Čas nie staić na miescy: pakul pomnik architektury — młyn u adnoj z paleskich viosak — zarastaje burjanom i kustami, pradprymalnyja ludzi akazvajuć pasłuhi pa pieramołcy ziernia na muku, padvoziačy mini-młyny prosta da dvara zamoŭcy.
Zabyty młyn na krai paleskaj vioski Kałodnaje
A jašče litaralna dvaccać hadoŭ tamu młyn u vioscy Kałodnaje Stolinskaha rajona pracavaŭ na ŭsiu moc ad ranku da viečara. Choć zaraz jon akazaŭsia niepatrebnym i nierentabielnym, budynak, niezvyčajny dla našaha rehijona pomnik architektury, navat nie ŭvachodzić u śpis historyka-kulturnaj kaštoŭnaści rajona. Kaliści supracoŭnikami rajonnaha krajaznaŭčaha muzieja z adnadumcami była zroblena sproba zrabić heta, adnak jana akazałasia biezvynikovaj.
Cikaŭnyja tolki zazirajuć u budynak praz vybityja vokny i dźviery, a samyja dapytlivyja rašuča zachodziać u pamiaškańnie.
Kaładnianski młyn — cikavy turystyčny abjekt
Ścieny młyna vytryvali i pracu, kali žorny jašče krucilisia na karyść viaskoŭcam i žycharam susiednich nasielenych punktaŭ, i ździeki tych, chto raściahvaŭ młynarnaje dabro na ŭłasnyja patreby. Jany i ciapier stojka trymajucca nasupierak usim pryrodnym stychijam. Na žal, taki budynak akazaŭsia nikomu niepatrebnym. Adnak i ciapier jon źjaŭlajecca cikavym abjektam architektury, pahladzieć jaki pryjazdžajuć turysty, što cikaviacca historyjaj Stolinščyny. Isnuje ekskursijna-paznavaŭčy turystyčny maršrut «Pa staražytnaj Turaŭskaj ziamli», šlach jakoha ź Pinska da Turava pralahaje jakraz praz Kałodnaje. Padčas naviedvańnia byłoj siadziby Skirmuntaŭ u hetaj vioscy i ŭzhadvajecca młyn.
Pra historyju i ŭnikalnaść kaładnianska młyna
Historyja kaładnianskaha młyna cikavaja, niahledziačy na toje, što maje sumnaje zakančeńnie. Były dyrektar Kaładnianskaj škoły, krajaznaŭca Michaił Karsieka, padzialiŭsia ź Miedyja-Paleśsiem historyjaj źjaŭleńnia hetaha młyna (mielnicy, jak nazyvajuć jaho miascovyja žychary) u Kałodnym.
Usio pačałosia ŭ kancy XIX stahodździa. Vałasny pisar z Navahrudka Jakaŭ Ivanavič Sazanovič staŭ inicyjataram pierajezdu ludziej z Navahrudčyny na Paleśsie ŭ majontak Kałodna (byłaja ŭłasnaść Skirmuntaŭ). 1888 hod staŭ hodam zasnavańnia vioski Kałodnaje. I ŭžo prykładna ŭ 1900 hodzie Jakavam Sazanovičam na terytoryi byłoj panskaj siadziby pabudavany młyn. U 1919 hodzie ŭładalnik młyna pajšoŭ z žyćcia, a jaho spravu pradoŭžyli syn i ŭnuki.
Ksienafont Sazanovič u 1923 hodzie z adnaviaskoŭcam Vasilom Javarovičam i Vasilom Šaŭčenkam ź Dzieraŭnoj arhanizavali tavarystva dla sumiesnaha stvareńnia paravoha młyna. U toj čas u vioscy niekatoryja haspadary mieli vietranyja młyny: Vasil Mazała, Vasil Javarovič, Ivan Ličko. Tavarystva pabudavała paravy młyn z łakamabilem u 12 konskich sił. Pry młynie pracavała kruparuška. Pieravaha hetaha młyna ŭ paraŭnańni ź vietravymi była ŭ mahčymaści pracavać u luboje nadvorje. U 1927 hodzie da łakamabila padklučyli małatarniu i stali małacić zbožža. U 1932 hodzie stary łakamabil zamienieny na novy. Paravy młyn Ksienafonta Sazanoviča pracavaŭ da 1936 hoda.
