11 vieraśnia adśviatkavaŭ 50-hodździe dziejač biełaruskaha adradžeńnia i pradprymalnik Aleś Hurkoŭ. Napiaredadni jubileju spadar Aleś raspavioŭ «Našaj Nivie» pra biełaruskaje padpolle 80-ch, biznes u 90-ja i aptovyja składy, jakija achoŭvała Biełaruskaje zhurtavańnie vajskoŭcaŭ.
Aleś naradziŭsia ŭ siamji staličnych intelihientaŭ: baćka pracavaŭ u Akademii navuk, u instytucie etnahrafii i falkłoru, zajmaŭsia daśledavańniami biełaruskaj draŭlanaj architektury, potym — bortnictva. Maci taksama pracavała ŭ Akademii, u biblijatecy.
«U siamji my razmaŭlali pa-rusku, ale ž baćki ź viosak. Maci — z-pad Minsku, baćka — z Mahiloŭščyny. Tamu i leksika była adpaviednaja. Naprykład, što takoje «tykva» i «śviokła» ja daviedaŭsia ŭžo ŭ stałym uzroście, — śmiajecca Aleś. — U nas zaŭsiody byli «harbuz» dy «burak».
Dy i sam chłopiec šmat času pravodziŭ u matčynaj vioscy pad Rudzienskam.
«Vioska jość vioska. Usio leta razmaŭlaješ pa-biełarusku, a zatym uvosień pierastrojvaješsia na ruskuju movu», — paśmichajecca Hurkoŭ.
Upłyvali na Alesia i baćkavyja zaniatki.
«Kali ja zakančvaŭ škołu, moj baćka pisaŭ knihu pa bortnictvie i pajechaŭ u Vilniu, da Zośki Vieras — uziać materyjały. U 30-ch ŭ Vilni vydavali časopis «Biełaruskaja borć», Zośka Vieras mieła niekalki asobnikaŭ. Mianie baćka ŭziaŭ z saboj. I tam ja pabačyŭ Zośku Vieras, Lavona Łuckieviča… I heta byŭ šturšok da śviadomaści, — uzhadvaje Hurkoŭ. — A potym byli knihi, toj ža Karatkievič…»
Paśla škoły Aleś pastupiŭ u Technałahičny instytut u Minsku. Tady byŭ pieryjad, kali ŭ vojska zabirali niepasredna padčas vučoby. Hurkoŭ słužyŭ va Ukrainie, ŭ Chmialnickim. Kaža, i heta paŭpłyvała na jaho — šmat siabroŭ pa słužbie było z Zachodniaj Ukrainy. «Śviadomyja, mocnyja ukraincy», — kaža pra ich Hurkoŭ.
Paśla vojska Aleś praciahnuŭ vučobu. Tady, u druhoj pałovie 80-ch akurat aktyvizavaŭsia biełaruski nacyjanalny ruch — i chłopiec uliŭsia ŭ jaho. Jon pisaŭ natatki i recenzii ŭ «Litaraturu i mastactva», listavaŭsia ź Siarhiejem Abłamiejkam.
Kupalle — Aleś na pieršym płanie, za im — ciapier užo ŭnijacki śviatar a. Andrej Abłamiejka, za imi — vyhladvaje bard-paet Siaržuk Sokałaŭ-Vojuš
«U instytucie było koła siabroŭ, jakija cikavilisia biełaruskaj kulturaj i movaj. Dyj chłopcy ź vioscy taksama mieli da hetaha santymient. Byli nacyjanalna śviadomyja vykładčyki, pryčym i chimiki, i bijołahi.
I nieŭzabavie razam ź siabrami my stvaryli svaju supołku pad nazvaj «Śvitanak», — raskazvaje Hurkoŭ. — Rabili šmat čaho. Naprykład, damahlisia, kab abviestki ŭ mietro hučali pa-biełarusku. Ja prychodziŭ na paru i puskaŭ pa aŭdytoryi list. Paśla zaniatku jon da mianie viartaŭsia sa 100—120 podpisami.
Sabrali podpisy, dasłali list u «LiM» i ŭ administracyju mietrapalitena. I praz peŭny čas abviestki ŭ mietro zahučali na našaj movie».
Hurkoŭ ź siabrami pryncypova pisali navukovyja pracy, zdavali ispyty pa-biełarusku. Taksama jany vydavali hazietu «Studenckaja dumka», arhanizoŭvali viečaryny. Na adnoj ź ich, pryśviečanaj Karatkieviču, byŭ sapraŭdny anšłah. Na imprezie vystupaŭ Niaklajeŭ, śpiavała Kasia Kamockaja.
