«Zapluščycie vočy», «stańcie na dybački», — kaža pacyjentam nieŭrołah Tamara Antanovič. Kali vy prachodzili ŭ Minsku miedkamisiju, kab atrymać pravy kiroŭcy, — mahli sustreć hetuju doktarku. Da mižnarodnaha dnia rodnaj movy — pra toje, što treba, kab pačać razmaŭlać pa-biełarusku, raspaviała TUT.BY Tamara Antanovič.
Tamara Antanovič — doktarka. Jana razmaŭlaje pa-biełarusku paŭsiul krychu mienš za 20 hadoŭl
Čaćviorty pavierch 24-j palikliniki śpiecmiedahladaŭ u Minsku, kabiniet nieŭrołaha. Tut pracuje doktarka Tamara Antanovič, jakaja zaŭsiody razmaŭlaje tolki pa-biełarusku.
— Jak stała našaja niezaležnaja dziaržava — ad hetaha času, — udakładniaje.
Tamara Antanovič nazyvaje svaju palikliniku dobrym miescam dla rodnaj movy. Kalehi padtrymlivajuć: miedrehistratar dobra viedaje biełaruskuju, atałarynhołah Alena Maciuk zaŭsiody padtrymaje razmovu ź biełaruskamoŭnym čałaviekam, a nieŭrołah Neli Strackievič pa-biełarusku razmaŭlaje ź dziećmi i ŭnučkaj. Śpiecyjalnych błankaŭ, kab davać niekatorym pacyjentam daviedki na rodnaj movie, tut chapaje.
Na forumach z vodhukami pra staličnyja palikliniki, pacyjenty pryhadvajuć nieŭrołaha z 24-j i jaje firmiennyja frazy: «stańcie na dybački», «zapluščycie vočy». Pačuŭšy heta, Tamara Antanovič śmiajecca:
— Tak, pra mianie. Kažu takoje.
— Ci jość niejkija frazy pa-biełarusku, jakija ludzi nie adrazu razumiejuć?
— Nu, naprykład — strata prytomnaści. Kali chto nie razumieje, adrazu pierakładaju, što na ruskaj movie heta «potieria soznanija», «obmoroki». Ale pieravažnaja bolšaść usio razumieje.
Za hod byŭ tolki adzin mužčyna, jaki skazaŭ, što, choć naradziŭsia ŭ Biełarusi, ale nienavidzić biełaruskuju movu.
I adna žančyna była, jakaja skazała: «Ja nie mahu, nie budu vas słuchać». Kažu: nu dobra, budziem vam pierakładać. A byvała, što i ruki za biełaruskuju movu całavali, i dziakavali, što narešcie pačuli biełaruskuju movu ad doktara. Chacia — my ž nie adzinyja. U RNPC psichičnaha zdaroŭja jość doktar, u jakoha ŭsio — pa-biełarusku. Jon siudy paru razoŭ prysyłaŭ epikryzy — heta prosta pieśnia! Hłyboki čałaviek.
Atałarynhołah Alena Maciuk u kabiniecie kalehi. Jana taksama lohka razmaŭlaje pa-biełarusku. Praŭda, kali inicyjatyva idzie ad pacyjenta
Tamara Antanovič značnuju častku žyćcia razmaŭlała pa-rusku, vučyłasia ŭ ruskamoŭnych škołach.
— Była znajomaja ź piśmieńnikami, naviedvała dom litarataraŭ. Pamiataju, jak adnojčy spachapiłasia: jakaja ž miełodyka movy! Ale nijak nie mahła ŭziacca, pačać razmaŭlać. A ŭ 90-ja vyjšła šmat litaratury: daznałasia, jak movu źniščali, było strašna kryŭdna. Viedajecie, było ž, što ludzi saromielisia svajoj movy: kazali, što, kali pa-biełarusku, to značyć, čałaviek nieadukavany, «kołchoźnik». Pamiataju, Aleś Adamovič na jubilei ŭ domie litarataraŭ kazaŭ: «Vy što? Na biełaruskaj movie razmaŭlaje ŭsia elita: fiziki, chimiki, ŭsia Akademija navuk, mastaki…»
Tamara Antanovič pryhadvaje: kali ŭ 90-ja ŭ škołach pačali raspaŭsiudžvacca biełaruskamoŭnyja kłasy, niekatoryja baćki padniali hvałt.
— Kazali, što składana dzieciam! A ja skazała: «Praź miesiac budu z vami razmaŭlać!» Uziała słoŭniki, schadziła ŭ Leninskuju biblijateku, pahladzieła miedyčnuju litaraturu — i ad hetaha času tolki pa-biełarusku.