15 śniežnia 1936 hoda syny Ksienafonta, Hieorhij i Siarhiej, pazyčyŭšy ŭ ludziej hrošy, zapuścili novy młyn, bolš praduktyŭny. Jon raźmiaściŭsia na ŭskrajku vioski, jakraz tam, dzie znachodzicca i pa siońniašni dzień: kala darohi, jakaja išła na Pinsk cieraz Kałodnaje. Zaraz jana pralahaje paralelna sučasnaj aŭtadarozie ŭ kirunku Stolin—Pinsk, i młyn vosieńniu i zimoju dobra vidać z šašy. Darečy, Hieorhij vučyŭsia na śpiecyjalnych kursach u Varšavie, dzie zasvoiŭ zakony tahačasnaha prajektavańnia i budaŭnictva abjektaŭ. Voś adkul u Kałodnym taki młyn.
Kaładnianski młyn nahadvaje haspadarčyja pabudovy ŭ susiedniaj Polščy
Budynak zrobleny na bietonnym fundamiencie, maje draŭlany karkas, ścieny jakoha zapoŭnieny biełaj cehłaj. Cikava, što da hetaha času karkas biaschoznaj pabudovy nie prahniŭ, nie struchleŭ i nie razvaliŭsia. Cehłu kuplali ŭ Haradnoj, draŭninu vykarystoŭvali miascovuju. Pakolki miesca pad budaŭnictva było vybrana bałocistaje, to pryjšłosia rabić nasyp. A kab vada nie zataplała, vakoł młyna vykapali hłybokuju kanavu, dno jakoj dla tryvałaści vykłali cehłaj. Prajekt byŭ raspracavany takim čynam, što pamiaškańnie pry rabocie młyna vibryravała, ale nie paškodžvałasia. Staražyły ličać, što budaŭnictva viałosia ŭ 1930 hodzie, a dakumienty śćviardžajuć, što młyn pačaŭ pracavać u 1935 hodzie.
Kolišnija žorny zastalisia biez pracy
Młyn pracavaŭ na hazahienieratary. Jon byŭ vielmi zapatrabavany siarod nasielnictva. Ź ciaham času tam zrabili prystasavańnie dla časańnia voŭny, stali rezać doški na cyrkularcy. U levaj častcy młyna stajaŭ łakamabil, ad jakoha išoŭ vialiki vał. Jašče ŭ adnym pamiaškańni znachodziłasia vaŭnačoska.
Unikalnaść hetaha młyna ŭ tym, što na adnym vału možna było vykonvać nie mienš čym piać roznych apieracyj: małoć zbožža, rabić krupy, cisnuć alej, časać voŭnu, piłavać doški i inš.
Adnak nieŭzabavie pačałasia Vialikaja Ajčynnaja vajna. Młyn nie pracavaŭ. Viadoma, što ŭ čas vajny niemcy, kali adstupali, zabrali i vyvieźli častku abstalavańnia młyna. Pakolki młyn nie pracavaŭ, małoć zbožža ludzi vazili ŭ viosku Ruchča. Paśla vajny Jelifieryj Ličko i Hieorhij Sazanovič prykłali ŭsie namahańni, kab adnavić patrebnyja detali i ŭznavić rabotu młyna. Młyn znoŭ zapracavaŭ.
U chutkim časie jaho nacyjanalizavali i pieradali Stolinskamu rajpramkambinatu, a zatym addali kałhasu. Małoli tut zbožža i dla kałhasa, i dla nasielnictva. Ź ciaham času pieraviali na elektryčnuju ciahu, a łakamabil adpravili na mietałałom.
Paśla abjadnańnia radčyckaha i fiadorskaha kałhasaŭ u ekanamičnych metach było pryniata rašeńnie spynić pracu kaładnianskaha młyna. Praca ŭ młynie spyniłasia, jon byŭ razrabavany, i zastałosia toje, što majem na hety čas.
Heta sapraŭdnaja kulturnaja kaštoŭnaść, ale, na žal, zakinutaja. Takija architekturnyja zbudavańni, pa słovach historykaŭ, sustrakajucca na Biełarusi redka. Što datyčycca Stolinščyny, to viadučy mietadyst pa achovie historyka-kulturnaj spadčyny rajona Alaksandr Maruška paćviardžaje najaŭnaść tolki adnoj takoj pabudovy ŭ Stolinskim rajonie — u Kałodnym.
Škada, što takaja spadčyna nie patrebna nikomu i pastupova razburajecca ad daždžu, vietru, śniehu i niadobrych ludziej.
