Dziady — heta ahulnaja nazva prodkaŭ, a taksama śviata ich paminańnia i ŭšanavańnia. U hetyja dni žyvyja zaprašajuć u hości ŭžo pamierłych svajakoŭ ź inšaśvietu, častujuć ich i prosiać, kab jany paspryjali dabrabytu ŭ žyćci.
Vosieńskija Dziady adznačajucca ŭ pieryjad kanca kastryčnika — pačatku listapada. Hałoŭny elemient abradu — viačera ŭ pamiać pamierłych svajakoŭ.
Rytuał Dziady u najbolš archaičnaj formie zachavaŭsia tolki ŭ biełarusaŭ, a svaje karani viadzie sa staražytnaha abradu tryzny. U hety dzień usie chatnija mylisia ŭ łazni i pakidali krychu vady i vienik dla Dziadoŭ. Nie škadujučy prypasaŭ, hatavali viačeru. Prodkaŭ treba było dobra pačastavać, a potym i paviesialić, inačaj jany našluć nieŭradžaj i roznyja niaščasci. U niekatorych miascinach na rytuał zaprašali haściej (zvyčajna svajakoŭ, susiedziaŭ, a časam i žabrakoŭ).
Pierad tym, jak siesci viačerać, viešali rušnik kala dźviarej, adčyniali komin, «bo miortvyja buduć iści», haspadar try razy abychodziŭ sa śviečkaj stoł, adčyniali vokny i dźviery i klikali pa imionach prodkaŭ.
U roznych miaścinach na stoł stavili roznuju kolkaść straŭ — dzie cotnuju, dzie niacotnuju (siem, adzinaccać, dvanaccać), ale, niahledziačy na heta, u niekatorych vioskach dazvalałasia źjesci tolki try stravy i vypić try čarki. Siarod straŭ byli varanaje i smažanaje miasa, bliny, klocki, kisiel, haroch z makavym małakom, krupnik z hrybami abo rybaj, vieraščaka z kaŭbasoj dy inš. Na stoł stavili tak zvanyja Dziedaŭskuju čarku i Dziedaŭskuju misku, kudy kožny z prysutnych adlivaŭ napoi i adkładaŭ ježu. U čas viačery havaryli tolki pra prodkaŭ, uspaminali ich učynki, parady. Na Dzisienščynie vypisvali ź siamiejnaj chroniki pamierłych i ŭpisvali novanarodžanych.
Paśla viačery haspadar kazaŭ: «Śviatyja Dziady, vy siudy prylacieli, pili, jeli, lacicie ž ciapier da siabie!» U mnohich miascinach na stale pakidali reštki straŭ, bo ličyłasia, što dušy prodkaŭ buduć častavacca jašče da ranicy.
Časam paśla viačery viesialili Dziadoŭ. Byli piesni, plaski, maskarady. Paśla zakančeńnia viačery śviečku tušyli chlebnaj skarynkaj abo blinam. Isnavała prykmieta: kali dym pojdzie ŭvierch — dobra, a kali nachilena, asabliva ŭ bok dźviarej, to ŭ siam'i niechta pamre. Pavodle pavierja, kali nie spać noč paśla Dziedavaj viačery, to možna ŭbačyć Dziadoŭ.
U niekatorych rajonach Biełarusi na Dziady naviedvajuć mohilniki — robiać prykłady (naruby, cieramki, kamiennyja plity), abkładajuć mahiły dzirvanom, kamianiami, staviać kryžy. Paśla na mahiłach pakidajuć pačastunak. Časta ŭ honar kožnaha pamierłaha zapalvali asobnaje vohnišča. Z domu ź piečy prynosili haračyja vuhołli, jakija nasypali na mahiły, a harški razbivali ŭščent.
Pavodle encykłapiedyčnaha słoŭnika «Mifałohija biełarusaŭ».
