoŭ čałavieka i pryniaćcie
jurysdykcyi Jeŭrapiejskaha Suda pa pravach čałavieka ŭ Strasburhu.
Implemientacyja prapanavanaj ES doŭhaterminovaj stratehii zbližeńnia akreślivaje dla Biełarusi nastupnyja pierśpiektyvy:
Padpisańnie Biełaruśsiu płana dziejańniaŭ u miežach Jeŭrapiejskaj palityki dobrasusiedstva (JEPD);
Atrymańnie dadatkovaj dapamohi praz karystańnie Biełaruśsiu ŭ budučyni Instrumientam Jeŭrapiejskaj palityki dobrasusiedstva i partniorstva (IJEPD);
Mahčymaść dostupu biełaruskich tavaraŭ na ŭnutrany rynak ES, jak heta praduhledžana JEPD;
Dałučeńnie Biełarusi da inicyjatyvy Uschodniaha Partniorstva;
Pašyranaje supracoŭnictva ŭ enierhietyčnaj śfiery;
Udzieł biełaruskich VNU ŭ jeŭrapiejskaj sistemie studenckich abmienaŭ (Erasmus i inšyja);
Spraščeńnie pracedury atrymańnia Šenhienskich viz dla biełaruskich hramadzian, źmianšeńnie konsulskaha zboru, pačatak pieramovaŭ ab biaźvizavym režymie;
Intensifikacyja rehijanalnaha supracoŭnictva.
Što nieabchodna zrabić užo zaraz?
Kab Płan dziejańniaŭ staŭ realna vykanalnym prajektam, ES nieabchodna zrabić nastupnyja zachady:
Zaćvierdzić (farmalna ci niefarmalna) płan dziejańniaŭ pa narmalizacyi adnosin pamiž Biełaruśsiu i ES z kankretnymi krokami i indykatarami jaho vykanańnia.
Uzmacnić delehacyju Jeŭrapiejskaj Kamisii ŭ Biełarusi, pavialičyŭšy skład misii i nadaŭšy joj bolšuju aŭtanomiju ŭ pytańniach realizacyi płanu dziejańniaŭ.
Uzmacnić piersanał aparatu Jeŭrapiejskaj Kamisii ŭ Brusieli, što zajmajecca biełaruskimi pytańniami.
Praź ŚMI, abmieny, kanfierencyi i sieminary brać aktyŭny ŭdzieł u hramadskim dyjałohu i infarmacyjnych kampanijach dla šyrokaj hramadskaści i klučavych metavych hrup dziela tłumačeńnia asablivaściej i pieravah prapanoŭ ES dla Biełarusi.
Spryjać adkrytaści i prazrystaści pieramoŭnaha pracesu z aficyjnym Minskam i ŭdziełu ŭ im pradstaŭnikoŭ hramadskaha siektaru.
* * *
Pry padrychtoŭcy hetaha dakumienta byli skarystanyja raspracoŭki i zaŭvahi Abjadnanych demakratyčnych siłaŭ, Ruchu za Svabodu, Biełaruskaj asacyjacyi žurnalistaŭ, Fondu raźvićcia pravavych technałohij, Biełaruskaha Chielsinskaha Kamitetu. Adnak, dadzieny dakumient nie vyražaje dumki hetych arhanizacyj i pradstaŭlaje asabistaje mierkavańnie analitykaŭ BISS i ODB.