Tamara Antanovič pierachodziła da biełaruskaj movy pastupova: spačatku razmaŭlała ŭ aŭtobusach, u kramie. Zusim lohka pajšło paśla taho, jak pa-biełarusku vystupiła na kanfierencyi.
Za ŭsio svajo biełaruskamoŭnaje prafiesijnaje žyćcio doktarka nivodnaha razu nie sustreła termina, jaki nielha vyrazić na rodnaj movie. Ale sustrakała ŭ žyćci ludziej, jakija nie razumieli ci rabili taki vyhlad.
— Adnojčy pryjšła ŭ majsterniu, skazała: «Vaźmicie, kali łaska, paramantujcie parason». Tam žančyna ad złości až zvarjacieła: «Što heta takoje?!». Ale za mianie zastupiłasia čarha (śmiajecca).
Siońnia dobry čas, ličyć žančyna, kab razmaŭlać pa-biełarusku. U 90-ja, pryhadvaje, za movu mahła schapić milicyja — dumali, što z Narodnaha frontu.
— U mianie takoha nie było, ale byli takija vypadki. Zaraz nieparaŭnalna lahčej. Mnie šancuje: vakoł mianie zaŭsiody ludzi, jakija mianie razumiejuć. Moža, chto i viešaŭ jaki jarłyk, ale ŭ vočy mnie pra heta nikoli nie skazali. Muž dobra razmaŭlaje pa-biełarusku. Dačka ŭ žyćci — nie, ale jana navučaje zamiežnikaŭ anhlijskaj movie i, byvaje, vučyć ich cikavym biełaruskim słovam.
— A ŭ vas jakoje lubimaje biełaruskaje słova?
— Vałoški (ŭśmichajecca). Ja niekali pracavała ŭ špitali, dyk u mianie byŭ pacyjent z Novasibirsku. Spačatku jon vyrašyŭ, što ja nacyjanalistka strašnaja. A potym raźvitvalisia — i akazałasia, što jon zrabiŭ ceły słoŭničak ź cikavymi biełaruskimi słovami: «viasiołka», «vałoška». Kazaŭ: «Pajedu i pakažu, jakija ŭ biełarusaŭ słovy pryhožyja».
Tamara Mikałajeŭna adznačaje: siońnia joj sustrakajucca pacyjenty, jakija pieršyja pačynajuć razmaŭlać na biełaruskaj movie. Niekatoryja lohka pierachodziać na biełaruskaju ŭ razmovie.
— Byvaje, čuju: adkazvaje tak cudoŭna, tak pryhoža. Pytajusia: «Zaŭsiody razmaŭlajecie ŭ žyćci?». Jon: «Nie, ale ŭ mianie jość biełaruskamoŭnaje asiarodździe». Razumiejecie? Jany kučkujucca!
— Viedajecie, što zaraz modna chadzić na hurtki pa biełaruskaj movie?
— Viedaju «Mova nanova». Źbirałasia, ale nijak nie trapiła. Adnojčy pajšła na lekcyju ŭ halereju «Ŭ» kala płoščy Pieramohi, ale nie znajšła, dzie jana chavajecca. Nu i syšła, ale viedaju, što lekcyi cikavyja.
— Jak možna pašyryć biełaruskamoŭnaje asiarodździe ŭ krainie? Jakija patrebnyja kroki?
— U nas vielmi mnoha nośbitaŭ biełaruskaj movy, — razvažaje Tamara Antanovič. — Chaj jany razmaŭlajuć! Tyja ž muziejščyki: ŭ muziei jon cudoŭna vałodaje movaj, a jak vyjšaŭ z pracy — pierachodzić na ruskuju. Muziej Bahdanoviča lublu — viedaju, što ich supracoŭniki i ŭ žyćci pa-biełarusku razmaŭlajuć. U mianie niekali byŭ nastaŭnik biełaruskaj movy — Mikałaj Paŭłavič Ivanoŭ. Razmaŭlaŭ pa-biełarusku i ŭ škole, i na pasiedžańniach, z usimi. A zaraz — nastaŭnik vyjšaŭ z kłasa i pierajšoŭ na rasiejskuju: voś heta prablema. Voś kali ludzi buduć razmaŭlać pa-biełarusku, navat vychodziačy z asiarodździa — tady niešta źmienicca.
Na raźvitańnie nieŭrołah raić čytać Karatkieviča, dziciačyja biełaruskamoŭnyja knižki, čaściej hladzieć u słoŭniki, chadzić na biełaruskamoŭnyja śpiektakli ŭ teatry.
— Voś my z vami siońnia parazmaŭlali. Vy vyjdziecie — možacie dać abiacańnie, što ad hetaha času — usio pa-biełarusku? — pytajecca. — E, voś kali zmožacie, tady i budzie z našaj razmovy tołk.