Praŭda, hetaja viečaryna stała apošniaj — studentam zabaranili pravodzić takija imprezy, bo, jak kaža Aleś, «kamitet kamsamołu ŭbačyŭ, što zanadta šmat sabrałosia ludziej».
«Adnojčy ja sčapiŭsia z vykładčykam nakont Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Toj kazaŭ, što nijakaha dačynieńnia da biełarusaŭ kniastva nie mieła. Dyk ja na jaho nakataŭ skarhu ŭ partkam instytuta, i potym na pasiedžańni jany na poŭnym surjozie tuju skarhu razhladali», — śmiajecca Hurkoŭ.
Cikavilisia «śvitankaŭcy» i ekałahičnymi pytańniami. U 1988 hodzie razam ź inšymi supołkami i hramadskimi dziejačami vystupali suprać hrandyjoznaha dziaržaŭnaha mielijaracyjnaha prajekta nakont vyprostvańnia rečyšča Prypiaci, asušeńnia jaje šyrokaj pojmy, što mahło b pryvieści da ŭtvareńnia pylnaj pustyni ŭ miežach biełaruskaha i ŭkrainskaha Paleśsia.
«Hukańnie viasny» — Aleś z bratam, bratavaj i plamieńnicaj.
Nie abychodziłasia i biez prablem. Naprykład, baćku Alesia vyklikali ŭ KDB na razmovu nakont syna. Ale, kaža Hurkoŭ, baćka «byŭ čałaviek padkavany» i svajho syna ŭ kryŭdu nie daŭ.
Paśla VNU Aleś admoviŭsia pracavać pa śpiecyjalnaści. Jaho raźmierkavali ŭ Krasnajarski kraj. Učorašniamu studentu heta nie spadabałasia i jon napisaŭ listy ministru lasnoj haspadarki i ministru adukacyi z pytańniem čamu jon, minčuk, pavinien jechać u Rasiju.
Hurkoŭ uładkavaŭsia fatohrafam u Zasłaŭski muziej. Ale praz paru dzion dyrektaru muzieja patelefanavali, što chłopiec maje prablemy ź instytutam. Hurkova zvolnili.
Nieŭzabavie paśla stvareńnia niezaležnickaha Biełaruskaha Narodnaha Frontu ŭstupiŭ u jaho i Hurkoŭ. Jon zajmaŭsia drukavańniem i raspaŭsiudam haziet. Drukavali ich u Vilni. «Ja tudy jeździŭ, jak na pracu», — kaža Hurkoŭ. Razam ź Siarhiejem Dubaŭcom i Paŭłam Žukom jon vydavaŭ hazietu «Svaboda». Paśla Dubaviec i Žuk zanialisia adradžeńniem «Našaj Nivy», praŭda, užo biez Hurkova.
«Žuk pačaŭ mianie ŭbok adsoŭvać, rehistravać usio na siabie, i ja pakryŭdziŭsia — pačynali razam, a tut mianie adsunuli. I ja adyšoŭ. Paśla Dubaviec mnie zvaniŭ, kab ja viarnuŭsia, ale ja nie zachacieŭ. Razam z tryma rodnymi bratami ŭščylnuju zaniaŭsia biznesam», — raskazvaje Aleś.
Spačatku Hurkovy zarehistravali navukova-vytvorčaje pradpryjemstva «Čmiel». Handlavali praduktami. Pryčym, nazva była ŭziataja nie prosta tak.
«Na pačatku XX stahodździa ŭ Vilni było kaapieratyŭnaje tavarystva «Pčała». Nu voś, my praviali ź imi takuju paralel», — tłumačyć Aleś.
La Vostraj Bramy ŭ Vilni.
Zatym była firma «Sotvar» — adna ź pieršych, chto davaŭ rekłamu pa-biełarusku. «Sotvar» zajmaŭsia tym ža handlem.
«Pryčym, ja nie skažu, što 90-ja byli niejkija «lichija». Pracavali narmalna, «najezdaŭ» z boku kryminału nie było. Za niejki «dach» nijakim bandytam taksama nie płacili, — raspaviadaje Hurkoŭ. — U mianie byli aptovyja składy, i achoŭvali ich ludzi ź Biełaruskaha zhurtavańnia vajskoŭcaŭ — u kamuflažy, sa svaimi šaŭronami, sa zbrojaj. Tady ž možna było nabyvać hazavyja pistalety. I ludzi kazali — «Oj, heta składy BNF!».
Piarścionak z Pahoniaj. Jaho Alesiu padaryŭ Anatol Bieły, zasnavalnik minskaha kulturna-aśvietnickaha kłuba «Spadčyna».
Biznes na pačatku 90-ch było vieści praściej, kaža Hurkoŭ. Dziaržava jašče nie viedała, jak kantralavać pradprymalnikaŭ.
