U 1914 hodzie vybuchnuła suśvietnaja vajna.
«Naša Niva» zaniała antyvajennuju pazicyju. Pisała vielmi aściarožna, nidzie naŭprost nie krytykavała isnyja ŭłady i cara. Tym nie mienš, amal kožny numar vychodziŭ z kupiurami rasijskaj vajskovaj cenzury. Asobnyja numary «Našaj Nivy» ŭłady kanfiskoŭvali. Na hazietu zabaranili padpisvacca čynoŭnikam.
Rezka pahoršali finansavyja ŭmovy dziejnaści Redakcyi. Byli ŭviedzienyja padatki na vajennyja patreby, źniziłasia ličba prodažaŭ. Pa miery prasoŭvańnia niemcaŭ častka padpisčykaŭ i achviaradaŭcaŭ apynułasia za linijaj frontu.
7 žniŭnia 1915 hodu vyjšaŭ apošni numar štotydniovika za podpisam Janki Kupały. U vieraśni niamieckija vojski zojmuć Vilniu, i vydańnie toj «Našaj Nivy» spynicca.
Vajna pierarvała nacyjatvorčyja namahańni taho pakaleńnia. U 1918 hodzie, u adroźnieńnie ad litoŭcaŭ, estoncaŭ i ŭkraincaŭ, biełaruski nacyjanalny ruch byŭ jašče niazdolny mabilizavać istotnuju kolkaść ludziej va ŭłasnyja ŭzbrojenyja farmiravańni.
Historyja nie viedaje ŭmoŭnaha ładu, tamu nichto nie moža z dakładnaściu adkazać na pytańnie «A što kali b vajny nie było?»
Taja vajna katalizavała kałaps caryzmu. Asłableńnie Rasii dało biełarusam mahčymaść zhulać na rasijska-polskich supiarečnaściach i atrymać ułasnuju aŭtanomiju ŭ vyhladzie BSSR. Ale taja vajna taksama zarana pierarvała naturalny praces mirnaha samaŭśviedamleńnia i nazapašvańnia kulturnaha słoju.
Nasupierak ujaŭleńniam ramantyčnych nievukaŭ, hałoŭnaj asablivaściu «Našaj Nivy» ŭzoru 1906—1915 byŭ pieradusim realizm.
Sakret pośpiechu byŭ u tym, što taja «Naša Niva» była hnutkaja, nie była adarvanaja ad žyćcia. Jaje redaktary viedali, što takoje žyćcio, adčuvali, čym žyvie kraina, i addana rabili svaju spravu.
Vy dumajecie, jana była radykalnaj, jak sučasnaja «Chartyja»? Nie, jana ni razu nie krytykavała cara. Jana ličyła pastupovaść najvažniejšaj umovaj prahresu.
Vy dumajecie, jaje mova była movaj Vincuka Viačorki? Nie, jana pisała «pravicielstva», «hasudarśćviennaja duma», «paciarpieŭšyja ad vajny». Jana ličyła, što treba być nie «moŭnym pomnikam», a blizkaj jak maha šyrejšamu kołu.
Vy dumajecie, jana była ŭsia takaja ŭzvyšanaja i drukavała tolki paeziju? Nie, tam była i rekłama preziervatyvaŭ, i abšyrnaja kryminalnaja chronika.
Ale! Ale! I ideja prahresu, i viernaść svajoj movie, i imknieńnie tvaryć kulturu byli supieridejami tych našaniŭcaŭ. Za toje my im udziačnyja. Viečnaja im pamiać.