Na prezidenckich vybarach 1994 hoda Hurkoŭ padtrymlivaŭ Paźniaka. Aleś kaža, što razam ź siabrami adrazu zaniepakoiŭsia, kali pieramoh Łukašenka.
«Paźniak kazaŭ, što Łukašenka — niesurjozny čałaviek, jaki ŭ palitycy nienadoŭha. Ale ja ličyŭ inakš», — kaža Hurkoŭ.
I z vyšyni hadoŭ Aleś pryznaje — lepš by na tych vybarach pieramoh Kiebič.
«Vialikaja pamyłka Paźniaka, što jon nie damoviŭsia z haspadarčaj elitaj. Jon ža tamu ž Kiebiču ruki nie padavaŭ, a treba było damaŭlacca.
Kab jany damovilisia, što BNF adkazvaje za adukacyju i kulturu, a staraja hvardyja za ekanomiku, to mahło b usio inakš atrymacca, — miarkuje Hurkoŭ. — Ale ž, viadoma,
Paźniak nie moh i nie chacieŭ na takoje pajści. Tym bolš ža jon paŭsiul šukaŭ vorahaŭ.
Navat była historyja z maim baćkam — baćka ŭ maładości, pierad piedinstytutam, vučyŭsia ŭ škole radystaŭ KDB. Dyk Paźniak i jamu ruki nie padavaŭ».
Pryčym, adznačaje Hurkoŭ, idei Paźniaka jamu blizkija. Ale…
«Paźniaku nie chapaje dziejańniaŭ. Jon pavinien byŭ by pracavać i razmaŭlać ź ludźmi, — miarkuje Aleś. — Ale ž emihravaŭ. U toj čas, jak jon tolki źjechaŭ, mnie kazali zvyčajnyja rabočyja: «Navošta jon źjechaŭ, nas tut kinuŭ? My b pajšli jaho vyzvalać!».
Aleś zaŭsiody vyłučaŭsia aktyŭnaściu. Pry kancy 90-ch jon finansavaŭ pierakład dyśniejeŭskich multfilmaŭ.
«Ja davaŭ hrošy, Valancina Lecka zajmałasia techničnaj častkaj. Najmali pierakładčyka, prafiesijnych akcioraŭ. Zapisvali videakasiety i raspaŭsiudžvali. «Pryhažunia ŭ sonnym lesie», «Vini-Puch», «Pakachontas»… Ahułam kala 16 stužak było pierakładziena».
Taksama vydavaŭ dziciačyja aŭdyjośpiektakli i śpievy z fondaŭ Biełteleradyjo na aŭdyjokasietach. Ciapier hetuju spravu praciahvaje Aleś Kvitkievič.
Syn Ihnaś z majstram Alesiem Pirahovym pad kiraŭnictvam Alesia paradkujuć mahiłu śvietłaj pamiaci Siaržuka Vituški i jahonaha baćki.
Što ŭrešcie atrymałasia: mahiły Siaržuka Vituški i jahonaha baćki.
Kaplica pry ŭjeździe ŭ viosku Aziaryčyna na Rudzienščynie. Hurkoŭ pabudavaŭ jaje na radzimie maci ŭ honar 2000-hodździa chryścijanstva.
Siońnia Hurkoŭ viadzie biznes, hramadskaj dziejnaściu amal nie zajmajecca, chiba tolki čas ad času dapamahaje hrašyma niekatorym inicyjatyvam. Kłopatu ŭ jaho i tak chapaje — siamja, dzieci, praca. Uvohule svaim žyćciom Hurkoŭ zadavoleny. Ale troški horyčy ŭsio ž maje.
«Materyjalna ja zabiaśpiečany, tut prablem niama. Ale, kali ščyra kazać — toje, čaho čakaŭ ad žyćcia ŭ maładości, nie zbyłosia, kaniečnie. Ja ž vučyŭsia na bijołaha, maryŭ hetym zajmacca. A atrymałasia toje, što atrymałasia. Kab byŭ šaniec zaniacca lubimaj spravaj, ja b i siońnia kinuŭ toj biznes, — pryznajecca Aleś. — Dy i dumaŭ, što kali mnie budzie 50, to budu žyć u sapraŭdnaj jeŭrapiejskaj krainie. A što za krainu my majem — vy i sami bačycie».
Vioska Trylesina na bierazie Vialli — u lubimaj cioščy i cieścia.
Vioska Trylesina: plon pracy Hurkova, pryščeplenyja im čyrvony klon i nicaja rabina.
Cieść z małodšaj dačkoj Alesia — Amilaj.
Dačka i žonka Alesia Hurkova.
